سرانجام دولت سیزدهم طرح کالابرگ، طرحی پر از ابهام و اما و اگر را پس از گذشت حدود ۳ سال در 3 استان‌ ایران به مرحله اجرا رساند. این در حالی است که پس از حذف ارز ترجیحی ۴ هزار و ۲۰۰ تومانی برای برخی کالاهای اساسی، قیمت‌ها به‌طرز عجیبی بالا رفت و قدرت خرید مردم کاهش یافت. سپس دولت تصمیم گرفت در ماه‌های ابتدایی حذف ارز ترجیحی یارانه نقدی را به ۹ دهک درآمدی بدهد و پس از چند ماه زیرساخت اعطای کالابرگ الکترونیک را فراهم آورد که جایگزین یارانه نقدی کند، در حالی که در تیر امسال، سیدرضا فاطمی‌امین، وزیر صمت در تشریح نحوه اجرای کالابرگ گفت: «فرد با هر کارت بانکی که دارد و می‌خواهد خریدی انجام دهد، بخشی از هزینه از کارت فرد و بخشی دیگر از یارانه کسر می‌شود. یعنی برای خرید با کالا برگ الکترونیکی به هیچ کارت جدیدی نیاز نیست و شما مثل سابق اقدام به خرید می‌کنید با این تفاوت که پیش از این، یارانه نقدی به‌صورت نقد هم قابل برداشت بود، اما با اجرای کالابرگ الکترونیکی، مبلغ یارانه فقط برای خرید کالاهای اساسی برداشت می‌شود.» این درحالی است که هنوز ابهامات بسیاری در اجرای این طرح برای شهروندان وجود دارد. صمت در این گزارش به اما و اگرهای نحوه اجرای طرح کالابرگ پرداخته است.

طرحی با اما و اگر بسیار!

به‌دنبال جراحی اقتصادی دولت که تیغ آن حسابی سفره‌های مردم را برید، شرط اصلی مجلس برای حذف ارز ترجیحی کالاهای اساسی بازگشت قیمت‌ها به شهریور ۱۴۰۰ و اجرای طرح کالابرگ بود؛ کالابرگ یا همان نسخه به‌روزشده کوپن که یادآور صف‌های طولانی و در برخی موارد رانت است. چندی پیش نیز اعلام شد که به‌دلیل نبود زیرساخت‌های لازم برای اجرای طرح کالابرگ، پرداخت یارانه نقدی ۳۰۰ و ۴۰۰ هزار تومانی انجام می‌گیرد. اجرای طرح آزمایشی کالابرگ در 3 استان هرمزگان، کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان کلید خورد. با اجرای این طرح، صولت مرتضوی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی اعلام کرد: طرح کالابرگ الکترونیکی مشمول ۱۰ گروه کالایی شامل شیر، پنیر، ماست، روغن، برنج، مرغ، تخم‌مرغ، ماکارونی، قند و شکر می‌شود. کالابرگ الکترونیکی با نرخ پایه شهریور ۱۴۰۰ در نظر گرفته و مابه‌التفاوت آن به‌صورت یارانه به مردم پرداخت می‌شود، همچنین در صورت افزایش نرخ کالاها، تمهیدات جبرانی پیش‌بینی شده است. در ظاهر دولت محترم برای اجرای این طرح نرخ کالاهای یادشده را به شهریور ۱۴۰۰ بازگردانده، نکته جالب‌تر این است که همین اقلام در اردیبهشت امسال و در پی حذف ارز ترجیحی دچار افزایش نرخ شد.

این در حالی است که بسیاری از موارد در این طرح مشخص نیست، برای مثال کالاهای تولیدشده با قیمت‌های قدیمی چگونه در اختیار مشتریان قرار می‌گیرد؟ کدام فروشگاه‌ها قرار است مخصوص فروش باشند؟ ما‌به‌التفاوت قیمت این اقلام با چه فرآیندی محاسبه می‌شود؟ محصولات چه شرکت‌هایی در این طرح قرار دارند؟

ابهامات طرح کالابرگ به‌حدی زیاد است که برای مثال به چندی از آنها اشاره کردیم. در نهایت، دولت باوجود تمام نقدها طرح کالابرگ الکترونیک را در استان هرمزگان اجرا کرد و اکنون یارانه‌بگیران بین یارانه نقدی و اعتبار یارانه کالابرگ الکترونیک قدرت انتخاب دارند.

کالابرگ، مرهمی کوتاه‌مدت

آلبرت بغزیان، کارشناس اقتصادی درباره اثرات اجرای طرح کالابرگ به صمت گفت: هنگامی که دولت نمی‌تواند بر قیمت‌ها نظارت کافی داشته باشد، به‌نظر می‌رسد زیرساختی را ایجاد ‌کند که بتواند به‌صورت موقت به مصرف‌کننده یاری رساند. در حقیقت، این قبیل پیشنهادها نگران‌کننده و نشان‌دهنده ناامیدی به آینده بازار است. با نوسانات نرخ ارز و نافرجامی برجام و... اجرای طرح کالابرگ تنها مرهمی کوتاه‌مدت است. ممکن است کالابرگ به تامین معیشت اقشار کم‌درآمد کمک کند، اما چه فایده که در نهایت با افزایش نرخ روبه‌رو هستیم. در نتیجه، ثابت نگه‌داشتن قیمت‌ها هم دور از ذهن است.

وی بااشاره به کالاهای اساسی که مشمول طرح کالابرگ می‌شوند، اظهار کرد: در طرح ارایه کالابرگ به ۱۰ کالا اشاره شده است، پس تکلیف سایر کالاها چیست؟ از سوی دیگر مشخص نیست چه برندهایی مشمول این طرح هستند؟ این در حالی است که در گذشته شاهد راه‌های مختلفی برای خرید و فروش کالاهای کوپنی بودیم، در نتیجه ممکن است باز هم مانند گذشته شاهد فروش اقلامی باشیم که با کالابرگ خریداری شده است. در حقیقت طرح کالابرگ با ابهامات زیادی در حال اجرا است.

راهکار چیست؟

این کارشناس اقتصادی با بیان راهکارهایی برای حل مشکلات معیشتی گفت: بهتر بود دولت به‌جای این راهکارهای کوتاه‌مدت به کنترل بازار، ثبات نرخ ارز و... بپردازد. از سوی دیگر، دولت باید هزینه زیادی برای پیاده‌سازی این طرح بپردازد. در واقع، به نقطه‌ای رسیدیم که دیگر دولت هر اشتباه را با اشتباهی دیگر جبران می‌کند و مشخص نیست آخر این مسیر به کجا ختم می‌شود. در نتیجه، باید به‌دنبال حل ریشه‌ای مشکلات بود.

گرانی در راه است؟

بغزیان ضمن تاکید بر اینکه مبلغ در نظر گرفته شده جوابگوی نیازهای خانواده نیست، افزود: اجرای این طرح‌ها به این معنا است که ما باید انتظار افزایش قیمت‌های بیشتری را برای کالاها داشته باشیم و دولت هم تنها می‌تواند از طریق سیستم‌های الکترونیکی مبلغ یارانه دریافتی مردم را افزایش دهد و این مسئله نشانه خوبی برای آینده کشور نیست. دولت باید به‌دنبال درآمدها و نظارت بر قیمت‌ها باشد و با نگاه به تورم موجود و میزان اشتغال و سبد معیشت مردم برنامه‌ریزی کند.

چرا هرمزگان؟

این کارشناس اقتصادی بااشاره به انتخاب استان هرمزگان برای اجرای آزمایشی طرح کالابرگ گفت: هنگامی که علت انتخاب استان هرمزگان به‌عنوان استان پایلوت برای اجرای طرح کالابرگ از مسئولان مربوطه جویا شدم، پاسخ این بود که نسبت درآمد ملی و دستمزدها بالاتر از سایر استان‌ها بود. این در حالی است که ما در استان هرمزگان اقشار کم‌درآمد بسیاری داریم.

پاک کردن صورت‌مسئله

عبدالحسین کولجی، عضو اتاق اصناف قزوین درباره اجرای آزمایشی طرح کالابرگ به صمت گفت: باتوجه به اینکه در حال‌ حاضر هیچ ضابطه‌ای از سمت حاکمیت برای اجرای طرح کالابرگ اعلام نشده است، در عمل هیچ نظری نمی‌توان در رابطه با آن داد. بسیاری از کارشناسان بر این باور هستند که هیچ اطلاعاتی از نحوه چگونگی اجرای طرح کالابرگ در دست نیست.

وی بااشاره به مشکلات اقتصادی موجود در کشور اظهار کرد: ارایه راهکارهای این‌چنینی مشکلی را از مسائل اقتصادی حل نخواهد کرد. مشکلات اساسی ما در اقتصاد در جای دیگری است که اجرای این‌گونه طرح‌ها چاره آن نیست، اما متاسفانه همیشه به‌جای حل مسئله به فکر پاک کردن صورت‌مسئله هستیم.

ضرورت بازنگری در طرح کالابرگ

عضو اتاق اصناف قزوین باتوجه به انتقاداتی که در رابطه با اجری طرح کالابرگ وجود دارد، افزود: با نظر به انتقادات زیادی که نسبت به این طرح وجود دارد، آینده خوبی برای اجرای آن نمی‌بینم. باید با نگاه کردن به مولفه‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بازنگری در طرح کالابرگ انجام گیرد. این در حالی است که در اوایل جنگ که به‌تازگی از کوپن رونمایی و جوانب بسیاری از اجرای آن در نظر گرفته شده بود، در نتیجه باید دید که نظرات کارشناسی در رابطه با اجرای طرح کالابرگ به چه سمتی می‌رود.

انتخابی وجود ندارد!

کولجی با بیان اینکه در طرح کالابرگ دولت انتخاب را به مردم واگذار کرده است، گفت: براساس اطلاعات داده‌شده دولت انتخاب را به میل مشتری گذاشته است. متاسفانه باتوجه به اجرای آزمایشی طرح کالابرگ هنوز مشخص نیست، چه چیزی در انتظار مردم است. برای مثال، در حوزه روغن ۲۶ برند مختلف داریم که هر کدام ۵ محصول مختلف تولید می‌کنند، در نتیجه ۱۳۰ محصول روغنی در کشور داریم که در عرصه اقتصاد فعال هستند. در حوزه لبنیات، ۵۰ شرکت لبنیات خاص و حدود ۲۳۰ شرکت تولیدکننده لبنیات عام داریم. بنابراین، در واقع مشتری باتوجه به ساختار کیفی که در خرید با کالابرگ دارد، باید به‌سمت کدام‌یک از تولیدات برود؟ از سوی دیگر، نگاه همه فعالان اقتصادی این است که هیچ تعریفی از کالابرگ به‌صورت انتخابی وجود ندارد، در اصل امکانات لازم برای این انتخاب وجود ندارد.

کالابرگ تورم‌زا

عضو اتاق اصناف قزوین ضمن انتقاد از وضعیت اقتصادی کشور بیان کرد: متاسفانه ما در علم اقتصادی کشور از معادل‌سازی اقتصادی بهره‌ای نبرده‌ایم و اقتصاد ما سیاسی است. این در حالی است که هیچ‌گونه اطلاع‌رسانی درست و منطقی در رسانه ملی و جراید در رابطه با جزئیات طرح کالابرگ مطرح نشده است. بسیاری از کارشناسان معتقدند که پرداخت یارانه‌ای به این سبک تورم‌زا است.

اعتبار ۳۰۰ هزار تومانی کالابرگ

در کنار اظهارات کارشناسان، حمید فرداد، مدیر طرح کالا برگ الکترونیک در یک گفت‌وگوی تلویزیونی درباره مزیت‌های استفاده از کالابرگ الکترونیک گفت: مردم می‌توانند یک ماه زودتر کالاهای اساسی خود را خریداری کنند. ضمن اینکه در صورت تغییرات نرخ احتمالی سهم مردم ثابت باقی خواهد ماند، اما سهم یارانه دولت افزایش پیدا خواهد کرد.

به‌گزارش مهر، مدیر طرح کالا برگ الکترونیک درباره اختیار مردم در خرید محصولات مختلف و میزان آنها گفت: میزان محصولات براساس تصمیم شورای امنیت غذایی در نظر گرفته شده، ضمن اینکه هیچ نشان تجاری خاصی موردتاکید قرار نگرفته است. به‌طورمثال در حال ‌حاضر دولت برای روغن مایع خوراکی حدود ۴۸ هزار تومان پرداخت خواهد کرد، اما اگر فرد بخواهد از روغن دیگری مانند روغن زیتون استفاده کند، دولت همان ۴۸ هزار تومان را پرداخت خواهد کرد و پرداخت مابه‌التفاوت آن برعهده فرد خواهد بود.

فرداد درباره خرید و فروش کالاهایی که با اعتبار دولت خریداری می‌شود، گفت: این موضوع امکان‌پذیر نیست، چرا که برای فرد مزیتی ایجاد نمی‌کند. فروشنده کالا را با همان نرخ می‌فروشد، در حقیقت نرخ دستوری وجود ندارد و تنها پرداخت از 2 مسیر انجام می‌شود.

مدیرعامل شرکت فناوری اطلاعات رفاه ایرانیان بااشاره به اینکه دولت اعتبار اشخاص را شناسایی می‌کند که الان حدود ۳۰۰ هزار تومان است، گفت: در حال ‌حاضر سامانه این امکان را در اختیار افراد گذاشته است، تا از اعتبار خود برای خرید محصولات استفاده کنند و الزامی برای خرید یک محصول خاص وجود ندارد.

وی درباره فروشگاه‌های متصل‌شده به سامانه اجرای این طرح نیز گفت: به دستور رئیس‌جمهوری طرح باید به‌نحوی انجام شود که حتی یک فروشگاه در محدوده محروم نیز بتواند به عضویت سامانه دربیاید؛ در حال‌ حاضر این امکان به‌وجود آمده است.

فرداد با بیان اینکه در روزهای اخیر تعداد بسیار زیادی از فروشگاه‌ها درخواست عضویت داده‌اند، گفت: زیرساخت لازم برای عضویت همه فروشگاه‌های کل کشور فراهم شده است. در 2 تا 3 روز ابتدایی اجرای طرح در استان هرمزگان، حدود ۲ هزار خرید انجام شده و افراد از اعتبار خود استفاده کرده‌اند. فروشگاه‌ها می‌توانند برای ثبت‌نام به سایت «شما» مراجعه و با نصب اپلیکیشن نسبت به ثبت‌نام اقدام کنند.

سخن پایانی

مدت‌هاست که دولت سیزدهم با جراحی اقتصادی خود که دوران نقاهت آن تمامی ندارد، سفره‌های مردم را کوچک و کوچک‌تر می‌کند. شهروندان هر ماه کالایی را از سفره خود کم می‌کنند تا بتوانند حقوق خود را به آخر ماه برسانند. اکنون برگی دیگر از شعارهای دولت رو شد و طرح کالا برگ پس از اما و اگرهای بسیار به صورت آزمایشی در 3 استان هرمزگان، کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان اجرایی شده است. این در حالی است که بخش بسیاری از مسئولان مربوطه در استان‌ها از کم‌وکیف طرحی که چند روز است آغاز شده اظهار بی‌اطلاعی می‌کنند.

به‌عقیده کارشناسان، در حقیقت با وضعیت بد اقتصادی، دولت در حال جبران اشتباه‌های قبلی با اشتباهی دیگر است. از سوی دیگر، دولت حق انتخاب را به مردم داده است که میان استفاده از کالابرگ و  دریافت یارانه یا هر دو انتخابی داشته باشند، البته اینکه چگونه این‌بار می‌خواهند حسابرسی دقیقی نسبت به این موضوع داشته باشند نیز، جای سوال دارد! این در حالی است که به‌عقیده کارشناسان، زمانی که نظارت بر قیمت‌ها وجود نداشته باشد، هرگونه سیاست حمایتی، پرداخت نقدی و کالابرگی، تنها مسکنی موقت است و با رهاسازی بازار در نهایت، قیمت‌ها چنان رشد می‌کند که همچون سیلی به‌صورت اقشار آسیب‌پذیر برخورد می‌کند و بعد باز باید عددها را اصلاح کنیم و در پی یافتن کف درآمد و معیشت برای فقر مطلق‌یابی باشیم.

باتوجه به موارد فوق، وضعیت اقتصاد کشور رو به وخامت است و اجرای طرح‌هایی مانند کالابرگ، مسکنی موقت برای بی‌پولی، سفره‌های خالی و.... است. برخی معتقدند جراحی اقتصادی دولت سیزدهم که دوران نقاهت آن تمامی ندارد، با راهکارهای آقایان، اقتصاد را به کام مرگ می‌کشاند!

لازم به ذکر است که خبرنگار صمت برای پیگیری بهتر این موضوع به‌سراغ مسئولان مربوطه در اتاق اصناف استان هرمزگان و وزارت صمت استان هرمزگان رفت که این افراد در رابطه با اجرای طرح کالابرگ اظهار بی‌اطلاعی کردند. با این حال صمت آماده دریافت و انتشار نظر یا توضیح مسئولان مربوطه در رابطه با اجرای این طرح است.