آیا ایران واردکننده انرژی می‌شود؟

بحث فرسودگی قطعات حوزه نفت جدی گرفته نشود، در آینده ایران از کشور صادرکننده نفت به واردکننده تبدیل خواهد شد.تکنولوژی و بکارگیری دستگاه‌ها و قطعات پیشرفته می‌تواند نقش بسیار مهمی را در شکوفایی اقتصاد داشته باشد. بهره‌گیری از تکنولوژی‌های به‌روز دنیا و همچنین قطعات و دستگاه‌های پیشرفته، می‌تواند در حوزه نفت که مهم‌ترین بخش درآمدزایی کشور است، تاثیر مثبت داشته باشد. همان‌طور که در جریان هستید، کشور ما به‌علت اعمال تحریم‌های نفتی، قادر به استفاده و وارد کردن تجهیزات و فناوری‌های جدید نیست و به‌همین‌دلیل در بحث حفاری‌های جدید و استخراج بیشتر نفت و گاز، از سایر کشورهای دارای تکنولوژی، عقب مانده‌ایم. ایران با دارا بودفرن ذخایر عظیم نفت و گاز، باید بتواند تولید خود را افزایش دهد، اما به‌علت فرسوده بودن دستگاه‌های صنعتی، این استخراج محدود شده است.

شرایط سخت کاری در صنعت نفت

تعمیرات قطعات و جایگزینی دستگاه‌های جدید با فرسوده به‌همراه بهره‌گیری از تکنولوژی‌های نوین، می‌تواند میزان استخراج ما را افزایش و جایگاه ایران را در کنار کشورهای دارای قدرت در بحث انرژی قرار دهد؛ اما این تحریم‌ها سبب شده است تا همچنان کار خود را با دستگاه‌ها و قطعات فرسوده انجام دهیم. کارشناسان بسیاری عقیده دارند که صنعت نفت و گاز ما، نیازمند تکنولوژی و سرمایه‌گذاری است و اگر این موضوع پیگیری نشود، احتمال دارد تا چند سال آینده، صنعت نفت کشور، درگیر یک بحران جدی شود. البته سرمایه بدون تکنولوژی معنایی ندارد و باید تزریق پول در راستای تهیه تکنولوژی‌های جدید باشد.

تحریم‌های اعمال‌شده از سوی امریکا، صنعت نفت کشور را چند سالی عقب انداخته است و اکنون باید به فکر آن بود تا با کشورهای دارای تکنولوژی وارد مذاکره شویم تا بتوانیم این نیاز داخلی را برطرف کنیم. این منافع ملی کشور است که صنعت نفت را توسعه دهیم تا بعد از آن بتوانیم تولید را گسترش و با یک بازاریابی حساب‌شده، مشتریان خود را افزایش دهیم یا به همین چین که عمده خریدار نفت کشور است، نفت بیشتری بفروشیم. پس همه‌چیز آمیخته در تکنولوژی و دستگاه‌های جدید برای پیشرفت در صنعت نفت و گاز است.

بسیاری از منابع ما در بحث نفت و گاز، بعد از آنکه افتتاح می‌شوند، به‌علت نبود تکنولوژی و سرمایه، نیمه‌کاره رها شده و مدت‌ها به حال خود می‌مانند. دستگاه‌های فرسوده، یکی از عوامل این موضوع است و باید فکری به حال آن کرد که در غیر این صورت، صنعت نفت ما فلج خواهد شد. همین موضوع در بحث گاز هم وجود دارد و به‌ترتیب، گریبانگیر بنزین شده است. کارشناسان عقیده دارند برای تعمیرات و نوسازی این دستگاه‌های فرسوده به ۱۰۰ میلیارد دلار سرمایه نیاز است تا بتوانیم برای چند سال به تولید امیدوار باشیم، اما کافی نخواهد بود و مسئولان باید فکری به حال واردات قطعات و تکنولوژی‌های روز دنیا کنند. دولت باید بستری فراهم کند تا بخش خصوصی، امکان سرمایه‌گذاری داشته باشد و بدون آنکه بخواهد ریسک کند، پول را به حوزه نفت وگاز کشور، تزریق کند.

اما به‌علت آنکه دولت می‌خواهد به‌تنهایی مالک نفت کشور باشد، به بخش خصوصی کمتر اهمیت می‌دهد. فرسودگی تجهیزات پالایش و استخراج می‌تواند بسیار خطرآفرین باشد و خدایی‌ناکرده جان بسیاری از افراد مشغول به کار در این صنعت را بگیرد. فرسودگی دستگاه‌ها و تجهیزات استخراج و پالایش، می‌تواند کشور را درگیر عقب‌ماندگی کند و از کشورهای دارای نفت و گاز که کمتر از ما منابع دارند، عقب بمانیم. البته عقب هم مانده‌ایم. فرسودگی دستگاه‌ها و تجهیزات، یعنی فروش کمتر نفت و آسیب اقتصادی.یکی دیگر از مواردی که کمبود تکنولوژی و فرسودگی تجهیزات در آن احساس می‌شود، استخراج از میادین مشترک نفت و گاز است. ایران دارای میادین مشترک با کشورهایی است که همزمان به استخراج نفت و گاز مشغول هستند و کمبود تکنولوژی و فرسودگی، سبب شده است تا سهم استخراج ما کمتر از سایرین باشد. در بحث میدان آرش، ما با عربستان و کویت دارای میدان مشترک هستیم و به‌علت بکارگیری این کشورها از تکنولوژی و جدیدترین دستگاه‌ها، میزان استخراج آنها چندبرابر ایران است. در سایر میادین مشترک هم وضعیت به‌همین‌منوال است و نبود تکنولوژی بلای جان شده است. البته نمی‌توان نقش تحریم‌ها را در نظر نگرفت، اما می‌شود، اقداماتی انجام داد تا از مسیرهای دیگر نسبت به واردات تکنولوژی و دستگاه‌های روز دنیا، حرکتی مثبت انجام شود. باید توجه داشت که به‌دلیل تکنولوژی و نبود قانون در این امر، همسایگان به‌ویژه در پارس‌جنوبی از این ضعف ایران، نهایت بهره را برده و جایگاه خود را در بازار جهان تحکیم بخشیده‌اند.

می توان نتیجه گرفت که فرسودگی دستگاه‌های استخراج نفت و گاز کشور، بلای جان شده و در طولانی‌مدت ممکن است نفت را فلج کند. سرمایه در کنار تکنولوژی، یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که دولت باید به بخش خصوصی اهمیت بیشتری دهد تا شاید کمی از مشکلات برطرف شود. تعمیر و نوسازی قطعات و دستگاه‌های این حوزه، یعنی درآمد بالا و فروش نفت و در ادامه تحول اقتصادی برای کشور. آقایان مسئول، تا دیر نشده اقدامی کنید تا صنعت نفت بیش از این آسیب نبیند. کشورهای دارنده ذخایر نفت، تولید بسیار بالایی دارند و در جدول زیر می‌توانید این کشورها و رتبه ایران را مشاهده کنید.در بحث بنزین هم ماجرا به‌همین‌صورت است. اصلا یکی از دلایل اصلی ناترازی بنزین را می‌توان کمبود پالایش دانست. البته نقش خودروهای فرسوده را هم نمی‌توان نادیده گرفت، اما اگر تولید بنزین در کشور افزایش پیدا کند، ناترازی هم از بین خواهد رفت.

 

کریدورهایی که تجارت را نجات می‌دهند

سال‌هاست که تجارت فقط مختص به کشورهای همسایه نبوده و ترانزیت نیز مبحثی جدید در دنیای تجارت نیست. امروزه به‌دلیل روابط تجاری گسترده‌تر در سطح جهانی و شدت رقابت جهت کسب بازارهای جدید، ترانزیت اهمیت بیشتری یافته است، به‌طوری‌که کشورهای زیادی با برنامه‌ریزی و استفاده بهینه از موقعیت‌ها و امکانات ترانزیتی‌شان به درآمدهای هنگفتی از این راه دست یافته‌اند. ایران از جمله کشورهایی است که به‌دلیل موقعیت استراتژیک و جغرافیای خاصی که دارد، از جایگاه ویژه‌ای در ارتباطات تجاری و ترانزیت برخوردار است، تا جایی‌که محل گذر چندین کریدور مهم بین‌المللی است، از جمله کریدورهای شمال ـ جنوب، شرق ـ غرب، جنوب آسیا و تراسیکا که 4 کریدور مهم ارتباطی جهان هستند. آنچه در ادامه می‌خوانید، نظر کارشناسان و مسئولان نسبت به ضرورت توجه به کریدورها است.

غفلت از این همه ظرفیت ترانزیتی

باوجود قرارگیری ایران در مسیرهای ترانزیتی مختلف از جمله کریدور شمال ـ جنوب، کریدور اقتصادی چین ـ آسیای‌میانه ـ آسیای‌غربی، کریدورهای حمل‌ونقلی تعریف‌شده میان کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی اکو مانند کریدور اسلام‌آباد ـ تهران ـ استانبول و کریدور ایران ـ عراق ـ سوریه، توجه لازم و کافی به این ظرفیت فوق‌العاده نشده است. بی‌توجهی به ظرفیت ترانزیتی ایران در حالی است که این موضوع علاوه ‌بر درآمدزایی و نقش مهم در اقتصاد کشور، می‌تواند ارزش راهبردی برای کشور داشته باشد، چراکه موجب گسترش و تقویت دیپلماسی اقتصادی ایران در بین کشورهای جهان و در نتیجه وابستگی بیشتر کشورهای دنیا به همکاری اقتصادی با ایران خواهد شد و کاهش تحریم‌پذیری اقتصاد ایران را به‌همراه خواهد داشت.

بررسی کریدورهای تجاری به‌عنوان یکی از ظرفیت‌های مهم کشور در راستای زدودن مشکلات و اتخاذ تدابیری برای استفاده از این ظرفیت‌ها بسیار مهم است. از بین کریدورهای مهم تجاری، کریدور سبز گمرکی ایران و روسیه به‌ویژه در شرایط تحریم از اهمیت بیشتری برخوردار است و فرصت‌های فراهم‌شده از طریق این کریدور، سبب تشویق تولیدکنندگان ایرانی برای صادرات بیشتر می‌شود. موانعی نظیر ناشناخته بودن ابعاد و منافع کریدورها برای دولت‌ها و همچنین بخش خصوصی، تغییر مداوم قوانین گمرکی و نبود ثبات در این بخش، زیرساخت‌های حمل‌ونقلی ضعیف و بی‌اطلاعی فعالان اقتصادی از این موقعیت‌ها باعث استفاده نکردن بهینه از ظرفیت‌های ناشی از کریدورهای تجاری شده است که باید در راستای رفع این موانع چاره‌اندیشی شود. یکی از زیرساخت‌های توسعه ترانزیت، تکمیل کریدورهای مختلف ترانزیتی است که در دولت سیزدهم پیگیری و باعث شد تا رکورد ترانزیت در کشور شکسته شود، به‌طوری‌که سال گذشته رکورد ۱۷.۵ میلیون تن ترانزیت در جاده‌های کشورمان به‌ثبت رسید و پیش‌بینی می‌شود به ۲۰ میلیون تن برسد. کارشناسان معتقدند توجه به زیرساخت‌ها و تخصیص اعتبارات کافی، می‌تواند رونق ترانزیت کشور را بهبود بخشد. این امر بی‌شک تکمیل کریدورهای کشور به‌ویژه ریل چابهار، شلمچه و بصره یا قطعه پایانی کریدور شمال ــ جنوب به‌ویژه مسیر چابهار ـ زاهدان را می‌طلبد.

ایران بهترین مسیر برای کریدور شدن

سرپرست معاونت خدمات تجاری سازمان توسعه تجارت ایران با تایید رشد ۵۴ درصدی حجم ترانزیت در دولت سیزدهم، بر ضرورت ایجاد شرکت‌های حمل‌ونقل مشترک تاکید کرد.به‌گزارش سازمان توسعه تجارت ایران، سیدعلی امامی دوره حاضر را عصر زنجیره‌های تامین نامید و افزود: در دوره پساکرونا، رقابت‌پذیری کشورها و دسترسی آنها به بازارهای جهانی از طریق شبکه‌های حمل‌ونقلی جدید میسر شد، از این‌رو کشورها به‌صورت‌جدی در پی ایجاد مسیرهای کریدوری هستند تا تبدیل به سرزمین کریدوری شوند.

وی برخی تنش‌های سیاسی در منطقه را به چالش‌های در اختیار گرفتن مسیرهای پیرامونی نسبت داد و گفت: مزیت‌های کریدورهای موجود در توسعه تجارت خارجی، بی‌شمار هستند که مزیت‌های اقتصادی، امنیتی و سیاسی جزو مهم‌ترین مزیت‌های تبدیل شدن به سرزمین کریدوری است.

سرپرست معاونت خدمات تجاری سازمان توسعه تجارت تاکید کرد: ایجاد اشتغال، افزایش تولید و خدمات ارزش‌افزوده در حوزه حمل‌ونقلی، جزو مهم‌ترین آثار فعال شدن کریدورها است. در حال ‌حاضر سعی داریم علاوه بر حمل کالاها از مسیر ایران، از رویه پردازش، فرآوری و تغییرات در محصول ترانزیتی استفاده کنیم تا بتوان از این طریق با بهره‌گیری از ظرفیت‌های داخلی درآمد بالاتری را حاصل کرد.

افزایش حجم ترانزیت

امامی بااشاره به عبور کریدور شمال ـ جنوب و کریدور شرق ـ غرب، گفت: در دولت سیزدهم حجم تراتزیت حدود ۵۴ درصد رشد را تجربه کرده است؛ کریدور شمال ـ جنوب با راه‌اندازی خط ریلی کاسپین ـ رشت به‌نوعی به‌صورت ترکیبی راه‌اندازی شد و می‌توان گفت که امکان عبور بار روسیه به اقیانوس هند از مسیر ایران فراهم شده است.

وی بیان کرد: جنگ اوکراین هزینه حمل‌ونقل روسیه به اقیانوس هند را افزایش داده، همچنین امکان تهدید کشتی‌های روسیه در بنادر نوردوز و دریای سرخ بالا رفته است، از این‌رو بخشی از بارهای اقیانوس هند می‌تواند از مسیر ایران و با عبور از ریل جدید به‌مقصد برسد.

این مقام مسئول با تاکید بر ایجاد خطوط منظم در حوزه دریای خزر و خطوط ریلی، افزود: ظرفیت ریل ایران براساس اطلاعات اعلام‌شده بین یک تا ۳ میلیون تن است، از این‌رو باید ظرفیت‌ها افزایش و زیرساخت‌ها قوی‌تر شوند. به‌نظر بنده مجموعه تجارت خارجی و شبکه حمل‌ونقل باید در پی ایجاد شرکت‌های حمل‌ونقل مشترک باشند؛ به این معنا که با همکاری چندجانبه بین این شرکت‌ها، هم امکان جذب بار برای این مسیر بیشتر شود و هم سرعت انتقال بار در کریدور مذکور افزایش یابد.

امامی با بیان اینکه زیرساخت‌های مطلوب برای کریدورهای فعال در ایران ایجاد شده، گفت: مسیر ایران باز شده، مشروط بر اینکه برای این مسیر بار بیایید. اگر بتوانیم برای این مسیرها را تامین بار کنیم، بدون تردید ایران یکی از بهترین مسیرها برای کریدور شدن است.

مزیت‌هایی که رو به اضمحلال است

جمشید نفر، فعال تجاری درباره وضعیت کریدورهای ایران به صمت گفت: وقتی کریدورها از ایران گذر می‌کنند، به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم منافع فوق‌العاده‌ای ایجاد می‌کنند که می‌توان از آنها در ساختار اقتصادی استفاده کرد. کریدورهای ما نیز مانند سایر مزیت‌های کشور در حال اضمحلال است؛ یعنی آنقدر در رابطه با آنها فرصت‌کشی کردیم که دیگران به این نتیجه رسیدند که اگر منتظر ما بمانند، باید سال‌ها صبر کنند و با این برآورد، رفتن به‌سمت کریدورهایی که برای آنها هزینه و زمان بیشتری داشت را به صرف وقت برای کریدورهای شمال به جنوب و شرق به غرب ایران که آسان و اقتصادی‌تر بود، ترجیح دادند.

وی با انتقاد از رویکردهای حاکم اظهار کرد: متاسفانه در تصمیم‌گیری‌ها هیچ عجله‌ای نداریم و جواب سریعی به کشورهایی که مایل به مشارکت هستند، نمی‌دهیم. به‌قولی با دنیا قهریم و این قهر بودن با دنیا، موجب وارد آمدن لطمات بسیاری به کشور شده است.

نفر بااشاره به توافقات گوناگونی که کشورهای همسایه برای توسعه کریدورها انجام می‌دهند، بیان کرد: مزیت‌های کریدوری ما، فوق‌العاده برای دنیا مفید است، اما متاسفانه نسبت به خطر از دست رفتن مزیت‌های کشور بی‌تفاوت هستیم. در نهایت با توافقات کشورها، موقعیت ایران به‌خطر خواهد افتاد و هر روز مزیت‌های خود را از دست خواهیم داد. این در حالی است که هرجا مسیر غلط را اصلاح کنیم و به‌سمت مسیر درست برویم، به‌نفع ما خواهد بود.

ضرورت اهمیت بندر چابهار

این فعال تجاری ضمن تاکید بر ضرورت اهمیت بندر چابهار گفت: متاسفانه از برنامه‌هایی که برای چابهار پیش‌بینی شده بود و به‌واسطه آن، بسیاری از مشکلات کشور حل می‌شد، بسیار عقب هستیم. چابهار یک بندر فوق‌العاده مهم و عاملی برای توسعه اقتصاد کشور است، اما گذشت زمان، عدم‌سرمایه‌گذاری و عدم‌همکاری ممالک، موجب از دست رفتن مزیت‌های آن خواهد شد. این در حالی است که هندی‌ها همچنان به منطقه چابهار امیدوارند و نباید کسانی را که به شکوفایی منطقه چابهار اهمیت می‌دهند، مایوس کنیم و باید اجازه سرمایه‌گذاری دهیم، چراکه این امر باعث تحکیم روابط سیاسی، اقتصادی و تجاری با کشورهای همسایه خواهد شد و سرمایه خوبی را می‌توان از این طریق جذب کشور کرد.

نفر بااشاره به ظرفیت‌های خوب ایران برای صادرات، بیان کرد: ایران به‌راحتی می‌تواند با کشورهای مختلف رقابت کند. اگر دولت می‌خواهد صادرات را به‌سمت کالاهای با ارزش‌افزوده ببرد، ابتدا باید از خود صادرات حمایت کند. دولت باید برای صادرات ارزش قائل باشد و موانع را رفع و بعد از صادرات از کالای با ارزش‌افزوده بالا حمایت کند؛ همچنین در شرایط تحریم باید از تولیدکنندگان، به‌ویژه بخش خصوصی واقعی حمایت کرد تا شاهد کاهش صادرات نباشیم. برای مثال صادرات پسته با مشکلات زیادی که وجود دارد و رقیب بزرگی مانند امریکا در امسال لطمه بزرگی خواهد خورد، اما متاسفانه گوش‌شنوایی نیست و در مواقع نادری که هشدارها شنیده می‌شود، بانک مرکزی توجهی به موضوع ندارد.

سخن پایانی

ایران به‌دلیل موقعیت جغرافیایی در مسیر کریدورهای شرق ـ غرب و کریدورهای شمال ـ جنوب قرار گرفته است. با این حال هردو این گذرها که شامل چندین مسیر در داخل کشور می‌شوند، با توافقات سایر کشورها با یکدیگر کم‌کم رو به انزوا می‌روند؛ در نتیجه به‌عقیده کارشناسان به‌دلیل اینکه جایگاه ایران در کریدورهای ارتباطی مغفول مانده است، باید توجه به سیاست‌گذاری، راه در اولویت باشد.این کریدورها، فرصت‌های زیادی را در اختیار کشور قرار داده‌اند تا با استفاده بهینه از آنها به کسب درآمد ارزی و رشد اقتصادی دست یابند و جایگزینی مناسب نیز برای صادرات نفتی باشند. در شرایطی که تجارت کشورها به هم گره خورده و وابستگی متقابل بین کشور ما و کشورهای منطقه رخ می‌دهد، طبیعی است که ترانزیت هم شکل بگیرد،زیرا ایران به دریای شمال و جنوب متصل است و تعدادی از کشورهای همسایه محصور در خشکی می‌توانند از این فرصت استفاده کنند.