مسلما جز دولت، این مهم درباره آمار ارائه‌شده وزارت راه و شهرسازی هم صدق می‌کند و از وزارت راه انتظار می‌رود طبق آن، داده‌ها و اطلاعات دقیق و جامعی از پروژه‌های عمرانی و مسکونی سراسر کشور ارائه کند و به سوالاتی که مطرح می‌شود، پاسخ درخور دهد و اجازه ندهد این سکوت و عدم‌پاسخگویی، کلیت عملکرد دولت سیزدهم را که در بسیاری از موارد شگرف بوده است، زیرسوال ببرد.
گزارش‌های نادرست به سرمایه اجتماعی حاکمیت ضربه می‌زند
علاوه بر این، نباید اجازه داد بیان برخی اهداف گاه دست‌نیافتنی و سخنان غیرکارشناسی به سرمایه اجتماعی نظام ضربه بزند و فضا را برای رئیس‌جمهوری بعد تیره‌وتار و حاشیه‌های غیرقابل پیش‌بینی برای کشور ایجاد کند. این مسئله باتوجه به اینکه مناظرات نامزدهای انتخاباتی در پیش است و البته حضور وزیر فعلی راه و شهرسازی در میان نامزدها؛ اهمیت دوچندانی یافته است.
پیش از بررسی عملکرد مهرداد بذرپاش در حوزه مسکن، بیایید نگاهی به کارنامه عباس آخوندی (۹۲ تا ۹۷) به‌عنوان یکی دیگر از وزرای متولی مسکن و یکی از نامزدهای انتخابات داشته باشیم. برای بررسی این موضوع سال‌های بین ۹۳ تا ۹۸ مورد بررسی قرار گرفته است. عباس آخوندی در سالی سکان وزارتخانه را در دست گرفت که متوسط خانه‌سازی در شهرهای ایران سالانه ۸۰۰ هزار واحد بود و یکی از درخشان‌ترین دوره‌های ساخت مسکن در بخش خصوصی و دولتی را از شرایط اقتصادی و مدیریتی قبلی به‌ارث برد، اما در دوره وی این رقم با سقوط بی‌سابقه به ۳۵۰ هزار واحد در سال رسید. این در حالی بود که متوسط ۲۰ سال اخیر در شهرهای کشور بیش از ۵۰۰ هزار واحد در سال بوده است. دوره آخوندی یکی از تاریک‌ترین دوره‌ها برای مسکن کشور بوده است که ساخت مسکن به‌طوربی‌سابقه‌ای کاهش یافت. پیش از آنکه وارد بحث طرح ملی مسکن شویم، لازم است متذکر شویم که وزیر راه و شهرسازی نباید به‌گونه‌ای گزارش عملکرد دهد که مردم نسبت به آمارهای ارائه‌شده از مسئولان رسمی بی‌اعتماد شوند. وی باید مراقب باشد به‌خاطر یک گزارش کوتاه‌مدت و موقت عملکرد، از سرمایه اجتماعی نظام هزینه نکند. در ادامه به دلایل طرح این موضوع خواهیم پرداخت.
صندوق ملی مسکن، یکی از دستاوردهای بزرگ دولت سیزدهم
بدیهی است در ارتباط با موضوع مسکن در طول دولت سیزدهم اتفاقات خوبی رخ داد که یکی از آنها راه‌اندازی صندوق ملی مسکن به پیشنهاد وزیر راه و شهرسازی اول رئیس‌جمهوری شهید، مرحوم رستم قاسمی بود. اساسنامه این صندوق در ۱۸ آبان ۱۴۰۱، چند روز قبل فوت وزیر وقت، به‌تصویب هیات‌وزیران رسید و ابلاغ شد. در متن این اساسنامه دقت خوبی به یکی از اصلی‌ترین ارکان آن که بحث تامین منابع مالی است، شده بود. از سوی دیگر در دولت سیزدهم پرونده برخی پروژه‌های مسکن حمایتی از جمله مسکن مهر که گاهی به‌خاطر ایرادات جزئی چون نبود آسانسور یا محوطه‌سازی تا ۱۵ سال معطل مانده بود، با ورود صندوق ملی مسکن بسته شد.
چرا مردم چیزی احساس نمی‌کنند؟
به‌تازگی در رسانه‌های مختلف جریانی انتقادی نسبت به برخی آمارهای مهرداد بذرپاش، وزیر راه و شهرسازی و مدیران این وزارتخانه از حوزه مسکن ایجاد شده است. بخشی از این انتقادات به فضای کلی کشور و مقایسه آن با زمانی که پروژه مسکن مهر شروع شده بود؛ مربوط است و این سوال را ایجاد کرده که آیا فضای حاکم بر بخش عمرانی کشور مانند فضای آن دوره‌ای است که پروژه‌های مسکن مهر در حال اجرا بود؟
از سوی دیگر بسیاری از مردم چنین شباهتی را حس نمی‌کنند، در حالی که بین تعداد پروژه‌های مسکن مهر و ۲.۶ میلیون مسکن ملی که وزیر راه و شهرسازی ادعا کرده، کار ساخت آنها آغاز شده است و اختلاف عددی چندانی وجود ندارد.
بسیاری درباره اینکه ساخت ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار واحد شروع شده است، شک دارند و چنین جوی را احساس نمی‌کنند و همین موضوع باعث شده است نسبت به آمار وزارت راه تردید داشته باشند و ایراداتی را وارد بدانند. به‌عنوان نمونه سایت ۳۰ هزار واحدی مسکن ملی قم را که تصاویر آن در خبرگزاری‌های کشور وجود دارد، در نظر بگیرید. این پروژه با این عظمت برای این تعداد واحد از نظر بصری کاملا محسوس است و به‌اصطلاح به‌چشم می‌آید. حال این موضوع را برای ۲.۶ میلیون واحد تصور کنید؛ آیا در کشور حداقل ۸۶ پروژه مشابه چنین سایت‌هایی به‌چشم می‌خورد؟
مردم هنوز هم از مسکن مهر می‌گویند،اما مسکن ملی در افکار عمومی چنین جایگاهی ندارد!
این را با پروژه مسکن مهر مقایسه کنید! دولت وقت برای پروژه مسکن مهر (فارغ از قضاوت درباره آثار مثبت یا منفی آن) با تمرکزی ویژه زمین‌های وسیعی را زیر ساخت‌وساز برد و حجم زیادی از منابع مالی را صرف آن کرد تا در طول 8سال حدود ۳ میلیون مسکن در شهرها ساخته شود که البته تعداد زیادی از آنها هم به‌بهره‌برداری کامل نرسید. در طول آن سال‌ها، نیروی انسانی قابل‌توجهی درگیر این پروژه عظیم بود و هنوز هم مردم از عظمت آن می‌گویند و چیزی نبود که به‌چشم نیاید، اما برای مسکن ملی که ادعا شده تقریبا در همان مقیاس کار آن آغاز و پیگیری شده است، چنین فضایی احساس نمی‌شود و در میان افکار عمومی با سوالاتی از قبیل اینکه «این تعداد پروژه کجاست» و «چرا دیده نمی‌شود» و… مواجهیم.
تفکیک آماری ۲.۶ میلیون مسکن ملی چگونه است؟
بیایید به ۲.۶ میلیون واحد ادعایی وزیر راه و شهرسازی جزئی‌تر نگاه کنیم. طبق آمار از این تعداد واحد، ۱۳۰هزار واحد مربوط به تکمیل واحدهای مسکن مهر است که برخی از آنها بالای ۹۵ درصد پیشرفت فیزیکی داشته و با اقداماتی مانند محوطه‌سازی یا اضافه کردن آسانسور جزو آمار مسکن ملی آمده است. بیش از ۵۰۰ هزار واحد مربوط به مسکن روستایی است. ۲۰۰ هزار واحد به‌صورت خودمالکی است که دولت فقط به آن وام پرداخت می‌کند. واحدهای داخل بافت فرسوده ۲۷۰ هزار واحد در نظر گرفته شده که خود دارای مسائل پیچیده، تخصصی و انتقادی است. واحدهای ملکی و سازمانی نیروهای مسلح بیش از ۲۵۰ هزار واحد و واحدهای حمایتی به‌صورت انبوه‌سازی و شهرهای جدید هم بیش از ۷۲۰ هزار واحد است. زمین‌های ۹۹ساله در روستاها ۸۰هزار واحد و زمین‌های ۹۹ساله در شهرها، طرح جوانی جمعیت و مشمول قوانین حمایتی مانند ایثارگران هم نزدیک به ۴۰۰هزار واحد است.
با این نگاه جزئی می‌توان دریافت که از این ۲.۶ میلیون واحد ادعایی وزیر راه، بخشی تنها تخصیص زمین است و تا رسیدن به مرحله ساخت فاصله زیادی دارد. درباره ۷۲۰هزار واحد حمایتی به‌صورت انبوه‌سازی هم بررسی‌ها نشان می‌دهد عملیات ساخت فقط ۴۴۰ هزار واحد آغاز شده و تنها ۳۶۰ هزار واحد به مرحله فوندانسیون رسیده است، بنابراین در این بخش هم حدود ۵۰ درصد خطای گزارش وجود دارد.
گزارش‌های گمراه‌کننده صدور جواز ساخت هم جزو آمار ساخت مسکن آورده شده است!
علاوه بر این، درباره بیش از ۵۰۰ هزار واحد روستایی هم بحث وجود دارد. اول اینکه تعداد زیادی از این واحدها مربوط به اعطای تسهیلات یارانه‌ای و تعداد زیادی هم فقط به پروانه ساخت مربوط می‌شود، اما وزارت راه آن را جزو عملکرد خود در ساخت مسکن ملی آورده و گزارش گمراه‌کننده ارائه کرده است. این نوع آماردهی مانند این است که شهرداری‌ها تعداد جوازهای ساخت را که خود مردم برای دریافت آن هزینه و تلاش می‌کنند در گزارش‌ها، جزو عملکرد حمایتی خود محاسبه و اعلام کنند!
اگر به میانگین وام‌های پرداخت‌شده برای واحدهای روستایی در ۱۵ سال گذشته نگاه کنیم هم، باز عملکرد آنچنان شاخصی در دوره وزارت راه و شهرسازی کنونی مشاهده نمی‌شود. میانگین ۱۵سال گذشته پرداخت تسهیلات سالانه ۱۵۵هزار واحد بوده که در این دوره به ۱۶۵هزار واحد رسیده است و این فقط ۶.۵ درصد رشد را نشان می‌دهد که این رقم آنچنان توفیق چشمگیری محسوب نمی‌شود.
فقط ۱۰۰ واحد از ۳هزار و۶۰۰ واحدی که ادعا شد در پردیس به‌بهره‌برداری رسید، قابل‌سکونت است!
یکی از موارد دیگری که به نبودشفافیت و ابهام در آمار و عملکرد وزارت راه و شهرسازی دامن زده، افتتاح‌هایی است که روی آن مانور تبلیغاتی زیادی داده شده، برای نمونه به‌تازگی ادعا شد که بذرپاش در مسکن مهر پردیس ۳هزار و۶۰۰ واحد را افتتاح کرده است. اول اینکه بسیاری از این واحدها قبل از وزارت بذرپاش، بالای ۸۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته‌اند و برخی قبلا هم افتتاح شده بودند! البته این واحدها با همین افتتاح اخیر هم، هنوز به‌دلیل معضلاتی چون عدم‌محوطه‌سازی، نداشتن آسانسور، فقدان خدمات شهری و نبود آب و برق قابل‌سکونت نیست. طبق تحقیقات انجام‌گرفته، ۳هزار و۵۰۰ واحد از این ۳هزار و۶۰۰ واحد دارای چنین مشکلاتی است و فقط ۱۰۰ واحد آن قابل‌سکونت است.
بررسی استان‌های قم و سیستان‌وبلوچستان؛ مشت نمونه خروار
بررسی دقیق‌تر 2 استان قم به‌عنوان یکی از استان‌هایی که در طرح ملی مسکن موفق محسوب می‌شود و سیستان‌وبلوچستان به‌عنوان آخرین استانی که وزیر راه در آن پروژه افتتاح کرد هم، می‌تواند از گزارش‌های گمراه‌کننده وزارت راه درباره ساخت مسکن پرده‌برداری کند.
قم؛ از ۶۷ هزار تقاضای نهایی فقط هزار و 100 واحد نزدیک به تحویل است!
اردیبهشت امسال ادعا شد که در قم ۷ هزار و ۲۵۶ واحد افتتاح و تحویل داده شد. علاوه بر این، تصاویری از یک سایت ۳۰ هزار واحدی هم به‌نمایش گذاشته شد که وسعت بسیار زیادی داشت و کاملا به‌چشم می‌آمد. طبق آمار سامانه جامع طرح‌های حمایتی مسکن در قم، تعداد ۶۷ هزار و ۴۵۷ متقاضی تایید نهایی شده‌اند که ۴۱ هزار نفر واریزی بالای ۴۰ میلیون تومان داشته‌اند و در عمل بیش از ۳۲ هزار قرارداد مشارکت مدنی فی‌مابین بانک و سازنده بسته شده است. اما تحقیقات نشان می‌دهد در عمل فقط تعداد هزار و 700 واحد به مرحله سفت‌کاری و هزار و 124 واحد به مرحله پایانی سند و واگذاری رسیده است؛ این یعنی از ۶۷هزار واحد ادعایی طی این چند سال، فقط هزار و 124واحد در مرحله پایانی قرار گرفته است. این رقم برای استانی چون قم بسیار ناچیز است؛ آن هم استانی که ادعا می‌شود در طرح مسکن ملی در مقایسه با سایر استان‌های کشور موفق‌تر عمل کرده و شاخص است.
سیستان‌وبلوچستان؛ ادعای وزارت راه حدود ۲۶ هزار واحد، واحدهای آماده‌شده ۲هزار و۲۰۰ واحد!
در استان سیستان‌وبلوچستان هم ادعا شده است که وزیر راه و شهرسازی در سفر ۱۱خرداد، ۲۵ هزار و ۸۴۱ واحد را بهره‌برداری کرده است. بررسی آماری نشان می‌دهد تعداد متقاضیان این استان در سامانه جامع طرح‌های حمایتی مسکن به حدود ۵۰ هزار نفر رسیده و ۱۴هزار تقاضا به قرارداد مشارکت مدنی منجر شده است. تحقیقات ما نشان می‌دهد از این تعداد کمتر از ۷ هزار واحد دارای سفت‌کاری است و کمتر از ۲هزار و۲۰۰ واحد در مراحل پایانی قرار دارند. این رقم با حدود ۲۶ هزار واحد ادعایی اختلاف بسیار زیادی دارد و کمتر از ۸.۵ درصد از تعداد واحدهایی است که در آمار مسکن ملی لحاظ شده و از سوی وزارت راه به‌عنوان دستاورد اعلام می‌شود.