برخی معتقدند در بخش‌هایی از معادن ایران مافیاهایی به وجود آمده که تلاش می‌کند معادن پر سود و فعال را ضررده اعلام کنند تا در نهایت این معادن به بخش خصوصی واگذار شود و خود این افراد چنین معادنی را خریداری کرده و در آن فعالیت ‌کنند. این مسئله حتی در بخش تجهیزات معدنی هم به چشم می‌خورد، یعنی برخی از افراد سودجو در معادن ورود پیدا می‌کنند و فاکتورهایی را برای خرید تجهیزات معدنی جعل می‌کنند و یا فاکتور‌سازی انجام می‌دهند. کارشناسان و فعالان حوزه معدن اتفاق نظر دارند که یکی از مهم‌تریم چالش‌هایی که بخش معدن را به رکود و تعطیلی کشانده معظل فراگیری به نام مدیران رانتی است. بر این اساس باید هرچه سریع‌تر در مبانی و روش‌های مدیریتی در این حوزه‌های تجدید نظر شود و بنیان‌های درستی برای مدیریت‌ یکپارچه‌کننده، انگیزشی و تیم‌محور تعریف و اجرا شود. در گزارش امروز صمت نگاهی داریم به فعالیت مافیایی که در سایه امن مدیران رانتی و سوء مدیریت در جریان است.

باطله‌های ارزشمند

حمید صفری، مشاور فنی سابق مدیرعامل مس آذربایجان بیان کرد: تحقیقات فراوانی بر روی باطله‌های معدنی و مواد ارزشمندی که در آنها وجود دارد انجام داده و به نتایج خوبی رسیده‌ایم. یعنی بر اساس حدس و گمان چیزهایی نگفته‌ایم. بنابراین می‌دانستیم عیارهای باطله هایی که مورد بررسی قرار داده‌ایم موارد ارزشمندی هستند که باید بر روی آنها کار شود.

به گزارش بازار، وی افزود: متاسفانه بسیاری از تحقیقاتی که توسط افراد با تجربه و تحصیل کرده در حوزه معادن و باطله‌های معدنی صورت گرفته و به نتایج خوبی هم رسیده‌اند را افراد سودجو و منفعت طلب از بین بردند، تا اعلام کنند برخی از معادن که اتفاقا فعالیت‌های خیلی خوبی هم داشتند ضررده شده‌اند تا این معادن را به بخش خصوصی واگذار کنند.

 صفری تاکید کرد: در واقع افرادی که چنین ادعاهایی در خصوص چنین معادنی داشتند، می‌خواستند معادن فعال و پر سود را ضررده اعلام کنند و این‌ها را بعدا خودشان خریداری کرده و بر رویشان فعالیت انجام دهند که این موارد معضل بزرگی برای بخش معدن ایران به حساب می‌آید.

سفارش‌های صوری

این فعال معدنی تصریح کرد: در بخش خرید تجهیزات معدنی هم همین مشکلات به وجود آمده است. یعنی تجهیزاتی که یکبار از شرکت‌های بزرگی مثل سوئدلا خریداری شده است، دوباره فاکتور‌سازی می‌کنند و می‌گویند این ماشین‌آلات خریداری شده است، درحالی که این تجهیزات سال‌ها قبل خریداری شده و مورد استفاده هم قرار گرفته است.

به گفته وی؛ طبق قراردادهایی که با شرکت تولید‌کننده تجهیزات معدنی سوئدلا داشتیم، اگر تجهیزات معدنی‌مان تا پنج سال به هر دلیلی خراب می‌شد آنها به صورت رایگان تعمیرش می‌کردند. درحالی که برخی از این افراد، دوباره قطعات یدکی ماشین‌آلات را فاکتور‌سازی کردند که رقم‌های میلیاردی در این فاکتورها نوشته می‌شد.

مشاور فنی سابق مدیرعامل مس آذربایجان اظهارکرد: باطله معدنی مس عناصر ارزشمند بسیار زیادی دارد که می‌توانیم از آنها مواد بسیار ارزشمند و پرکاربردی را استخراج کنیم، ولی هنوز به خاطر نداشتن تجهیزات لازم چنین اتفاقی روی نداده و مجبور شده‌ایم که با کشور چین یک قرارداد ۲۵ ساله ببندیم و باطله‌های معدنی ارزشمندمان را در اختیار آنها قرار دهیم تا آنها از این باطله‌ها بهره‌برداری کنند.

تجهیزات داریم یا نداریم؟

وی در خصوص تجهیزات مس سونگون بیان کرد: درحال‌حاضر تجهیزات مس سونگون در سطح بسیار بالایی قرار دارد و بعد از مس سرچشمه، مس سونگون ماشین‌آلات بسیار خوبی را وارد کرده است. این فعال معدنی در خصوص تجهیزاتی که در ایران تولید می‌شوند گفت: در ایران هم تجهیزات معدنی خوب و با کیفیتی ساخته می‌شود. به عنوان مثال یک سری تجهیزات نیاز داشتیم به اسم سلول، که قطر آن پنج متر و ارتفاع آن ۱۱ متر است. بنابراین تجهیزاتی که حجم بسیار زیادی دارند، برای واردات دچار مشکلات خاصی می‌شوند، برای همین بهترین کار این بود که این تجهیزات در داخل کشور ساخته شود. وی افزود: نقشه این سلول‌ها توسط شرکت سوئدی به ایران فرستاد شده و زیر نظر مشاوران و ناظران این تجهیزات در ماشین‌سازی تبریز ساخته شد. زیرا به تعداد ۲۲ سلول در مس سونگون نیاز داشتیم که واردات آنها واقعا کار مشکلی بود، ولی توسط ماشین‌سازی ایرانی موفق به ساخت این تجهیزات شدیم.

صفری تاکید کرد: بنابراین در ایران هم کارخانجات بسیار خوبی هستند که طی سال‌های اخیر موفق شده‌اند تجهیزات خوبی در حوزه معدنی بسازند و تحویل دهند. برای همین در بسیاری از موارد فقط تجهیزات اصلی و اساسی را وارد کرده و مابقی تجهیزات در ایران ساخته می‌شوند.

وی گفت: بنابراین می‌توان برای ساخت تجهیزات خوب از شرکت‌های ماشین‌سازی ایرانی هم استفاده کرد. زیرا در این مدت نشان داده‌اند که از قابلیت‌های خوبی برای ساخت تجهیزات باکیفیت برخوردار هستند. صفری خاطرنشان کرد: ولی در این حوزه از یک سو بحث تجهیزات و سلامت فیزیکی مطرح است، از سوی دیگر هم بحث تکنولوژی‌های مطرح است. متاسفانه چیزی که ما الان نداریم بحث تکنولوژی‌های لازم است. به عنوان مثال سنگ‌هایی که از کوه پایین می‌آورند توسط دستگاه‌ها خرد می‌شود، یعنی می‌توانیم کانی مس را از سنگ‌ها جدا کنیم. ولی برای جداسازی عناصر ارزشمند دیگرنیاز به تکنولوژی قوی داریم. درحالی که تکنولوژی‌هایی که ما هم اکنون استفاده می‌کنیم خیلی ضعیف است. برای همین نمی‌توانیم بسیاری از مواد و عناصر مهم را از کانی جدا کنیم و سمت باطله‌ها فرستاده می‌شوند.

وی افزود: برای نبود همین تکنولوژی‌ها است که باطله‌های معدنی ما دارای عناصر ارزشمندی هستند که نمی‌توانیم با تکنولوژی خوب یا همان علم شیمی آنها را استخراج کنیم، برای همین حتی با وجود گران نرخ بودن این عناصر وارد بخش باطله‌های معدنی می‌شوند.

ناکارآمدی صوری

سالار باوند کارشناس و فعال معدنی هم چندی پیش گفت: برخی مسئولان برای آنکه بتوانند معادن را به افراد مدنظر خودشان واگذار کنند، تلاش می‌کنند تا فعالیت معادن را ناکارآمد جلوه دهند. به گزارش ماین نیوز باوند ادامه داد: یکی از چالش‌های اصلی در حوزه معادن را واگذاری غیر اصولی معادن دانست که بخشی از آن از طریق قرارداد‌های پیمان مدیریت شکل می‌گیرد. وی در شرح الگوی «پیمان مدیریت» گفت: این شیوه که از اواخر دولت ششم در حوزه معادن شکل گرفت و بررسی مجموعه‌های معدنی که به این شکل واگذار شده‌اند نشان می‌دهد افرادی که برای مدیریت انتخاب شده اند، از تخصص و توان مدیریتی لازم برخوردار نیستند و با اعمال نفوذ موفق می‌شوند بر صندلی مدیریت بنشینند. این کارشناس و فعال معدنی معتقد است این سیاست سبب شده است که مجموعه‌های معدنی به سمتی و سویی سوق داده شوند که واگذاری آن توجیه پذیر باشد.

حق‌السهم دولتی

باوند با اشاره به تفاوت قرارداد پیمان مدیریت با پیمانکاری گفت: پیمان مدیریت یعنی گروهی که مدیریت یک مجموعه را بر عهده می‌گیرند، صرفا با دولت پیمان می‌بندند و هیچ سرمایه‌گذاری در معدن انجام نمی‌دهند و به ازای این قرارداد درصد، حقوق یا حق السهم از دولت می‌گیرند. وی افزود: کسی که از طریق قرارداد پیمان مدیریت در یک مجموعه معدنی فعالیت می‌کند نه سرمایه دارد و نه تجهیزات و ماشین‌آلات و همه این امکانات از دولت است و آن شخص یا گروه فقط به جای دولت تصمیم می‌گیرد، کار می‌کند و امضا می‌کند. اما در قرارداد پیمانکاری، سرمایه‌گذاری و تامین ماشین و آلات و تجهیزات بر عهده پیمانکار است. باوند با اشاره به ایجاد گلوگاه‌هایی در این نوع قرارداد‌ها گفت: برای آنکه بتوانند معادن را به افراد خاص واگذار کنند، در قرارداد‌ها مواردی را ذکر می‌کنند یا قیمتی را پیشنهاد می‌دهند تا افرادی که به طور طبیعی در مزایده معادن شرکت می‌کنند، حاضر به مشارکت نشوند و بتوانند افرادی که مدنظر خود را به عنوان برنده مزایده اعلام کنند.

سخن پایانی

به‌باور کارشناسان سوءمدیریت آسیب بسیار بزرگی را نه‌تنها به بخش معدن که به تمامی حوزه‌های اقتصادی کشور وارد کرده است. نبود هماهنگی میان دستگاه‌های مدیریتی و دولتی و موازی‌کاری‌های بیهوده، فقدان تخصص کافی، تصمیم‌گیری‌های شتابزده نهادهای دولتی و در نهایت کمبود آموزش‌های مدیریتی از جمله مسائلی است که سال‌ها است بخش معدن کشور را آزار می‌دهد تا جایی که تا جایی که گفته شده است اصلی‌ترین معضل معدن پس از نبود تجهیزات و ماشین‌آلات معدنی سوء مدیریت است.