یکی از ضروریات تجارت خارجی، شناسایی بازار و اقتصاد کشورهای هدف است. به گزارش صمت صادرات محصولات فولادی از جمله صادرات میلگرد از ایران به کشورهای همسایه مانند ترکمنستان، افغانستان، پاکستان، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، ترکیه، عراق و... توسعه پیدا کرده ‌است.

محصولات فولادی ایران به‌دلیل ذخایر معدنی سنگ آهن ارزش زیادی دارد و از کیفیت بالایی برخوردار است. مزیت دیگر فولاد کشور این است که ایران در مسیر جاده ابریشم قرار دارد که باعث تسریع در حمل‌ونقل شده است. در این میان، نکته قابل‌توجه، نرخ فولاد صادراتی بوده که با توجه به کیفیت فولاد ایران برای صادرات بسیار مناسب است.

صادرات آهن‌آلات ایران

به‌دلیل وجود معادن سنگ آهن، ایران در عرصه صادرات محصولات فولادی به‌ویژه میلگرد بازار مناسبی داشته و صادرات آهن‌آلات به کشورهای دیگر، یکی از مزیت‌های توسعه و اقتصاد کشور است. براساس آمار بسیاری از محصولات فولادی ایران به کشورهای همسایه و سی‌آی‌اس با توجه به شرایط آن کشورها و مرزهای زمینی و دریایی مشترک انجام می‌شود.

صادرات میلگرد به ترکمنستان، افغانستان، ترکیه، عراق، پاکستان و ارمنستان از مزیت‌های صادراتی محصولات فولادی ایران به‌شمار می‌رود. در این بین، افغانستان یکی از مهم‌ترین بازارهای صادراتی در همسایگی ایران است و صادرات محصولات فولادی به‌ویژه میلگرد نقش مهمی در این سبد صادراتی ایفا می‌کند. به‌گفته بسیاری از فعالان این بازار صادراتی، هزینه تمام‌شده میلگرد، مهم‌ترین عامل در صادرات این محصول به افغانستان است.

بررسی کالاهای صادراتی ایران به افغانستان در سال ۱۳۹۹ نشان می‌دهد چدن، آهن و فولاد در صدر کالاهای صادراتی ایران قرار داشته‌اند. اتاق بازرگانی تهران نیز در جدیدترین گزارش خود به بررسی وضعیت تجارت ایران و افغانستان در سال‌های گذشته پرداخته که نشان‌دهنده جایگاه مطلوب اما متزلزل ایران در این کشور است. هر چند اقتصاد افغانستان در طول سال‌های گذشته تحت‌تاثیر جنگ‌های داخلی و مشکلات گسترده با محدودیت‌های جدی مواجه بوده اما همچنان این کشور به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین اهداف صادراتی ایران می‌تواند نقشی کلیدی در واردات کالاهای ایرانی داشته باشد. افغانستان در سال‌های گذشته توانسته رشد مثبت اقتصادی خود را حفظ کند و نرخ تورم کمتر از ۵ درصد در این کشور، نشان‌دهنده ثبات نسبی در شرایط اقتصادی این همسایه شرقی است.

ایران در طول سال‌های گذشته توانسته نقش خود به‌عنوان اصلی‌ترین تامین‌کننده کالا در افغانستان را حفظ کند، هرچند آمارهای کاهشی سال‌های گذشته و افزایش نقش‌آفرینی کشورهای رقیب در این حوزه، زنگ خطر صادراتی جدیدی برای ایران به صدا درآورده است.آمارها نشان می‌دهد ایران در فصل نخست سال ۱۴۰۰، توانسته ۵۷۰ میلیون دلار با وزن ۱۴۰۰ تن به افغانستان صادر کند.

این عدد در قیاس با مدت مشابه سال قبل، از نظر ارزش افزایشی حدود ۷۵ میلیون دلاری را نشان می‌دهد اما از نظر وزنی صادرات ایران حدود ۷۲ هزار تن کاهش یافته است. ترکیب صادراتی ایران به افغانستان در سال ۱۳۹۹ نشان می‌دهد چدن، آهن و فولاد اصلی‌ترین گروه صادراتی ایران به این همسایه شرقی بوده و در رتبه‌های بعدی، شیشه، مواد پلاستیکی، فرآورده‌های سبزیجات و میوه، قلع و غلات قرار دارند. در سال ۲۰۱۹ میلادی، ایران سهم ۱۸ درصدی از کل واردات افغانستان را به خود اختصاص داده و صدرنشین تامین‌کننده کالا در این کشور بوده و در رده‌های بعدی چین، پاکستان، هند، روسیه و امارات متحده عربی قرار گرفته‌اند.

در سال ۲۰۲۰ اما سهم ایران به ۱۷ درصد کاهش یافته و پاکستان پیشرفت قابل‌توجهی را به ثبت رسانده که می‌تواند برای صادرکنندگان ایرانی یک زنگ خطر مهم باشد. ایران همچنین در سال ۲۰۱۹، از افغانستان حدود ۱۵ میلیون دلار کالا وارد کرده که ۲ درصد از کل صادرات این کشور به‌شمار می‌رود. در سال ۲۰۲۰ میزان این واردات به ۸ میلیون دلار و سهم ایران از کل صادرات افغانستان به حدود یک درصد کاهش یافت و به‌این‌ترتیب تراز تجاری مثبت قابل‌توجهی برای کشور به وجود آورد.

چشم‌انداز صادرات فولاد به افغانستان

فولاد به‌عنوان فلز پایه و اساسی در صنعت شناخته‌شده و نقش مهمی در توسعه و پیشرفت آن دارد. با توجه به مطالعات و بررسی ظرفیت موجود، اهداف سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ بر تولید سالانه ۵۵ میلیون تن فولاد با فعال‌سازی ۷ طرح فولادی در نقاط مختلف کشور برنامه‌ریزی شد. تامین سرمایه و منابع مالی موردنیاز برای راه‌اندازی این طرح‌ها از موارد مهمی است که با کمک بخش خصوصی ضعف ناشی از کمبود نقدینگی جبران شده است.

راه‌اندازی طرح فولاد قائنات که پس از طرح فولادی سپیددشت چهارمحال و بختیاری، دومین طرح از ۷ طرح فولادی به‌شمار می‌آید با استفاده از تسهیلات فاینانس چین (سرمایه‌گذاران شرکت ام‌سی‌سی چین)، از سر گرفته شد که در فاز دوم برای تبدیل آهن اسفنجی به شمش و بیلت فولاد فعال خواهند شد. این طرح فولادی که در منطقه خراسان جنوبی واقع‌شده به ذخایر سنگ آهن که تامین‌کننده مواد اولیه موردنیاز فولاد است به اندازه کافی دسترسی دارد و این موضوع یک مزیت برای فعال شدن این طرح است.

در گفت‌وگوی صمت با علی‌اکبر فلاحتی، مدیر طرح فولاد قائنات ضمن بررسی چگونگی اجرای این طرح، به مزیت راه‌اندازی آن پرداخت‌شده است. وی معتقد است این طرح به‌دلیل نزدیکی به بازار افغانستان می‌تواند زمینه صادرات فولاد ایران به این کشور را فراهم کند.

فلاحتی درباره مشخصات طرح فولاد قائنات گفت: طرح فولاد قائنات که دومین طرح از ۷ طرح فولادی کشور به‌شمار می‌رود، به‌منظور تولید یک میلیون تن فولاد در سال برنامه‌ریزی‌شده است. این طرح شامل دو واحد احیای مستقیم و واحد ذوب و فولادسازی به شیوه قوس الکتریکی است. مواد اولیه موردنیاز در این مجتمع، گندله سنگ‌آهن است. در واحد احیای مستقیم این کانی به آهن اسفنجی تبدیل‌شده و در مرحله بعد در واحد ذوب و فولادسازی از این محصول فرآوری شده برای تهیه و تولید بیلت فولادی مورداستفاده قرار می‌گیرد.

به‌گفته این فعال معدنی نکته روشنی که در صنایع فولادی کشور وجود دارد، بالا بودن میزان مصرف سرانه این فلز نسبت به تولید سالانه آن است؛ ازاین‌رو اجرای ۷ طرح فولادی برای تامین فولاد موردنیاز کشور نقش بسزایی خواهد داشت، چراکه در مجموع ۷ طرح فولادی با تولید ۷ میلیون تن فولاد علاوه بر تامین فولاد از خروج ارز از کشور نیز جلوگیری خواهند کرد.

فلاحتی ضمن بیان این مطلب افزود: با توجه به اینکه ۷ طرح فولادی در استان‌های محروم و کمتر توسعه‌یافته قرار گرفته‌اند، باعث رشد و توسعه این مناطق خواهد شد.

از سوی دیگر، با اجرای این طرح ایجاد شغل برای ۱۲۰۰ نفر به‌طور مستقیم و ۱۰ هزار نفر به صورت غیرمستقیم را فراهم کرده و باعث حل شدن معضل بیکاری حاکم بر این منطقه خواهد شد. همچنین به‌دلیل قرار گرفتن طرح فولاد قائنات در محدوده‌های مرزی با کشور افغانستان که از بازار مصرفی مناسبی برای فولاد برخوردار است می‌توان در آینده نسبت به صادرات این محصول اقدام کرده و با ایجاد ارزش‌افزوده و سودآوری برای صنعت فولاد ایران روند توسعه و پیشرفت را در صنایع معدنی تسریع بخشید.

صادرات ریل مادر صنعت فولاد ایران به افغانستان

از سوی دیگر در دی سال گذشته ذوب‌آهن اصفهان به‌عنوان نخستین و تنها تولیدکننده ریل در ایران و غرب آسیا قراردادی را برای تامین و صادرات ریل به افغانستان منعقد کرد.

به گزارش خبرگزاری صداوسیما، مدیرعامل ذوب‌آهن مبلغ قرارداد صادرات ریل ذوب‌آهن اصفهان به افغانستان را ۴ میلیون و ۳۰۰ هزار دلار عنوان کرد و گفت: با این قرارداد، اتصال افغانستان از طریق ایران به دریای عمان و خلیج‌فارس و از سمت غرب به اروپا نهایی می‌شود و شاهد افزایش حجم مبادلات تجاری و ترانزیت به افغانستان و همچنین افزایش مراودات تجاری طرفین خواهیم بود.

منصور یزدی‌زاده با اشاره به اینکه، ریل تولیدی این شرکت مطابق آخرین استانداردهای جهانی است و کیفیت آن توسط شرکت‌های معتبر تایید شده، افزود: مذاکراتی برای تامین ریل موردنیاز سایر کشورهای منطقه در حال انجام است و چشم‌انداز خوبی برای صادرات این محصول استراتژیک وجود دارد.

بازار فولاد در انتظار ثبات افغانستان

یک فعال بازار فولاد نیز با بیان اینکه افغانستان درحال‌حاضر صحنه جنگ و تنش‌های سیاسی است و با استقرار طالبان، مرزها بسته شده‌اند از توقف معامله با این کشور خبر داد.

حسین حجتی ضمن بیان این مطلب، افزود: صادرات محصولات فولادی ایران به کشور افغانستان با توجه به تحولات اخیر، عملا قطع‌شده و خریدوفروش و تجارت در این کشور به صفر رسیده است.

وی تصریح کرد: پیش از تغییرات سیاسی افغانستان، برخی از مشتریان افغان‌تبار که محصولات فولادی موردنیاز خود را از ما خریداری کرده بودند، خواستار ارسال محصولات‌شان بودند که طبق تعهدات قبلی ارسال شد اما با روی کار آمدن گروه طالبان، تبادلات تجاری دو کشور قطع شد.

این فعال صنعتی‌معدنی گفت: تحولات اخیر افغانستان بر نرخ محصولات فولادی تاثیر نداشته اما بر تعهدات صادراتی قبلی تمام تولیدکنندگان که با این کشور مراوده داشته‌اند، تاثیر گذاشته است و باید منتظر بود که افغانستان چه اتفاقاتی را شاهد خواهد بود.

سایه طالبان بر سر تجارت ایران و افغانستان

هرات تایمز، یکی از رسانه‌های معتبر افغانستان اعلام کرده تجارت میان ایران و افغانستان به‌دلیل وخامت اوضاع امنیتی در گمرکات مرزی روزهاست با تنش مواجه شده است. در این میان، البته اظهارات ضدونقیضی درباره آینده تجارت ایران و افغانستان مطرح می‌شود. برخی می‌گویند استقرار طالبان در گمرکات مرزی موقت و زودگذر است، برخی دیگر هم می‌گویند حتی اگر این استقرار موقتی باشد، بازهم ناامنی ایجادشده تا ماه‌ها، دل تجار و فعالان اقتصادی دو طرف را در ادامه مسیر دچار لرزش می‌کند.

آمارها حکایت از آن دارد که در بهار امسال، افزون بر ۱.۳ میلیون تن کالا بدون احتساب نفت خام از سوی ایرانی‌ها به افغانستان صادرشده و امثال محموله‌هایی که اکنون در مرز قادر به جابه‌جایی نیستند، توانسته‌اند افزون بر ۵۷۰ میلیون دلار ارزآوری برای کشور داشته باشند اما آن روزها خبری از حضور پررنگ و پیشروی طالبان در گمرکات مرزی با ایران نبود و بسیاری از تجار با آرامش بیشتری در این مسیر گام گذاشته بودند.

با این وجود، بسیاری از فعالان اقتصادی هم هستند که با دیده تردید و نگاه بدبینانه به روابط تجاری ایران و افغانستان می‌نگرند و بر این باورند که به این زودی‌ها امنیت در مرزهای مشترک حاکم نخواهد شد و تجار باید به فکر بازارهای جدید باشند؛ به‌ویژه اینکه عراق و افغانستان از دیرباز، از جمله کشورهای اصلی و شرکای غالب تجارت خارجی با ایران بوده‌اند و حذف آنها از گردونه صادرات کالاهای ایرانی، ممکن است آسیب‌های زیادی به تجارت خارجی کشور وارد آورد.

سخن پایانی

آمارها حکایت از آن دارد که ایران افزون بر ۱۲۴۰ ردیف تعرفه را به افغانستان صادر می‌کنند که از این تعداد، فقط ۵۰ ردیف تعرفه که عمدتا کالاهای غیرنفتی هستند، سهم ۶۶ درصدی را به خود اختصاص داده‌اند؛ ضمن اینکه بیش از ۹۰ درصد کالاهای صادراتی به این کشور در ۱۸۷ ردیف تعرفه می‌گنجند که این نشان از تمرکز بالای صادرات کالایی ایران به افغانستان دارد و خبر از تنوع کم کالاهای صادراتی ایرانی به این کشور می‌دهد. بهر حال افغانستان با ۷ میلیون تن کالا به ارزش ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار سال ۹۹ یکی از کشورهای اول شریک صادراتی ایران بوده و سهم آن را در صادرات نمی‌توان نادیده انگاشت.