کشورهای ساحلی دریای خزر با دارا بودن مساحتی بالغ بر ۲۲ میلیون کیلومتر مربع، جمعیتی حدود ۲۵۶ میلیون نفر، حجم مبادلات تجاری ۸۰۰ میلیارد دلاری و تولید ناخالص داخلی بالغ بر ۴ تریلیون دلار از شرایط مناسبی برخوردارند. متاسفانه در حال ‌حاضر از ظرفیت موجود همکاری اقتصادی آنچنان که باید استفاده نشده و لازم است این موضوع موردبررسی تخصصی قرار گیرد. کارشناسان تجاری معتقدند کشورهای حوزه خزر می‌توانند علاوه بر مبادلات تجاری، روابط خود را در زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی نیز گسترش دهند؛ بنابراین خزر و ظرفیت‌های آن، مهم‌ترین فرصت چندجانبه نه‌تنها برای ایران بلکه برای سایر کشورها به‌شمار می‌رود. صمت در این گزارش، به بررسی توافقات انجام شده و پیشنهادات ارائه‌شده در دومین همایش اقتصادی خزر برای توسعه روابط پرداخته است.

رفع مشکل ترانزیت اولویت است

علیرضا پیمان‌پاک، رئیس سازمان توسعه تجارت اظهار کرد: عضویت تجاری ما در منطقه آزاد اوراسیا نهایی شده و به‌زودی در آنجا عضو خواهیم شد. در این منطقه از کشورهای حاشیه دریای خزر قزاقستان و روسیه عضو هستند؛ از این ‌رو جمهوری آذربایجان و ترکمنستان می‌توانند به این توافق‌های منطقه‌ای اضافه شوند. علیرضا پیمان‌پاک با اشاره به مزایای اقتصادی مجمع اقتصادی خزر، گفت: دومین اجلاس اقتصادی خزر با حضور معاون اول رئیس‌جمهوری و نخست‌وزیران ۴ کشور حاشیه دریای خزر برگزار شد. در این اجلاس نشست‌های مشترک و دو به دو برگزار و موضوعات مختلف مطرح شد. در این همایش هم‌اندیشی‌ها و توافق‌های خوبی در زمینه انرژی و سوآپ و سرمایه‌گذاری‌های مشترک انجام شد. پیمان‌پاک با اشاره به بحث‌های مطرح‌شده در زمینه توسعه روابط تجاری، ترانزیت و حمل‌ونقل اذعان کرد: از سال‌های گذشته حمل‌ونقل یکی از مسائل مهم کشورهای حاشیه دریای خزر بود. باتوجه به بحران‌هایی که در دنیا وجود دارد بحث ترانزیت و حمل‌ونقل کالا تبدیل به یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های کشورهای حوزه دریای خزر شده است. در این جلسات بر نقش ایران در کریدور شمال-جنوب در حوزه ترانزیت تاکید شد.

نهایی شدن حضور ایران در اوراسیا

پیمان‌پاک به تاکید این کشورها بر توسعه روابط تجاری اشاره کرد و افزود: اتاق‌های بازرگانی این کشورها با یکدیگر جلسات و مذاکرات جدی داشتند. همچنین معاون اول رئیس‌جمهوری جلسات متعددی با مقامات تجاری و فعالان اقتصادی، استانداران و رؤسای‌جمهوری‌های فدراسیون روسیه برگزار کرد و به جمع‌بندی خوبی در زمینه‌های اقلیم و مسائل زیست‌محیطی رسیدیم. به‌گفته این مقام مسئول، در مجموع در مجمع اقتصادی خزر موافقت‌های خوبی به‌دست آمد که امیدواریم این موافقتنامه‌ها را پیگیری کنیم تا به نتیجه نهایی برسد و منافع اقتصادی قابل‌لمس شود.

رئیس سازمان توسعه تجارت درباره ایده ایجاد منطقه آزاد مشترک، افزود: ایده اولیه ایجاد منطقه آزاد مشترک را مخبر دزفولی، معاون اول رئیس‌جمهوری مطرح کرد؛ از این ‌رو مذاکره با روس‌ها را پیگیری کردیم و اگر دیگر کشورهای حاشیه دریای خزر تمایل به همکاری در این موضوع داشته باشند، درخواست آنها مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.

همچنین عضویت تجاری ما در منطقه آزاد اوراسیا نهایی شده و به‌زودی در آنجا عضو خواهیم شد. در این منطقه مشترک از کشورهای حاشیه دریای خزر، قزاقستان و روسیه عضو هستند؛ از این‌رو جمهوری آذربایجان و ترکمنستان می‌توانند به این توافق‌ منطقه‌ای بپیوندند.

افزایش توجه به توسعه زیرساخت‌ها

پیمان‌پاک با بیان اینکه در زمینه پول مشترک با روسیه در همایش خزر صحبت جدی نشد، افزود: ایجاد سازکارهای مالی و بانکی براساس پول‌های ملی مطرح شده است.

از آنجایی که مسئولان بانک مرکزی نیز در نشست‌های اخیر ایران با کشورهای حوزه دریای خزر حضور داشتند، صحبت‌های تخصصی با تمرکز بر حذف دلار و یورو از معاملات انجام شده تا تجارت براساس پول مشترک دو کشور صورت بگیرد.

معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت با اشاره به دنبال کردن فعالیت‌های جدی تجاری ایران در منطقه تجاری خزر، افزود: ما فعالیت‌های جدی را برای ایجاد بازار و توسعه زیرساخت‌های بین‌المللی مانند تعرفه‌های ترجیحی و موافقنامه‌های آزاد و لجستیک انجام می‌دهیم، اما نکته مهم این است که برای این بازار چندصد میلیارد دلاری باید کالا تولید شود تا تنظیم بازار داخلی نیز برهم نخورد.

وی درباره تکمیل راه‌آهن رشت-آستارا توضیح داد: جلسه مفصلی را معاون وزیر راه در مجمع اقتصادی کشورهای حاشیه دریای خزر برگزار کرد و موافقات خوبی صورت گرفت. معاون وزیر راه با هدف حل مشکلات ترانزیت اینچه برون-گرمسار و رشت-آستارا در این جلسات حاضر شد و در این زمینه موافقت‌های خوبی صورت گرفته است.

الزام ایجاد کمیته‌های تخصصی

حسین سلاح‌ورزی، نایب‌رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در دومین نشست مجمع اقتصادی خزر (ایران، روسیه، قزاقستان، جمهوری آذربایجان و ترکمنستان) گفت: پیوستن ایران به اتحادیه اوراسیا و حرکت کشورها به سمت پیاده‌سازی قواعد تجارت آزاد می‌تواند در توسعه همکاری‌های مشترک نقش بسیار زیادی داشته باشد.

 به‌منظور استفاده از این فرصت‌ها، مناسب است کمیته‌های تخصصی متشکل از بدنه اتاق‌های بازرگانی ۵ کشور تشکیل شوند.

در قالب این کمیته‌ها، باید جلسات مستمری برگزار شود تا مباحث مربوط به آن پیگیری شوند.

وی ادامه داد: این کمیته‌ها می‌توانند به لحاظ محتوایی مشکلات موجود در حوزه‌های تخصصی را شناسایی کنند و درصدد ارائه پیشنهادات به دولت‌های کشورها برای رفع آنها برآیند.

 همچنین می‌توانند فعالیت منسجم‌تری در تشکیل پنل‌های تخصصی و نشست‌های B۲B در قالب همایش داشته باشند؛ کمیته‌هایی مانند کمیته کشاورزی، کمیته ارتباطات، کمیته اطلاعات اقتصادی، کمیته انرژی، کمیته محیط‌زیست، کمیته بانکداری، کمیته بهداشت و پزشکی، کمیته منابع منطقه‌ای، کمیته علوم و تکنولوژی، کمیته توسعه و تجارت، کمیته حمل‌ونقل، کمیته جهانگردی، کمیته شرکت‌های کوچک و متوسط و... از جمله این کمیته‌ها به‌شمار می‌روند.

 او تاکید کرد: ضمن استقبال از هیات تجاری اتاق بازرگانی روسیه که ماه آینده به ایران سفر خواهد کرد، پیشنهاد می‌کنیم باتوجه به اهمیت موضوع حمل‌ونقل و داوری، ریاست مرکز داوری اتاق روسیه و رئیس موسسه ضامن و صادرکننده کارنه‌تیر روسیه، به همراه شرکت‌های حمل‌ونقل فعال روسی برای بررسی و مذاکرات بیشتر درباره مسائل تخصصی موجود در هیات مذکور حضور داشته باشند.

سخن پایانی

کارشناسان و فعالان تجاری معتقدند فرصت‌های ترانزیت ویژه‌ای در منطقه خزر وجود دارد که مهم‌ترین این فرصت‌ها کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب است. به‌گفته کارشناسان، بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل و لجستیکی ایران می‌تواند منطقه خزر را به یکی از بزرگ‌ترین قطب‌های حمل‌ونقل بین‌قاره‌ای چندوجهی در اوراسیا تبدیل کند.