در صادرات مواد غذایی چگونه‌ایم؟
در سال‌های اخیر با مشکلات به‌وجود آمده برای درآمدهای ارزی حاصل از فروش نفت کشور، یکی از موضوعاتی که موردتوجه دست‌اندرکاران و فعالان اقتصادی کشور قرار گرفته، صادرات غیرنفتی است.
آمارها و مستندات در این زمینه نشان می‌دهد صادرات محصولات غذایی یکی از ظرفیت‌های بالای کشور در حوزه صادرات غیرنفتی است؛ با این حال به‌نظر می‌رسد مشکلات زیادی در این مسیر وجود دارد. به‌راستی کشور ما در صادرات محصولات غذایی چه جایگاهی دارد و چگونه می‌توان آن را تقویت کرد؟ روزنامه صمت در این شماره به‌مناسبت روز جهانی غذا، نگاهی به صادرات مواد غذایی و چالش‌های موجود در این مسیر انداخته است. با ما همراه باشید:
فله‌فروشی، صادرات واقعی نیست
یکی از مشکلاتی که بسیاری از دست‌اندرکاران حوزه تجارت در زمینه صادرات مواد غذایی کشور به آن اشاره دارند، صادرات خام، بدون در نظر گرفتن ارزش افزوده برای این محصولات است. این عده معتقدند تولید بسیاری از مواد غذایی به‌طور کامل در کشور انجام می‌شود و محصولات به‌صورت فله و با کمترین سود ممکن به خارج از کشور صادر می‌شوند و در کشورهای دیگر تنها با بسته‌بندی مناسب به نام آن کشورها راهی بازارهای جهانی می‌شوند.
مسعود دانشمند، فعال و کارشناس اقتصاد در این باره در گفت‌وگو با صمت عنوان کرد: صادرات یکی راه‌های درآمدزایی برای ایران محسوب می‌شود، این در حالی است که تجارت خارجی زمانی ارزشمند خواهد بود که بتواند برای کشور توسعه، اشتغال و ارزش افزوده به‌همراه داشته باشد. درحال‌حاضر از ظرفیت کشور در حوزه صادرات مواد غذایی کمتر استفاده می‌شود، به همین دلیل این صادرات بیش از آنکه برای تولیدکننده ایرانی سودآور باشد و او را به تولید علاقه‌مند کند، سود را به فعالان اقتصادی کشورهای دیگر می‌رساند.
دانشمند در این باره خاطرنشان کرد: صادرات مواد غذایی بدون در نظر گرفتن ارزش افزوده نهفته آن، کوچک‌ترین تاثیری در توسعه اقتصاد، اشتغالزایی و کارآفرینی نخواهد داشت؛ پس نمی‌تواند یک صادرات باکیفیت تلقی شود.
ما در بخش‌های مختلف از جمله کشاورزی شاهدیم که محصولات به‌صورت فله و ابتدایی به کشورهای دور و نزدیک می‌روند، در این کشورها حائز سود حاصل از ارزش افزوده می‌شوند و به بازارهای دیگر راه پیدا می‌کنند؛ در حالی که فرآوری و برندینگ این محصولات، علاوه بر اینکه سود بیشتری را نصیب کشور می‌کند، افراد زیادی را در مسیر اشتغال قرار می‌دهد و از این طریق نیز به توسعه اقتصاد کشور کمک می‌کند.
وی در این باره تصریح کرد: البته آسیب این مسئله به همین جا ختم نمی‌شود. ما نه‌تنها از فرصت موجود در تولید محصولات غذایی کشور در جهت کارآفرینی استفاده نمی‌کنیم، بلکه با همراه کردن فله‌فروشی با یارانه‌های پنهانی که به آن تعلق گرفته، به توسعه اقتصاد کشور آسیب می‌زنیم و تنها به سود ظاهری حاصل از فروش آن دل خوش می‌کنیم.
این کارشناس اقتصاد درباره جهت‌گیری در موضوع صادرات مواد غذایی نیز گفت: نگاه ما در حوزه تجارت باید فراتر از دریافت وجه باشد. ما می‌توانیم با اشتغال حاصل از فرآوری و تولید محصولات نهایی، ارزش افزوده ثابتی را ایجاد کنیم و به‌جای فروش منابع طبیعی کشور، حاصل فناوری و مهارت جوانان کشور را در قالب محصولات نهایی در معرض فروش قرار دهیم.
سرمایه‌گذاری در این حوزه علاوه بر اینکه سودآوری بیشتری برای کشور دارد، با ایجاد اشتغال، جوانان کشور را در سودای دستیابی به کار مناسب از کشور کوچ نمی‌دهد.
دانشمند در پایان گفت: اگر قرار است کسب‌وکاری در حوزه صادرات مواد غذایی یا هر صنعت دیگری در کشور شکل بگیرد، باید این کار با ایده‌های کارآفرینانه‌ای همراه باشد تا هدف خود را به خام‌فروشی خلاصه نکند.
کشور ما با در اختیار داشتن نیروی کار جوان، دانش و منابع طبیعی غنی در بسیاری از عرصه‌ها، می‌تواند خود را در مسیر توسعه بیشتر قرار دهد. کشور گرچه با مشکلات فراوانی از جمله تحریم‌ها روبه‌روست، اما باید تلاش خود را در جهت رسیدن به جایگاه مطلوب انجام دهد و آنچه از آن به‌عنوان تجارت کشور یاد می‌شود، نباید تنها به صادرات مواد طبیعی و خام محدود شود.
مشکلی در کیفیت نداریم
یکی از موارد دیگری که در زمینه گسترش صادرات مواد غذایی مطرح می‌شود، کیفیت صنایع غذایی کشور است که آیا می‌تواند همپای رقبای خارجی باشد یا خیر.
برخی معتقدند محصولات کشور ما توان رقابت با محصولات شرکت‌های خارجی را ندارند و تنها بر مبنای نرخ پایین‌تر قابلیت عرضه در کشورهای محروم منطقه را دارند.
در این زمینه گیتی کریم، متخصص صنایع غذایی در حوزه لبنیات در گفت‌وگو با صمت عنوان کرد: شاید در برخی صنایع غذایی بتوانیم کیفیت را به‌عنوان عامل بازدارنده در توسعه صادرات مطرح کنیم، اما در بسیاری از موارد از جمله صنایع لبنی مشکلی از نظر کیفیت وجود ندارد. گروه زیادی از محصولات غذایی کشور ما به‌راحتی می‌توانند در بازارهای بین‌المللی حضور پیدا کنند.
وی در این باره افزود: شاید در گذشته این موضوع یکی از نقاط ضعف در صنایع غذایی ما محسوب می‌شد اما امروز نه. درحال‌حاضر پیشرفت فناوری و گسترش فناوری‌های نوین در فرآوری مواد غذایی کشور محصولات ما را به‌راحتی با کشورهای پیشرو در این زمینه قابل رقابت می‌کند.
کریم به استانداردهای جهانی صنایع غذایی اشاره کرد و افزود: استانداردهای اعمال‌شده در این صنایع در همه دنیا همسان است و هیچ کشوری برای تولید و صادرات نمی‌تواند از این معیارها عدول کند. البته در استانداردهای برخی محصولات در کشور ما حتی سختگیرانه‌تر از معیارهای جهانی برخورد می‌شود و می‌توانیم در این زمینه ادعا نیز داشته باشیم.
این متخصص صنایع غذایی درباره جایگاه کشور در حوزه صادرات مواد غذایی تاکید کرد: ما در بسیاری از محصولات به هیچ وجه از نظر کیفیت از کشورهای دیگر عقب نیستیم و جایگاه اصلی ما در حوزه صادرات بسیار فراتر از جایگاه کنونی است.
وی در این زمینه تصریح کرد: اگر امروز ما به‌طور محدودی در بازارهای محصولات غذایی کشورهای منطقه حضور داریم، باید دلیل آن را در مواردی غیر از استانداردها و کیفیت جست‌و‌جو کنیم.
مسائل و مشکلات دیگری از جمله موانع صادراتی داخلی، تحریم‌ها و زیرساخت‌هایی از این دست هستند که توان ما را در صادرات محصولات باکیفیتی مثل فرآورده‌های لبنی تحت تاثیر قرار داده‌اند، وگرنه ما در حوزه صنایع غذایی حرف‌های زیادی از نظر تنوع و کیفیت محصولات برای عرضه در بازارهای جهانی داریم.
سخن پایانی...
در هر حال کشور ما که اقتصاد آن بر مبنای تجارت شکل گرفته، باید در این مسیر تلاش‌های بیشتری انجام دهد تا در نهایت بتواند از زیر سایه صادرات نفتی خارج شود. گرچه بخشی از ناکامی‌ها در حوزه صادرات محصولات غذایی و مشکلات مربوط به آن به‌دلیل کم‌کاری‌های تولیدکنندگان است، اما نباید از این موضوع غافل شویم که تجارت، بر بستر زیرساخت‌هایی شکل می‌گیرد که نهادهای بالادست اقتصادی آن را مهیا می‌کنند؛ زیرساخت‌هایی مثل رفع تحریم‌ها در قالب نرم‌افزار یا فراهم آوردن امکان راه‌اندازی واحدهای فرآوری مواد غذایی در قالب سخت‌افزاری.
