کنوانسیون تالاب‌های جهان(کنوانسیون رامسر)، شهر ورزنه در جوار تالاب بین‌المللی گاوخونی در شرق اصفهان را به‌طور رسمی برای یک دوره سه ساله به‌عنوان شهر تالابی معرفی کرد و نام آن در وبسایت این کنوانسیون به ثبت رسید.
تالاب گاوخونی یک ابرچالش زیست محیطی
طبق گفته کارشناسان در ۱۸ سال گذشته هیچ حقابه‌ای به تالاب گاوخونی اختصاص نیافته است و با توجه به واقع شدن آن در کانون گرد و غبار، در صورت تامین نشدن حقابه آن، طی ۱۰ سال آینده، پس از فرونشست زمین به معضل زیست محیطی اصفهان تبدیل می‌شود. لاهیجان‌زاده، در این باره افزود: نقشه راه احیای زاینده‌رود یک سرمایه‌گذاری مهم با حدود ۶۰۰ جلسه کارشناسی و ۷۹ جلسه استانی با مسئولان ملی برای تدوین نقشه راه سال ۱۴۰۴ اصفهان در زمینه مدیریت مصرف و منابع حوضه آبریز بوده است.
وی با اشاره به اینکه تدوین این نقشه به تصویب شورای‌عالی استان‌ها هم رسیده است، افزود: بنا بود این امر با تسریع و پیگیری وزارت نیرو از طریق ستاد ملی احیای زاینده‌رود و با حضور ریاست جمهوری محقق شود که نشد و اکنون سازمان محیط‌زیست در این زمینه از طریق سازمان بازرسی اقدام کرده است.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست اصفهان با تاکید به اینکه بر اساس قانون حفاظت از تالاب‌ها تعیین میزان آب مورد نیاز تالاب‌ها بر‌عهده سازمان حفاظت محیط‌زیست و تامین حقابه‌ آن بر عهده وزارت نیروست، تصریح کرد: درحال‌حاضر دو معضل، یکی تبدیل تالاب گاوخونی به کانون گرد و غبار به‌دلیل عدم تخصص حقابه آن و دیگری موضوع فرونشست زمین، پیش روی استان قرار دارد که راه‌حل هر دو مشکل به جریان دائم زاینده‌رود وابسته است.
وی ادامه داد: در صورت بی‌توجهی دولت به این دو معضل بزرگ و واگذاری مدیریت آن به وزرات مربوطه، در ۱۰ سال آینده باید منتظر حدوث یک فاجعه زیست محیطی ناشی از فرونشست زمین و ایجاد کانون گرد و غبار در اصفهان باشیم.
لاهیجان‌زاده گفت: با وجود اینکه حجم ذخیره آب پشت سد زاینده‌رود به ۶۵۰ میلیون مترمکعب رسیده اما سهمی برای تالاب گاوخونی در نظر گرفته نشده است. وی با اشاره به اینکه حدود ۱۸ سال هیچ حقابه‌ای به تالاب گاوخونی تخصیص نیافته، گفت: ۱۷۶ میلیون متر مکعب حقابه برای این تالاب در برنامه منابع و مصارف وزرات نیرو اختصاص یافته اما راه ورود این آب از سمت «سد رودشتین» بسته شده است.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست اصفهان با اشاره به برخورد دوگانه مسوولان بالادست در مواجهه با حقابه تالاب گاوخونی اضافه کرد: قول رهاسازی آب از سد زاینده‌رود داده می‌شود اما برخی دستگاه‌های زیر مجموعه وزرات نیرو مانع ورود و رهاسازی آب به سمت تالاب گاوخونی می‌شوند.
وی بیان کرد: مورد مشابه این مسئله نیز برای تالاب‌های جنوب‌غرب کشور و تشکیل کانون گرد و غبار در رودخانه کرخه مطرح بوده که مورد غفلت مسئولان قرار گرفته و در نهایت فاجعه زیست‌محیطی در آنجا اتفاق افتاده و تلاش دولت برای مهار گرد و غبار تالاب هورالعظیم هم بی‌نتیجه مانده است.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان، تامین حقابه تالاب بین‌المللی گاوخونی و گسترش حمل‌ونقل عمومی را برای مدیریت و کاهش آلودگی هوای اصفهان ضروری خواند.
احمدرضا لاهیجان‌زاده در گفت‌وگو با ایرنا افزود: آلودگی هوا یکی از چالش‌های مهم محیط زیستی کلانشهر اصفهان و شعاع ۵۰ کیلومتری آن است که عوامل مختلفی روی آن تاثیر دارد. وی با بیان اینکه مردم این خطه آلودگی هوا را در فصل‌های مختلف سال مشاهده می‌کنند، اظهار کرد: توان بوم شناختی(اکولوژیکی) اصفهان برای تهویه هوا بسیار محدود است.
لاهیجان‌زاده با اشاره به تحقیقات هواشناسی، اضافه کرد: در ۸۰ درصد روزهای سال در اصفهان با سکون هوا مواجهیم و باد موثر که سبب جابه‌جایی هوا شود، وجود ندارد. وی با بیان اینکه شهر اصفهان به‌دلیل موقعیت جغرافیایی خاصی که دارد در اراضی پست قرار گرفته است، گفت: رشته کوهی در اطراف آن وجود دارد و باد افقی نیز در این فضا نداریم که در نتیجه سبب محبوس شدن هوا و آلاینده‌های ناشی از عوامل مختلف مانند خودرو و صنعت در محیط شهر می‌شود. مدیر کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان به کاهش میزان بارندگی در ۲ دهه گذشته و خشکسالی نیز اشاره و خاطرنشان کرد: بارش‌های موجود نتوانسته است به بهبود کیفیت هوا کمک کند.
لاهیجان‌زاده با بیان اینکه فضای شهری اصفهان برای جمعیت محدود و تعریف شده‌ای، ظرفیت دارد، تصریح کرد: اما در سال‌های گذشته جمعیت زیادی در شعاع ۵۰ کیلومتری اصفهان جذب شده است به‌طوریکه نزدیک به ۷۵ درصد از جمعیت استان در این محدوده زندگی می‌کنند.
وی افزود: حدود ۹۰۰ هزار دستگاه خودرو و ۶۰۰ هزار موتور سیکلت در اصفهان تردد می‌کند که اگر سه برابر بودن میزان آلایندگی موتور سیکلت نسبت به خودروی استاندارد را در نظر بگیریم مانند این است که در شهر اصفهان حدود ۲.۵ میلیون خودرو داشته باشیم.
لاهیجان‌زاده با بیان اینکه کیفیت خودروهای تولید داخل با استانداردهای روز دنیا هنوز فاصله دارد، خاطرنشان کرد: صنایع کوچک و بزرگ زیادی نیز اطراف اصفهان را احاطه کرده‌اند و در روزهای سرد سال با تراکم آلودگی هوا و پدیده وارونگی دما مواجه می‌شویم. مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان گفت: آنچه در سال‌های اخیر به معضل آلودگی هوای اصفهان اضافه شد، خشکی تالاب گاوخونی است به‌طوریکه از دست رفتن رطوبت در بستر تالاب و محیط اطرافش سبب تبدیل شدن آن به کانون گرد و غبار شده است.
لاهیجان زاده با بیان اینکه در شرق اصفهان به سمت اژیه و کوهپایه نیز از قدیم، کانون‌های گرد و غبار داشتیم، افزود: مساحت این کانون‌ها به دلیل خشکسالی در ۱۰ سال اخیر گسترش یافته است و وزش باد سبب هجوم گرد و غبار از کانون‌های مذکور به سمت شهر اصفهان به‌ویژه در فصل‌های بهار و تابستان و افزایش آلودگی هوا می‌شود. وی تصریح کرد: مسائلی مانند سوخت فسیلی خودروها و صنایع نیز به ما هشدار می‌دهد که اگر در حوزه حمل‌ونقل عمومی کار گسترده‌ای نکنیم و حقابه تالاب بین‌المللی تامین نشود در مدیریت آلودگی هوا موفق نخواهیم بود.
نیاز پروژه قطار شهری اصفهان به اعتبارات ویژه
وی گفت: با توجه به اینکه بارگذاری‌های انجام شده بیشتر از توان قابل تحمل کلانشهر اصفهان است بنابراین باید برخی از پروژه‌ها مانند گسترش حمل‌ونقل عمومی و قطار شهری به‌طور ویژه دنبال شود.
لاهیجان‌زاده افزود: اینکه پروژه هایی مانند خط قطار شهری اصفهان به بهارستان، مبارکه و شاهین شهر در قالب اعتبارات جاری شهرداری‌ها اجرا شود به پیشرفت آنها کمک چندانی نمی‌کند بلکه به اعتبارات ویژه نیاز دارد. وی با تاکید بر اینکه اجرا شدن این طرح‌ها به کاهش تردد خودروها و آلودگی هوا کمک بسیاری می‌کند، ادامه داد: این موارد باید مصوب و تعریف شده باشد تا هر دولت و شهرداری که سر کار می‌آید اولویت آن راه‌اندازی قطار شهری اصفهان به سمت شهرهای اطراف و صنعتی باشد.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان با بیان اینکه ما از سرعت پیشرفت آلودگی هوا عقب هستیم، خاطرنشان کرد: بر‌اساس مطالعات دانشگاهی، آلودگی هوا سالانه میلیون‌ها دلار به اصفهان خسارت وارد می‌کند و بر سلامتی مردم نیز تاثیرگذار
است. لاهیجان‌زاده به قانون هوای پاک نیز اشاره و تصریح کرد: ۲۳ دستگاه اجرایی در این قانون مکلف به انجام وظایف مشخص شده برای کاهش آلودگی هوا هستند و وظیفه سازمان حفاظت محیط‌زیست، راه‌اندازی ایستگاه‌های سنجش کیفی هواست اما عده‌ای همه مسئولیت را به گردن این سازمان می‌اندازند.
وی با تاکید بر اینکه این دیدگاه باید اصلاح شود، افزود: لازم است وظایف همه دستگاه‌های اجرایی در قانون هوای پاک مورد مطالبه باشد و به‌طور جدی پیگیری شود بعنوان مثال اگر میزان مصرف سوخت خودروهای تولید داخل به حد استاندارد و مطلوب برسد، در مصرف بنزین صرفه جویی می‌شود و حتی می‌توان بخشی از آن را صادر و درآمد حاصل از آن را برای اجرای پروژه هایی مانند قطار شهری هزینه کرد.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان خاطرنشان کرد: اقدامات بزرگ و زیادی نیز در سال‌های اخیر برای کاهش آلودگی هوا اصفهان انجام شده است از جمله ساماندهی واحدهای تولید آجر، عملیات اجرایی خط دوم مترو کلانشهر اصفهان، خروج واحدهای ریخته‌گری از داخل شهر و توزیع سوخت استاندارد.

سخن پایانی

کلانشهر اصفهان به‌دلایلی از جمله وجود برخی صنایع آلاینده در شعاع ۵۰ کیلومتری آن، تردد روزانه حدود یک میلیون دستگاه خودرو، شرایط جغرافیایی و اقلیمی و کم بودن وزش باد با چالش آلودگی هوا مواجه است. تالاب بین‌المللی گاوخونی در شرق اصفهان یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین تالاب‌های ایران محسوب می‌شود و حقابه آن در سال ۱۷۶ میلیون متر مکعب است. این تالاب پیش از آغاز خشکسالی‌های اخیر، علاوه بر ایجاد فضای فرحبخش در شرق اصفهان، مأمن پرندگان مهاجر و جانوران آبی و منبع درآمد و آسایش ساکنان این منطقه بود اما بدلیل کمبود منابع آبی و نرسیدن آب زاینده‌رود به آن در معرض خشکی قرار گرفت ؛ طبق آخرین گزارش حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان در زمان حاضر حدود ۲ درصد سطح تالاب بین‌المللی گاوخونی مرطوب است. به گفته کارشناسان، ادامه این روند می‌تواند تالاب بین‌المللی گاوخونی را به کانون تولید گرد و غبار تبدیل کند و تا شعاع ۵۰۰ کیلومتری خود را تحت تاثیر قرار دهد بنابراین تامین حقابه آن ضروری است.