صنایع‌دستی ایران صنعتی مستقل و بومی
یونسکو در تعریف صنایع‌دستی چنین آورده است: «صنایع‌دستی به محصولاتی اطلاق می‌شود که توسط هنرمند صنعتگر، کاملا با دست یا با کمک ابزار ساده یا مکانیکی تولید می‌شود؛ مشروط بر آنکه سهم دستان هنرمند از سهم ابزار کمکی، کمتر نباشد.» صنایع‌دستی ایران به‌عنوان صنعتی مستقل و بومی از دیرباز موردتوجه بوده است. این صنعت به‌عنوان یکی از ۳ قطب برتر صنایع‌دستی در جهان، ریشه عمیق در فرهنگ و تاریخ ایران‌زمین دارد. صنایع‌دستی ایران، نه‌تنها از جنبه‌های فرهنگی، بلکه از جهات اقتصادی نیز توجه جهانیان را به خود جلب کرده است.
با این‌همه، این صنعت به‌اندازه ظرفیت‌هایش، موردتوجه نبوده است. در چند سال گذشته نیز اپیدمی کرونا با تاثیر بر همه بازارها، اقتصاد صنایع‌دستی را هدف گرفت و فعالان این صنعت با مشکلات بسیاری مواجه شدند.
وضعیت بازار داخلی صنایع‌دستی تابعی از حمایت‌های مادی و معنوی، شرایط فعالیت بخش خصوصی و ورود دولت به تنظیم بازار و ارائه مشوق به زیرساخت‌های صنایع‌دستی است. در حمایت‌های معنوی، گام نخست رگولاتوری آیین‌نامه‌ها و مقررات است. سال ۹۶ به‌منظور حمایت هرچه بیشتر از صنایع‌دستی کشور، قانونی باعنوان «قانون حمایت از هنرمندان، استادکاران و فعالان صنایع‌دستی» در قالب ۱۵ ماده تصویب شد. این قانون ۱۵ ماده‌ای، به‌دنبال این بود که تشکل‌هایی در داخل سازمان میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی که هم‌اکنون تبدیل به وزارتخانه شده، ایجاد و تشکل‌های غیرمیراث‌فرهنگی منحل شوند. متاسفانه این قانون ۴ سال اجرا نشد، زیرا آیین‌نامه‌ای برای اجرای آن وجود نداشت. با روی کار آمدن دولت سیزدهم، تدوین و اجرای آیین‌نامه‌های لازم برای برخی قوانین روی زمین مانده، آغاز شد. تدوین آیین‌نامه نحوه صدور مجوز فروشگاه‌های صنایع‌دستی، از جمله این آیین‌نامه‌هاست.
تعدد قوانین برای دریافت مجوز فعالیت در حوزه صنایع‌دستی، یکی دیگر از مواردی است که فعالان این هنر-صنعت را مشکلاتی مواجه می‌کند. برهمین اساس، همسان‌سازی و لغو برخی قوانین موازی در دستور کار قرار گرفت. باتوجه به برنامه‌های اجراشده، در یک سال گذشته، حوزه صنایع‌دستی پیشتاز مجوززدایی بوده و اعلان‌محوری، جایگزین صدور مجوزهای متعدد برای شروع فعالیت شده، اما مشاغل خطرآفرین باید طبق روال، مجوزهای لازم را از مراکز مربوطه دریافت کنند.
توسعه درگاه‌های فروش، اقدام دیگری است که در این حوزه انجام شد. متاسفانه خلاف اینکه نمایشگاه‌های صنایع‌دستی در اوایل انقلاب به‌صورت حمایتی برگزار می‌شدند، در ۵ سال گذشته نمایشگاه‌ها تغییر رویه داده و با هدف دریافت هزینه از غرفه‌داران و فعالان صنایع‌دستی برگزار می‌شوند.
در میان اخبار
با برگشت نگاه حمایتی به فعالان این حوزه، راهبرد دولت سیزدهم دوباره برگزاری نمایشگاه‌های سراسری صنایع‌دستی و پس از آن، بازارچه‌های موقت است. این نمایشگاه‌ها باید به‌گونه‌ای برگزار شوند که تنها دغدغه شرکت‌کننده در حوزه صنایع‌دستی، فروش محصول تولیدی باکیفیت بالا باشد؛ به‌عبارت دیگر، فعال صنعتی نباید درگیر تامین هزینه‌های اجاره غرفه شود.
در این میان، از شرکت‌های دانش‌بنیانی که وارد حوزه تجارت الکترونیک شوند نیز مطابق آیین‌نامه و مقررات حمایت می‌شود. در ادامه راهکارهای حمایتی دولت برای نخستین‌بار آیین‌نامه صدور مجوز برای خانه‌های صنایع‌دستی که بالاترین سطح عملیات صنایع‌دستی در بخش خصوصی را دارند، تدوین شده است.
در حوزه حمایت‌های مادی نیز تسهیلاتی به تولیدکنندگان صنایع‌دستی ارائه می‌شود و برای نخستین‌بار در دولت جدید، بسته‌های تحریک بازار پیش‌بینی شد که به‌موجب آن تسهیلاتی برای افزایش مصرف صنایع‌دستی از محل اعتبارات تبصره ۱۸ تخصیص یافت.
با این‌همه، نرخ محصولات این هنرصنعت موضوعی است که نمی‌توان برای بازارسازی آن را نادیده گرفت. برخی بر بالا بودن نرخ صنایع‌دستی در بازار اشاره دارند. مواد اولیه تولید صنایع‌دستی گران شده و متاسفانه صنایع‌دستی در سال‌های اخیر، از شکل کاربردی خارج و به کالاهای زینتی تبدیل شده‌اند. یکی از ماموریت‌های مهم وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی که نیازمند برنامه‌ریزی دقیقی برای آن هستیم، کاربردی‌سازی صنایع‌دستی است. برای تحقق این هدف باید برنامه‌ریزی‌های لازم برای صنایع‌دستی پرکاربرد مانند سفال و سرامیک انجام شود. این محصولات در بازار نرخ بالایی ندارند؛ در نتیجه با برنامه‌ریزی‌ها و توسعه این بستر، قطعا نرخ تمام‌شده کالا برای مصرف‌کننده کاهش می‌یابد. در بخش زینتی صنایع‌دستی مانند آثار هنری میناکاری که از گران‌ترین صنایع‌دستی ایران به‌شمار می‌رود و توسط ماهرترین اساتید صنعتگر تولید می‌شود، بحث متفاوت است. این دسته از صنایع‌دستی گران است. در اصل هنر دست، دارای ارزشی بالا و گران است. ارزش‌افزوده هنری باید یک نرخ هنری داشته باشد. در تمام دنیا نیز همین‌طور است و هر شخصی این محصولات را گران‌تر بفروشد، در فروش هنرمندتر است.
