برخی تحلیلگران طولانی‌ شدن روند مذاکرات هسته‌ای وین را از جمله دلایل اصلی آغاز روند افزایشی نرخ دلار می‌دانند؛ اما با شروع نیمه دوم سال و همراه با نااطمینانی‌ها به اقتصاد و بروز برخی ناآرامی‌ها نرخ دلار بالا کشید. در نخستین رکوردشکنی، دلار دولت رئیسی کانال ۴۸ هزار تومان را نیز لمس کرد و گرانی را به جان کم‌درآمدها و خانوارهای آسیب‌پذیر انداخت. در این وضعیت تنها تلاش دولت برای مهار نرخ ارز تغییر رئیس‌کل بانک مرکزی بود، اما این تغییرات نیز موثر واقع نشد و دلار مرز روانی ۶۰ هزار تومان را نیز پشت سر گذاشت. در آشفته‌بازار دلار و افسارگسیختگی قیمت‌ها، توافق ایران و عربستان ترمز قیمت‌ها را کشید و دلار را وارد سراشیبی سقوط کرد. روزهای پایانی سال با سقوط نرخ دلار همراه شد و نرخ این ارز مرجع در معاملات غیررسمی وارد کانال ۴۳ هزار تومان شد و در سامانه مبادله ارز و طلا (ناخدا) نیز به کانال ۴۱ هزار تومان رسید. به‌نظر می‌رسد خبرهای مثبت سیاسی تب‌و‌تاب معامله‌گران را برای فروش دلارهای خانگی بالا برده و صف فروشندگان از خریداران طولانی‌تر شد. صمت در این گزارش تحولات بازار ارز در سالی که رو به پایان است را از نگاه کارشناسان موردبررسی قرار داده است.

اختلال در برجام کاهش نرخ را متوقف می‌کند

حسن رادپور، تحلیلگر مسائل پولی و مالی درباره نوسانات نرخ دلار به صمت گفت: دلار در سالی که گذشت، نوسانات نرخ زیادی را تجربه کرد و کاهش نرخ دلار در سال آینده منوط به برداشتن تحریم‌ها، آزادسازی منابع ارزی و تزریق آن به بازار است؛ بنابراین اگر بر سر راه توافق برجام اختلالی رخ دهد، این کاهش قیمت‌ها در بازار ارز کاملا موقتی خواهد بود.

کسری بودجه و دلار

این تحلیلگر مسائل مالی درباره مثلث خطر در بازار ارز معتقد است کسری بودجه، نقدینگی و تورم سه ضلع مثلث خطرآفرین افزایش نرخ دلار هستند. گرچه برای توقف رشد نرخ دلار نیازمند اصلاحات اساسی در رویه سیاست‌گذاری و تفکر اقتصادی دولتمردان هستیم، اما گمانه‌زنی‌ها حاکی از صدور مجوز رشد نرخ دلار ازسوی دولت برای پوشش کسری بودجه و جبران هزینه‌های جاری است. به‌عبارت دیگر دولت در اقدامی از پیش تعیین‌شده برای جبران کسری بودجه و جمع‌آوری نقدینگی سرگردان از بازار اقدام به افزایش نرخ دلار و خودرو در بازار آزاد کرد.

دورنمای روشن دلار

وی با اشاره به کاهش اخیر نرخ دلار و بازگشت آن به کانال ۴۰ هزار تومان ابراز کرد: علاوه بر رفع مشکل دولت در زمینه بودجه از طریق فروش دلار، نخستین گام بازار ارز برای حرکت در مسیر کاهشی بعد از سفر رافائل گروسی به تهران برداشته شد و اکنون آشتی سیاسی ایران و عربستان و آزادسازی بخشی از پول‌های بلوکه‌شده در عراق سرعت کاهش قیمت‌ها را بیشتر کرده است.

مرکز مبادلات بی‌تاثیر بر کاهش قیمت

رادمهر در پاسخ به این پرسش که آیا ایجاد مرکز مبادلات ارز و طلا تاثیری بر کاهش نرخ دلار دارد، گفت: این اقدام اصلا تاثیری بر روند کاهشی نرخ دلار و طلا ندارد. برای تداوم کاهش نرخ دلار و طلا درآمد‌های ارزی حاصل از صادرات باید زیرنظر بانک مرکزی بیاید، زیرا این نهاد در شرایط حاضر قدرت بازپس‌گیری مطالبات ارزی خود از دولت را ندارد.

عقب‌نشینی دلار

این تحلیلگر مسائل پولی و مالی با اشاره به اهمیت گشایش در روابط سیاسی گفت: پس از گذشت چند هفته پرالتهاب، در روز‌های پایانی سال بازار ارز و طلا به آرامش نسبی رسیده است. نرخ دلار که در سایه نااطمینانی‌ها نسبت به آینده سیاسی و اقتصادی کشور با سرعت بالایی در مسیر رشد حرکت می‌کرد، رکورد افزایشی را در تاریخ اقتصادی ایران شکست و از ۶۰ هزار تومان نیز فراتر رفت، اما همزمان با انتشار خبرهای مثبت سیاسی عقب‌نشینی قیمت‌ها در بازار ارز شروع ‌شده است.

وی با تاکید بر اینکه همچنان گمانه‌زنی‌ها درباره صدور احتمالی قطعنامه شورای حکام علیه ایران به‌قوت خود باقی است، خاطرنشان کرد: احتمال صدور قطعنامه علیه ایران مقاومت بازار در برابر کاهش بیشتر نرخ دلار را بالا برده بود، اما پایان نشست این شورا، آن‌هم بدون صدور قطعنامه علیه ایران دلیل دیگری شد بر تداوم احتمالی ریزش قیمت‌ها در بازار ارز.

چشم‌انداز روشن

این تحلیلگر مسائل پولی و مالی در پاسخ به این پرسش که چه عواملی بر تداوم ریزش نرخ ارز شاخص موثرند، گفت: هرچند تاثیر مثبت خبرهای سیاسی بر بازار ارز بر کسی پوشیده نیست، اما تداوم این وضعیت نیازمند آن است که روابط ایران و کشورهای غربی نیز به سطح قابل‌قبولی برسد، زیرا در نگاه غربی‌ها، تحریم همچنان تهدیدی بزرگ برای اقتصاد ایران محسوب می‌شود و می‌تواند دست‌اندازی جدی در برابر کاهش نرخ ارز در طولانی‌مدت باشد. همچنین باتوجه به اثرات مثبتی که توافق می‌تواند بر شرایط اقتصادی کشور داشته باشد می‌توان چشم‌انداز بازار ارز را در صورت کاهش تنش‌های سیاسی ایران با غرب مثبت دید.

تقاضا کاهشی شد

وی با اشاره به اینکه نرخ هر کالایی در اقتصاد تابع عرضه و تقاضاست یادآور شد: نرخ ارز نیز مانند هر کالای دیگری متناسب با سطح عرضه و تقاضا تعیین می‌شود و فزونی عرضه بر تقاضا می‌تواند اهرم کاهش نرخ آن شود؛ بنابراین نرخ ارز در چند روز گذشته و به‌دلیل خبرهای مثبت سیاسی با کاهش همراه شده است. بدون‌شک خبرهای خوب سیاسی بر بازار ارز تاثیر مثبت می‌گذارد و باعث ریزش قیمت‌ها می‌شود، اما اینکه نرخ ارز در سایه اخبار مثبت و منفی بالا و پایین شود، موقتی است. نرخ واقعی ارز زمانی مشخص می‌شود که عرضه در بازار بالا و جوابگوی تقاضاهای موجود باشد.

همه رکوردهای قبلی دلار جابه‌جا شد

میثم رادپور، تحلیلگر مسائل پولی و مالی درباره نوسانات نرخ دلار به صمت گفت: مقایسه نرخ‌های ابتدای سال و نرخ‌هایی که در اسفند شاهد آن بوده‌ایم، بیانگر آن است که دولت رئیسی همه رکوردهای قبلی را جابه‌جا کرده و ۳۰ هزار تومان بر نرخ دلار افزوده است؛ به‌عبارتی در یک سال گذشته شاهد سقوط ۷ درصدی ارزش ریال تحت سیاست‌های ناکارآمد دولت در حوزه ارز بوده‌ایم. موضوعی که بر نگرانی‌ها افزوده این است که سرعت رشد نرخ ارز در نیمه دوم سال بیشتر شده است؛ به‌طوری‌که از بهمن و اسفند گذشته دلار به‌طور مرتب در حال رکوردشکنی بوده و حتی تغییر سکاندار بانک مرکزی نیز کمکی به توقف روند افزایشی نرخ اسکناس امریکایی نکرد.

سیاست‌زدگی اقتصاد

این تحلیلگر مسائل پولی و مالی با تاکید بر اینکه شرایط اقتصادی کشور تابع شرایط سیاسی است، تصریح کرد: شرایط سیاسی کشور عامل اوج‌گیری نرخ دلار تا مرز ۶۰ هزار تومان شد؛ بنابراین نرخ بسیاری از کالا‌ها و خدمات با نرخ دلار افزایش یافت، اما به‌دلیل چسبندگی قیمتی، با کاهش نرخ دلار نرخ کالا و خدمات به همان اندازه کاهش نیافت. بر همین اساس دولت باید تمام تلاش خود معطوف به جلوگیری از افزایش روانی نرخ دلار کند، زیرا اگر قیمت دلار از یک مرز روانی عبور کند؛ حتی اگر بعدا کاهش یابد، آثار مخرب و تورمی خود را بر اقتصاد باقی خواهد گذاشت.

وی متذکر شد: دولت برنامه مدونی برای رشد اقتصاد کشور ندارد و حتی مردم و جامعه نیز به این درک رسیده‌اند که دولت با کسری منابع مالی در حوزه‌های مختلف اعم از بهداشت، آموزش و... مواجه است؛ بنابراین از یک‌ طرف رشد اقتصادی وجود ندارد و از طرف دیگر نیز درآمدهای پیش‌بینی‌شده دولت محقق نمی‌شود و این دو مسئله نیز باعث ایجاد عدم تعادل در دولت شده است.

لزوم گسترش روابط بین‌الملل

رادپور اذعان کرد: دولت برای رسیدن به ثبات اقتصادی باید از انزوای بین‌المللی خارج شود تا در پناه مراودات تجاری با دنیا از سرعت فقیرتر شدن مردم کاسته شود. درصورتی‌که به جامعه بین‌الملل برگردیم، تحریم‌ها به‌طور کامل برداشته شود و همچنین به گروه ویژه اقدام مالی (FATF) بپیوندیم، دسترسی‌مان را به پول‌های بلوکه‌شده خارج از کشور بالا ببریم و تجارت ایران با جهان به سطح عادی خود برگردد، نرخ ارز کاهشی خواهد شد و به ثبات خواهد رسید.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: اگر دولت با همین فرمان بازگشایی گره‌های سیاسی را پیش نبرد و دوباره سختگیری‌ها علیه ایران بازگردد، نه‌تنها نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که قیمت‌ها پایین بیاید، بلکه باید منتظر افزایش دوباره نرخ ارز نیز باشیم. این مسئله به این معناست که روند کاهشی قیمت‌ها در بازار ارز که چند روزی است شروع‌شده موقتی خواهد بود.

بازار بی‌اثر

این تحلیلگر مسائل پولی و مالی در پاسخ به این پرسش که بازار مبادله ارز و طلا چقدر در کاهش نرخ ارز و سکه موثر بوده است، توضیح داد: این بازار یک کپی‌برداری غلط از سیستم تبادلات مالی در روسیه است که هیچ تاثیری بر کاهش نرخ دلار ندارد. طلا هم به‌دلیل جهانی بودن نرخ تابع نرخ دلار در بازار داخل است؛ بنابراین هرچه نرخ دلار در ایران بالاتر برود، طلا هم در ایران گران‌تر خواهد شد.

سخن پایانی

طی هفته‌های اخیر در پرتو ازسرگیری روابط ایران و عربستان و همچنین موافقت با آزاد‌سازی پول‌های بلوکه‌شده ایران در عراق ریزش نرخ ارز آغاز شد. کارشناسان اقتصادی معتقدند اگر ایران سیاست خروج از انزوای سیاسی را در پیش گیرد، می‌توان به ریزش بیشتر نرخ دلار و همچنین بازگشت رونق و ثبات به اقتصاد امیدوار بود، زیرا دولت کسری بودجه کلان خود را از محل فروش دلار به مردم جبران کرده و اکنون وقت آن رسیده تا برای سپرشکنی تورم نرخ ارز شاخص به ثبات برسد. این‌گونه می‌توان امیدوار بود سال آینده تورم سفره معیشت ایرانی‌ها را کوچک‌تر نکند.