در این روز و در بحبوحه جنگ تحمیلی، حدود 100 کشتی حامل کالا در بنادر جنوبی کشور، در انتظار تخلیه بار بود و بروز بحران ناشی از اتمام ذخیره کالاهای اساسی در کشور، تهدید کشتی‌های منتظر ازسوی عراق و نیز شمول بیمه‌های جنگی، نگرانی‌هایی را برای مسئولان فراهم آورده بود. در همین روزها، رهبر کبیر انقلاب، حضرت امام خمینی رحمه‌الله در پیامی تاریخی، کامیونداران کشور را به مشارکت در تخلیه هر چه سریع‌تر کشتی‌ها فراخواندند. به‌دنبال فرمان تاریخی حضرت امام خمینی رحمه‌الله مبنی بر تخلیه کشتی‌های منتظر در بندرهای جنوبی کشور، ایران‌زمین شاهد بسیج عمومی کامیونداران شد و صحنه‌های کم‌نظیری از فداکاری، ایثار و تلاش شبانه‌روزی به ثبت رسید و این روز را در تاریخ کشور ماندگار ساخت. بر همین مبنا ۲۶ آذر به‌عنوان «روز حمل‌ونقل» شناخته شد. صمت در این گزارش نقش صنعت بیمه را در پوشش ریسک شبکه حمل‌ونقل کشور مورد بررسی قرار داده است.

نیاز شبکه حمل‌ونقل به بیمه هر روز بیشتر می‌شود

حسین بابایی، کارشناس صنعت بیمه در زمینه نقش بیمه در کاهش ریسک‌های شبکه حمل‌ونقل به صمت گفت: برای تشریح نقش بیمه در صنعت حمل‌ونقل ابتدا باید تعریفی از حمل‌ونقل داشته باشیم. «حمل‌ونقل» به جابه‌جایی یا انتقال انسان، اموال و کالاها از جایی به جای دیگر با استفاده از وسایل خاص تعریف می‌شود؛ بنابراین عملیات حمل‌ونقل به دو دسته حمل‌ونقل انسان و حمل‌ونقل کالا تقسیم می‌شود.

وی افزود: حمل‌ونقل کالا دارای دو رکن اساسی است که این ارکان عبارت است از راه‌ها و وسایل نقلیه که با مرور زمان و اشتیاق انسان به پیشرفت و توسعه هر دو رکن افزایش یافته است؛ بنابراین این ارکان با سرعت زیادی در حال تکامل و پیشرفت هستند.

۳ محور کلان بیمه حمل‌ونقل

این کارشناس صنعت بیمه 3 محور کلی را برای پوشش ریسک حمل‌ونقل در سطح کلان تبیین کرد و گفت: برای حمل‌ونقل در سطح کشور و بین‌الملل بیمه‌نامه‌های حمل‌ونقل دریایی، بیمه‌نامه حمل‌ونقل زمینی (جاده‌ای و ریلی) و بیمه‌نامه حمل‌ونقل هوایی جزو پرکاربردترین‌هاست. این بیمه‌نامه‌ها می‌توانند هر گونه ریسک در حیطه جابه‌جایی اموال یا انسان را پوشش دهند.

وی با اشاره به بین‌المللی بودن برخی بیمه‌نامه‌ها در شبکه حمل‌ونقل خاطرنشان کرد: در صنعت هوانوردی استفاده از بیمه‌نامه و پوشش ریسک از طریق بیمه امری اجتناب‌ناپذیر است. همچنین خرید بیمه‌نامه در مقاصد تجاری برای متصدی حمل‌ونقل به خودی خود الزامی نیست، اما براساس باب هشتم قانون تجارت متصدی حمل وظایفی در قبال صاحب کالا برعهده دارد که یکی از مهم‌ترین آنها رساندن کالا به‌صورت سالم به مقصد و تحویل آن به صاحب کالا است؛ بنابراین صاحبان مشاغل در شبکه حمل‌ونقل تجاری به‌منظور جلوگیری از زیان احتمالی ترجیح می‌دهند بار یا کالای تجاری خود را بیمه کنند.

سایه تحریم بر بیمه

این کارشناس صنعت بیمه یادآور شد: در حال ‌حاضر شرکت‌های بیمه‌ای ایران در بخش بین‌الملل شرایط مطلوبی ندارند، زیرا تحریم معاملات بیمه‌ای یکی از ابزارهای مهم و راهبردی وارد کردن شوک به هر اقتصادی است که متاسفانه در ارتباط با ایران نیز عملیاتی شده است. از آنجایی ‌که بخش حمل‌ونقل به‌سبب نقش حیاتی در ارتباطات بین‌المللی کشورها یکی دیگر از کانال‌های اصلی وارد کردن شوک به اقتصادهاست و بیمه به یکی از ابزارهایی مبدل شده که بدون آن صنعت حمل‌ونقل زمین‌گیر می‌شود، دشمن برای زمین‌گیری شبکه حمل‌ونقل ایران از این حربه استفاده کرده است.

بابایی تحریم معاملات بیمه‌ای را یکی از ابزارهای مهم و راهبردی وارد کردن شوک به هر اقتصادی دانست و گفت: در دنیای امروز بیمه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای کاهش اصطکاک‌های متعدد، متنوع و پیچیده مالی در معاملات داخلی و بین‌المللی کشورها، نقشی بسیار کلیدی در روان‌سازی، مدیریت و کاهش ریسک و ایجاد ثبات در فعالیت‌های اقتصادی و در نتیجه توسعه تجارت در سطح ملی و بین‌المللی دارد و در حال ‌حاضر با گردش مالی بالغ بر ۴، ۸ هزار میلیارد دلار، بالای ۶ درصد تولید ناخالص جهان را به خود اختصاص داده است.

نفوذ بیمه حمل‌ونقل در ایران

وی درباره میزان ضریب نفوذ بیمه حمل‌ونقل در کشور تصریح کرد: بیمه حوادث بار در حال حمل شامل بدنه کشتی و مسئولیت‌های مرتبط در برابر شخص ثالث، بیمه بدنه هواپیما و مسئولیت‌های مرتبط در برابر شخص ثالث، مسئولیت متصدیان حمل‌ونقل بار و همچنین مسئولیت راننده در برابر شخص ثالث، حوادث راننده و بدنه اتومبیل هم‌اکنون در بازار ایران وجود دارند و از ضریب نفوذ بالایی برخوردارند.

این کارشناس صنعت بیمه تاکید کرد: در سال‌های اخیر باتوجه به افزایش آگاهی افراد نسبت به خطرات احتمالی، ضریب نفوذ بیمه در بازار داخل به‌ویژه صنعت حمل‌ونقل رو به افزایش است؛ بنابراین انواع بیمه‌نامه‌های یادشده برای جبران خسارت احتمالی به‌عنوان ابزاری راهبردی پرکاربرد هستند و همین موضوع باعث شده وضعیت صنعت بیمه در بخش حمل‌ونقل بهتر از سایر بخش باشد.

بیمه اتکایی

وی در پاسخ به این پرسش که آیا در پوشش ریسک شبکه حمل‌ونقل از بیمه اتکایی اسفتاده می‌شود، گفت: در حالت کلی می‌توان گفت خیر؛ اما شرکت‌های بیمه باتوجه به میزان ریسک‌پذیری و سرمایه‌های تحت پوشش خود می‌توانند از این ظرفیت در صنعت بیمه استفاده کنند.

بابایی توضیح داد: از اصول اولیه و مهم بیمه در کلیه رشته‌ها این است که ریسک بیمه‌شده تا جایی که ممکن است در سطح وسیعی پخش شود. پوشش اتکایی بیمه اتکایی به مفهوم توزیع جهانی ریسک است. این بیمه امکان پاسخگویی به خسارت‌هایی که در طول زمان اعتبار قرارداد به‌وقوع ‌می‌پیوندد را برای شرکت بیمه واگذارنده به‌وجود می‌آورد تا شرکت بیمه بتواند ریسک‌های یکسان را برای سهام خود جمع‌آوری کند، اما اگر مجموع این ریسک‌ها مازاد بر ظرفیت نگهداری تشخیص داده شود، وجود قرارداد اتکایی کمک می‌کند این شرکت تعادل مالی خود را حفظ کند و به شرکت بیمه اجازه ‌می‌دهد سرویس بهتری به مشتریان خود ارائه و خسارت‌های واردشده را به‌موقع پرداخت کند؛ بنابراین به‌اختصار می‌توان گفت بیمه‌گر اتکایی، از بیمه‌گر واگذارنده در مقابل زیان‌های سنگین مالی که ممکن است با وقوع خسارت‌های بزرگ یا تعداد زیادی خسارت در ابعاد کوچک و متوسط که در یک زمان محدود وارد شوند، حمایت می‌کند.

وی در ادامه متذکر شد: تنها شرکت‌های بزرگ بیمه توان پوشش بیمه به‌صورت اتکایی را دارند و معمولا حوزه فعالیت این شرکت‌ها بین‌المللی است. متاسفانه از آنجایی که ایران تحت تحریم‌های ظالمانه قرار دارد، پوشش این نوع بیمه ازسوی شرکت‌های بیمه بین‌المللی در موارد زیادی امکان‌پذیر نیست.

قوانین یکدست بین‌المللی

این کارشناس صنعت بیمه با اشاره به یکپارچه بودن قوانین و مقررات بیمه در گستره بین‌الملل توضیح داد: براساس مقررات بین‌المللی بیمه‌نامه باید توسط یک شرکت بیمه یا نماینده آن صادر و امضا شود. اگر بیش از یک نسخه اصلی از بیمه‌نامه حمل‌ونقل صادر شده باشد، این موضوع باید در بیمه‌نامه قید شود، زیرا همه بیمه‌نامه‌ها باید به تایید بیمه مرکزی کشور مبدأ یا مقصد بیمه‌نامه حمل‌ونقل برسند تا در اعتبار اسنادی (اعتبارسنجی) موسسه مالی دیگری هم مجاز به دریافت بیمه‌نامه بشود.

«بیمه باربری» پرکاربردترین بیمه در ایران است

سیاووش قزلباش، کارشناس بیمه درباره نقش بیمه در کاهش ریسک‌های شبکه حمل‌ونقل به صمت‌گفت: شرکت‌های بیمه‌گر با نیازسنجی که انجام داده‌اند لزوم طراحی بیمه‌نامه‌های حمل‌ونقل را درک و براساس استانداردهای جهانی اقدام به این کار
کرده‌اند.

وی پرکاربردترین بیمه‌نامه در بخش حمل‌ونقل را «بیمه باربری» اعلام کرد و گفت: بیمه‌نامه باربری به‌منظور بیمه کردن کالاهایی با مبدأ حرکت ایران و مقصد سایر کشورهاست؛ بنابراین به‌علت گستردگی خطرات محتمل برای محموله‌های باری و احتمال آسیب‌دیدگی آنها در مسیر مقصد، باید رقم تعهدات شرکت‌ها، برای بیمه‌شدگان مشخص باشد. به این منظور، شرایط و استانداردهای مربوطه در مجموعه‌ای با عنوان کلوزهای بیمه‌گران کالا تعیین‌شده که موردتایید تمام بازارهای جهانی
است.

این کارشناس صنعت بیمه با اشاره به اینکه شورای‌عالی بیمه ایران نیز این قوانین و مقررات را در آیین‌نامه شماره ۷۹ معین کرده، یادآور شد: شرکت «بیمه ایران» تنها مرجع رسمی تعهدات «بیمه باربری» ایران است و همه بیمه‌های باربری صادراتی باید با توجه به قوانین این شرکت صادر شود. امروزه در اغلب سرمایه‌گذاری‌های صنعتی و تجاری خطرات و زیان‌های حوادث باربری از ریسک‌های بسیار مهم و موردتوجه سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی است و جهت پوشش ریسک‌های موجود بیمه‌نامه‌های مختلفی تعریف ‌شده است.

نقش کلیدی حمل‌ونقل در اقتصاد

قزلباش با تاکید بر اینکه صنعت حمل‌ونقل نقش کلیدی در اقتصاد یک کشور دارد، گفت: انتقال کالاها به‌صورت ایمن و رساندن آنها در سلامت کامل به مقصد، بخش مهمی از موفقیت یک تجارت در اقتصاد کشور است. به‌طور مثال کشوری را در نظر بگیرید که یک کالای مهم مانند نفت را در مقدار زیادی به کشور دیگر می‌فروشد اما اگر انتقال یا حمل آن به‌درستی انجام نشود، این تجارت دیگر ارزشی نخواهد داشت و نمی‌تواند تاثیر مثبتی بر اقتصاد کشور داشته باشد؛ بنابراین ایمنی در حمل‌ونقل برون‌مرزی و درون‌مرزی برای اقتصاد یک کشور بسیار مهم است. بر همین اساس پوشش ریسک زیان‌های احتمالی اهمیت بیمه را در این بخش دوچندان کرده است؛ به‌طوری‌که برخی شرکت‌های بیمه به‌طور اختصاصی در زمینه حمل‌ونقل فعالیت می‌کنند.

بیمه‌نامه گرانقیمت

وی گران‌ترین بیمه‌نامه حمل‌ونقل را بیمه ناوگان هوایی اعلام کرد و گفت: در حال ‌حاضر در دنیا از انواع هواپیما برای موارد تفریحی و گردشگری، حمل‌ونقل عمومی و تحقیقاتی استفاده می‌شود که داشتن بیمه‌نامه بدنه و حتی شخص ثالث برای این هواپیماها در تمام جهان اجباری است؛ بنابراین شرکت‌های بیمه باید پوشش‌های موردنیاز بیمه‌گذاران در مقابل خطرات مربوط به هواپیما مانند مالکیت، اداره، تعمیر و نگهداری یا فروش را ارائه
دهند.

دریای باارزش

قزلباش با تاکید بر موقعیت سوق‌الجیشی ایران، بیمه‌نامه‌های دریامحور را در بخش حمل‌ونقل بسیار مهم ارزیابی کرد و گفت: حمل‌ونقل دریایی نیز مانند بخش‌های حمل‌ونقل زمینی، هوایی و ریلی از حوادث طبیعی در امان نیست. حوادثی مانند دزدی دریایی و حمله به کشتی‌ها در آب‌های برون‌مرزی نیز در بحث حمل‌ونقل دریایی تهدید بزرگی محسوب می‌شود که برای جلوگیری از هرگونه ضرر و زیان ناشی از چنین رویدادها و اتفاقاتی، داشتن یک پشتیبان مانند بیمه دریایی همیشه به نفع صاحب کالا و شرکت حمل‌ونقل دریایی خواهد بود.

این کارشناس صنعت بیمه افزود: باتوجه به اینکه عمده بار صادراتی ایران نفت است که از راه دریا صادر می‌شود، بیمه‌نامه‌های دریامحور از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا محموله نفتکش‌ها بسیار گران و استراتژیک است؛ بنابراین پوشش زیان‌های احتمالی باید توسط شرکت‌های قدرتمند بیمه‌ای انجام شود.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: بیمه در هر شکلی موجب پوشش ریسک شبکه حمل‌ونقل در برابر خطرات احتمالی است. این پوشش ریسک به‌قدری مهم است که بسیاری از شرکت‌های بیمه‌ای و استانداردساز بیمه در دنیا به‌طور اختصاصی در حوزه شبکه حمل‌ونقل فعالیت می‌کنند.

سخن پایانی

در انجام هر کاری ریسکی نهفته است، اما در بعضی از کارها نظیر صادرات ریسک بیشتر است؛ از همین رو پوشش این ریسک‌ها ضروری است. از جمله مواردی که قانون‌گذار باید برای سطوح خرد و کلان آن الزام در نظر گیرد، بیمه بخش حمل‌ونقل است، زیرا با کاهش ریسک در این بخش صاحبان کالا با آسودگی خیال بیشتری به فعالیت می‌پردازند. به‌اعتقاد کارشناسان در ایران به‌دلیل موقعیت جغرافیایی خاص حمل‌ونقل به‌ویژه در بخش دریا از اهمیت بالایی برخوردار است، اما از آنجایی‌که یکی از کلیدی‌ترین راه‌های زمین‌گیر کردن اقتصاد هر کشوری مسدودسازی مراودات بیمه‌ای است، ایران به‌خاطر اعمال تحریم‌های ظالمانه از حمایت شرکت‌های بزرگ بیمه اتکایی محروم است.