به‌عبارت دیگر نخستین و شاید تنها گزینه بیشتر مدیران برای تامین مالی پروژه‌ها و شرکت‌ها استفاده از  تسهیلات بانکی و مؤسسات اعتباری است و تامین مالی با استفاده از منابع صندوق توسعه ملی، منابع پیش‌بینی شده دولت و در نهایت تامین مالی از طریق بازار سرمایه در اولویت‌های بعدی قرار دارند؛ این در حالی است که بازار سرمایه با جمع‌آوری سرمایه‌های خرد و کلان قادر است در تجهیز منابع بنگاه‌های تولیدی و خدماتی کشور نقش مهمی ایفا کند.

تامین مالی در بازار سرمایه به دو روش عمده انجام می‌شود. نخستین روش انتشار اوراق بهادار سرمایه‌ای است که با تاسیس شرکت‌ها یا افزایش سرمایه شرکت‌های ثبت‌شده نزد سازمان بورس و اوراق بهادار محقق می‌شود؛ دیگر روش نیز انتشار اوراق بهادار بدهی است که طیف وسیع‌تری از شرکت‌ها، اعم از سهامی عام و خاص را در بر می‌گیرد و استفاده از اوراق بهادار بدهی را می‌توان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و جدیدترین گزینه‌های تامین سرمایه در گردش بنگاه‌های اقتصادی برشمرد. اما در تازه‌ترین اقدام، با اجرای قانون تامین مالی تولید، امکان انتشار اوراق وکالت فراهم شده است. مرتضی چشان، رئیس اداره نظارت بر انتشار و ثبت اوراق بهادار بدهی سازمان بورس و اوراق بهادار ضمن ارائه توضیحاتی پیرامون اوراق وکالت، اظهار کرد: ابزارهای مختلفی برای تامین مالی از طریق بازار سرمایه وجود دارد که یکی از این ابزارها انتشار اوراق است. برای تامین مالی از طریق اوراق اجاره، مرابحه و... شرایط ضمنی وجود دارد که در صورت احراز آن، شرکت‌ها می‌توانند اقدام به انتشار اوراق کنند.

وی افزود: اوراق وکالت ابزار جدیدی است که این امکان را به شرکت‌های هلدینگ می‌دهد تا برای شرکت‌های زیرمجموعه خود که شرایط انتشار اوراق را ندارند با تکیه بر صورت‌های مالی شرکت هلدینگ تامین مالی کنند. در واقع شرکت‌های هلدینگ به‌عنوان شرکت اصلی و بالاسری (بانی)، طرح‌های شرکت زیرمجموعه را تشریح و به‌نیابت از آنها اقدام به انتشار اوراق می‌کنند.براساس اعلام پایگاه خبری سنا، چشان با اشاره به اینکه دستورالعمل اوراق وکالت پیش‌تر در سال ۹۸ مصوب شده بود، تصریح کرد: به‌علت وجود مسائل مالیاتی برای شرکت مجری طرح، اجرای این دستورالعمل با محدودیت مواجه شده بود. برای مثال زمانی که شرکت‌های هلدینگ به‌نیابت از شرکت‌های زیرمجموعه خود اقدام به انتشار اوراق می‌کردند، سازمان امور مالیاتی، هزینه‌های انتشار اوراق که در شرکت زیرمجموعه مجری طرح ثبت می‌شد را به‌دلیل اینکه شرکت زیرمجموعه بانی اوراق نبود هزینه غیر‌قابل‌قبول تلقی می‌کرد که این مشکل در تبصره ۲ ماده ۱۴ قانون تامین مالی تولید و زیرساخت‌ها مرتفع شد.

اوراق وکالت در دستور کار بازار سرمایه

اوراق وکالت، یکی از انواع ابزارهای مالی است که برمبنای ضوابط عقد وکالت استوار است و دستورالعمل انتشار آن در دستور کار قرار دارد.در سال ۹۸ تصویب دستورالعمل انتشار اوراق وکالت در دستور کار قرار گرفت. اوراق وکالت یکی از انواع ابزارهای مالی است که برمبنای ضوابط عقد وکالت استوار است. در این اوراق، سرمایه‌گذاران منابع مالی خود را در قالب عقد وکالت در اختیار بانی قرار می‌دهند و او به‌عنوان وکیل دارندگان اوراق، منابع حاصل از انتشار اوراق را برای انجام فعالیت‌های اقتصادی متنوع و متعدد سرمایه‌گذاری می‌کند.این اوراق برای تامین مالی و تامین سرمایه در گردش شرکت‌های پروژه، هلدینگ‌ها، شرکت‌های سرمایه‌گذاری و تامین سرمایه‌هایی که قصد دارند سایر بنگاه‌های اقتصادی از جمله شرکت‌های کوچک و متوسط را تامین مالی کنند، می‌تواند مورداستفاده قرار می‌گیرد.

از این طریق، شرکت‌ها می‌توانند در راستای سرمایه‌گذاری بیشتر در شرکت‌های زیرمجموعه خود اقدام کنند؛ ضمن اینکه در کنار تامین مالی شرکت‌های بزرگ، اوراق وکالت برای تامین مالی شرکت‌های پروژه و همچنین شرکت‌های کوچک و متوسطی که براساس دستورالعمل‌های موجود شرایط انتشار اوراق و تامین منابع مالی از بازار سرمایه را ندارند، مناسب است. با طراحی و تصویب اوراق وکالت، طراحی و پیاده‌سازی انواع اوراق مالی اسلامی مرسوم در کشورهای اسلامی در داخل کشور صورت گرفته و اصلاح و بهبود فرآیند انتشار ابزار یا اصلاح رویه‌ها به‌عنوان برنامه‌های آتی موردتوجه است.

سایر روش‌های تامین نقدینگی از بورس

از اوراق مرابحه نیز می‌توان به‌عنوان پرکاربردترین ابزار مالی در جهت تامین مواد و کالا که یکی از اقلام اصلی سرمایه در گردش موردنیاز بنگاه‌ها نام برد. در فرآیند انتشار این اوراق، منابع موردنیاز برای خرید کالا با انتشار اوراق جمع‌آوری، سپس مواد و کالای موردنیاز خریداری می‌شود و به‌صورت فروش اقساطی در اختیار بنگاه اقتصادی قرار می‌گیرد.واحدهای تولیدی نیز می‌توانند از اوراق اجاره برای تامین نقدینگی استفاده کنند. همه واحدهای تولیدی مالک دارایی‌هایی هستند که به‌صورت مولد در تولید نقش مستقیم ایفا نمی‌کند، مانند زمین و ساختمان و کارخانه. آنها از طریق انتشار اوراق اجاره می‌توانند با فروش دارایی به نهاد واسط و سپس اجاره به شرط تملیک آن، ضمن حفظ دارایی قبلی خود معادل ارزش کارشناسی دارایی نقدینگی جذب کنند.

اوراق سلف نیز یکی دیگر از ابزارهای تامین مالی است که می‌تواند منابع موردنیاز برای تولید را تامین کند. با انتشار این اوراق، شرکت می‌تواند در ازای دریافت وجه نقد متعهد به تحویل محصول خود در آینده به نرخ مشخص شود؛ البته در این اوراق برای پوشش ریسک ناشی از تغییرات نرخ محصول، اختیار خرید و فروش دیده شده که به شرکت و خریدار اوراق، این اطمینان را می‌دهد که نرخ در یک دامنه مشخصی تغییر خواهد کرد.

اوراق خرید «دین» نیز یکی دیگر از ابزارهای تامین نقدینگی است. در این اوراق شرکت‌ها می‌توانند مطالبات مدت‌دار ناشی از فروش خود را با تنزیل بفروشند و منابع به‌دست آمده را مجدد در فرآیند عملیاتی شرکت به کار گیرند. اوراق منفعت، اوراق دیگری است که عمدتا می‌تواند برای تامین مالی پیمانکاران مورد استفاده قرار گیرد. بیشتر شرکت‌های پیمانکاری در ازای اجرای پروژه، دارای قراردادهای بلندمدت بهره‌برداری یا فروش تضمینی محصول هستند و بازگشت سرمایه‌گذاری اولیه آنها مستلزم سپری شدن زمان مشخصی است. در این اوراق، پیمانکاران می‌توانند با واگذاری منافع قرارداد در مدت معینی نسبت به تامین نقدینگی‌شان اقدام کنند.

سخن پایانی

گرچه تنوع‌بخشی به ابزارهای تامین مالی یکی از اقدامات لازم برای افزایش سهم بازار سرمایه در تامین مالی است، اما تنوع ابزارها لزوما به سهولت و افزایش تامین مالی نمی‌انجامد و آنچه از خود شیوه‌های تامین مالی مهم‌تر است، متناسب کردن آن با نیاز بنگاه‌ها و تسهیل شرایط استفاده از آنهاست که در این راستا طراحی و تصویب ابزارهای جدید متناسب با نیاز بنگاه‌های اقتصادی همواره مدنظر سازمان بورس بوده است.