راه‌های متعددی برای رونق و گسترده کردن تجارت بین‌المللی وجود دارد که یکی از آن‌ها، اﻳﺠﺎد ﻣﺮاﻛﺰ ﺗﺠﺎرى است. این مراکز علاوه بر معرفی کالاهای ایرانی به کشورهای هدف، امکان صادرات آن‌ها را به کشور مقصد شکل داده و همچنین بستری را برای صادرات مجدد به دیگر کشورها فراهم می‌کند. از سویی دیگر مراکز تجاری سبب می‌شوند تا تجار بتواند ﺧﺎرج از ﻛﺸﻮر، در راﺳﺘﺎى اﻫﺪاف و ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎى ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ خود فعالیت کنند. بر همین اساس به منظور ارائه توانمندی‌های تولیدات داخلی و استفاده از ظرفیت بازار کشورهای مختلف، تشکیل مراکز تجاری در دستور کار سازمان توسعه تجارت قرار گرفته است تا به صادرکنندگان کالا کمک کند با حضور فیزیکی، تاسیس دفتر و یا نمایندگی، محصولات خود را معرفی، نمایش و به فروش برسانند. بسیاری از فعالان تجاری عقیده دارند راه‌اندازی مراکز تجاری در کشورهای مختلف می‌تواند زمینه‌ساز بهبود و توسعه فعالیت‌های تجاری با کشور مقصد شود. از این رو بهره‌گیری از مراکز تجاری در کشورهای هدف از مهمترین ابزارهای ورود به بازارهای تجاری به‌شمار می‌رود. در این راستا ایران برای بهره‌بردن از ظرفیت‌های موجود در نقاط مختلف جهان برنامه متعددی برای راه‌اندازی مراکز تجاری دارد. صمت در این گزارش، به بررسی وضعیت ایجاد و راه‌اندازی مراکز تجاری در برخی از کشورهای فعال در تجارت با ایران پرداخته است.

اولویت‌بندی نیازهای بازار

رحمت‌الله خرمالی، مدیر کل آسیای میانه، قفقاز و روسیه سازمان توسعه تجارت در رابطه با اهمیت مراکز تجاری گفت: مراکز تجاری در کشورهای هدف بازوان توسعه تجارت با ارائه خدمات تسهیل نفوذ در بازار هستند. از این نظر می‌توان از مزایای این مراکز برای توسعه تجارت بهره‌مند شد. خرمالی در همایش معرفی توانمندی‌های ایران در کشورهای حوزه آسیای میانه، قفقاز و روسیه با بیان اینکه مراکز تجاری تسهیل‌کننده ارائه خدمات و معرفی کالاها به فعالان اقتصادی هستند، خاطرنشان کرد: در حال حاضر، ۹ مرکز تجاری رسمی در کشورهای حوزه آسیای میانه، قفقاز و روسیه راه‌اندازی شده است. به زودی مراکز دیگری نیز به این تعداد اضافه شده و برنامه‌ای برای افزایش این تعداد وجود دارد. راه‌اندازی مراکز تجاری در کشورهای هدف به نفوذ در بازار کمک می‌کند. ۴ هدف اصلی برای این مراکز تعیین شده است که ارائه خدمات کسب و کار و مشاوره به فعالان اقتصادی و شرکت‌های تولیدی صادرات محور یکی از آنها محسوب می‌شود. این اقدامات می‌تواند امکان ورود کالا به بازار هدف را بسنجد و قابلیت موجود را با تبیین گزارش‌های اولویت‌بندی شده در بازار ارائه دهد. همچنین اهداف اصلی مراکز تجاری می‌تواند قوانین مربوط به استاندارد، گمرک و قرنطینه را شناسایی کند.

ارائه خدمات اطلاع‌رسانی و تبلیغات

خرمالی در ادامه صحبت‌های خود تاکید کرد: مشارکت در حوزه رویدادهای تجاری به عنوان نماینده سازمان توسعه تجارت با مجوز رسمی، از دیگر اهداف راه‌اندازی مراکز تجاری است که با معرفی هیات‌های تجاری می‌تواند در زمینه اعزام فعالان اقتصادی به نمایشگاه‌های داخلی کشور اقدام کند. تاکنون برخی مراکز تجاری خدمات خوبی را ارائه و با جذب سرمایه‌گذاری و تولیدات مشترک در جهت توسعه تجارت اقدام کرده و با نفوذ در بازار گسترش مبادلات را به ثمر نشانده‌اند. مدیرکل آسیای میانه، قفقاز و روسیه سازمان توسعه تجارت، با بیان اینکه ارائه خدمات حقوقی و مالکیت فکری ثبت شرکت‌ها از دیگر وظایف مراکز تجاری است، گفت: ضعف آگاهی شرکت‌ها در چگونگی ثبت و حضور در بازارهای هدف، از مشکلاتی است که توسعه تجارت را کند کرده است که این روند با حضور مراکز تجاری تسهیل می‌شوند. بنابراین تسهیل و تسریع تجارت به‌ویژه در بحث دریافت مجوزها، از دیگر مزایا راه‌اندازی مراکز تجاری است. ارائه خدمات اطلاع‌رسانی و تبلیغات از فعالیت‌های در نظر گرفته شده برای مراکز تجاری است. در این راستا باید همایش‌هایی برای ایجاد فرصت تجاری با کمک مراکز تجاری برگزار شود تا با معرفی بازارها، توسعه صادرات و واردات محصولات بر اساس شناخت باشد.

انتقال فناوری با ایجاد مرکز تجاری

خرمالی تصریح کرد: مراکز تجاری می‌توانند در زمینه پشتیبانی و لجستیک برای جذب شرکت‌های فعال در این بخش اقدام کنند و همراهی این شرکت‌ها را برای توسعه تجارت حتی در زمینه واردات جلب کنند که با توجه به امضای موافقتنامه تجارت آزاد، ظرفیت فراوانی در این بخش نیز ایجاد شده است. همچنین در حوزه نقل‌وانتقال مالی بانکی، با توجه به تحریم‌ها مراکز تجاری می‌توانند همراهی‌های لازم را انجام دهند. مراکز تجاری مي‌توانند با هزینه‌های کمتری ارز حاصل از صادرات را به کشور منتقل کنند که این امر به طور مستقیم بر توسعه تجارت اثرگذار است. مدیرکل آسیای میانه، قفقاز و روسیه سازمان توسعه تجارت در ادامه صحبت‌ها خود گفت: مراکز تجاری در انتقال فناوری نیز می‌توانند موثر باشند. این مراکز با جذب صاحبان فناوری در کشورهای مقصد در قالب سرمایه‌گذاری مشترک، فناوری‌های مورد نیاز را به داخل کشور آورده و در این راستا موثر واقع خواهند شد.

راه‌اندازی  ۱۰ مرکز تجاری در آفریقا تا پایان سال

ناشناخته بودن بازار ایران و آفریقا از یکدیگر یکی از دلایلی است که با وجود فراهم بودن شرایط، توسعه مطلوب و موردنظر را در سال‌های اخیر رقم نزده است. قاره آفریقا یکی از مناطقیست که ایران طی چند سال اخیر توجهی ویژه به فرصت صادراتی آن داشته و تلاش شده تا مراکز تجاری به منظور بهبود معرفی ظرفیت ایران و همچنین شناسایی فرصت‌‌های این قاره راه‌اندازی شوند. در حال حاضر شبکه‌ای متشکل از ۱۰ مرکز تجاری در سراسر قاره آفریقا ایجاد شده تا صادرات به این قاره تسهیل شود.

به گفته فعالان تجاری، بهره‌گیری از بازار کشورهای آفریقایی مذاکرات متفاوتی را می‌طلبد، زیرا هرکدام از کشورها فرهنگ، زبان و تاریخ مختلفی از یکدیگر دارند که اطلاع از آنها برای رسیدن به موقعیت مطلوب لازم است با این شرایط وجود مراکز تجاری در این قاره می تواند زمینه آشنایی تجار از این بازار را فراهم کند. در راستای بهبود مناسبات میان ایران و قاره آفریقا، سازمان توسعه و تجارت ایران 10 مرکز تجاری در کشورهای کنیا، اوگاندا، تانزانیا، ساحل عاج، غنا، کامرون، سنگال، نیجریه، الجزایر و آفریقای جنوبی راه‌اندازی کرده است. این مراکز تجاری هنوز راه‌اندازی نشده که به گفته مقامات سازمان توسعه تجارت، این شبکه مراکز تجاری تا پایان سال راه‌اندازی خواهند شد. 

ظرفیت‌های تجارت با آفریقا

سید محمد صادق قنادزاده، مدیرکل دفتر آفریقای سازمان توسعه تجارت ایران در همایش بررسی ظرفیت‌های تجاری اقتصادی شمال آفریقا، ضمن با برشمردن ویژگی‌های کم نظیر قاره آفریقا به برخی موانع موجود در این بازار پرداخت. او همچنین لزوم همگرایی بیشتر در تمامی ارکان نظام برای بهره‌گیری حداکثری از ظرفیت‌های قاره بکر آفریقا را تشریح کرد. قنادزاده همچنین خاطرنشان کرد: مجموعه اقدامات گسترده‌ای از سوی سازمان توسعه تجارت ایران در جهت ایجاد و افزایش شناخت دو طرفه بین ایران و کشورهای قاره آفریقا، برگزار شده است. از مجموعه این اقدامات می‌توان به حضور ایران در ۴ رویداد بزرگ نمایشگاهی آفریقا، تبادل بیش از ۱۰۰ هیات تجاری ایران با کشورهای این قاره، برگزاری سلسله همایش‌های معرفی ظرفیت‌های تجاری آفریقا، اعزام قریب الوقوع ۳ رایزن به مناطق مختلف آفریقا و نشست‌های تخصصی متعدد با اتحادیه‌ها و سندیکاهای صادراتی کشور طی ۹ ماهه گذشته اشاره کرد. قنادزاده در ادامه صحبت‌های خود تاکید کرد: وجود ظرفیت بالای مراکز تجاری زیر نظر سازمان توسعه تجارت ایران در کشورهای هدف به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای ورود به بازار شمرده می‌شود. در حال حاضر شبکه‌ای بالغ بر ۸ مرکز تجاری در سرتاسر قاره آفریقا فعال شده و به ارائه طیف وسیعی از خدمات به شرکت‌های تولیدی و صادراتی که قصد حضور در بازار آفریقا را دارند، می‌پردازند.به گفته این مقام مسئول، مراکز تجاری مذکور در کشورهای کنیا، اوگاندا، تانزانیا، ساحل عاج، غنا، کامرون، سنگال، نیجریه، الجزایر و آفریقای جنوبی مستقر و این شبکه تا پایان سال تکمیل خواهند شد.

ارائه ۷۰ نوع خدمت در مراکز تجاری

فرزاد پیلتن، مدیرکل دفتر غرب آسیای سازمان توسعه تجارت ایران گفت: مراکز تجاری در توسعه تجارت میان ایران و عراق و افزایش حجم صادرات به این کشور عربی، اهمیت بسزایی دارند.  به گزارش ایرنا، پیلتن درباره اهمیت راه‌اندازی مراکز تجاری در عراق اظهارکرد: ضرورت آشنایی بخش خصوصی کشور با فرصت‌های تجاری در عراق، نقش مهم این مراکز در توسعه تجارت میان دو کشور و همچنین افزایش حجم صادرات ایران به این کشور عربی، از دلایل اصلی اهمیت راه‌اندازی مراکز تجاری در عراق برشمرده می‌شود.  هدف تاسیس و راه‌اندازی مراکز تجاری در کشورهای مقصد، ارائه بیش از ۷۰ نوع خدمات از سوی افراد علاقمند، متخصص و دارای امکانات لازم در قالب مراکز تجاری است. با وجود این امکانات در کشورهای هدف، تجار ایرانی در مقاصد صادراتی می‌توانند نقشی بهتر و حضوری پررنگ‌تر داشته باشند. این خدمات شامل بازاریابی، تحقیقات بازار، تبلیغات و برندسازی و ارتباط بین تجار، ارائه خدمات لجستیکی، حقوقی و فنی و گردشگری تجاری است.  مدیرکل دفتر غرب آسیای سازمان توسعه تجارت ایران به سایر امکانات مراکز تجاری اشاره کرد و گفت: علاوه بر دریافت خدمات مذکور، تجار می‌توانند با حضور فیزیکی، تاسیس دفتر یا ایجاد شعبه و نمایندگی و نمایش محصولات خود در این مراکز تجاری، به معرفی محصولات و خدمات بپردازند. این موضوع به حضور بهتر تجار در کشورهای هدف کمک شایانی خواهد کرد.

رصد عملکرد متولیان مراکز تجاری

پیلتن در ادامه صحبت‌های خود خاطرنشان کرد: برگزاری همایش‌ها و نشست‌های تجاری، مذاکرات B2B، مشارکت در برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی، تبادل هیات‌های تجاری و برگزاری همایش‌ها و دوره‌های اموزشی از دیگر خدمات مراکز تجاری در کشورهای هدف است. فعالیت مراکز تجاری به‌عنوان یکی از ارکان و ساختارهای جدید توسعه صادرات به عراق در کنار ارکان پیشین ( رایزنی بازرگانی، اتاق مشترک بازرگانی و سفارتخانه و کنسولگری‌های ایران درعراق) به دو صورت ارزیابی می‌شود. در شرایط نخست به‌صورت عام و کلی بوده که شامل همه گروه‌های کالایی می‌شود یا این مراکز تنها مجوز ارائه خدمات و محصولات تخصصی که شامل یک یا چند گروه خاص می‌شود، را دریافت کرده‌اند.  پیلتن دلیل عدم موفقیت برخی از مراکز تجاری ایران در کشورهای دیگر در سال‌های گذشته را نبود برنامه‌ریزی‌ منطقی، عدم حمایت‌ کافی و نظارت‌های لازم از سوی دولت برای این مراکز دانست و خاطرنشان کرد: در دولت جدید برنامه‌ریزی، جدیت، نظارت و حمایت از مراکز تجاری ایران در سایر کشورها در دستور کار سازمان توسعه تجارت ایران قرار گرفته است.  در این راستا، ضرورت توسعه و راه‌اندازی مراکز تجاری در کشورهای هدف به خوبی از سوی وزیر صمت و رئیس کل سازمان توسعه تجارت ایران شناسایی شده و دستورهای مناسبی در این راستا اعلام شده است. وی با اشاره به اینکه متولیان مراکز تجاری افراد یا مجموعه‌های خصوصی هستند، تصریح کرد: سازمان توسعه تجارت ایران در پایان هر فصل یا دوره زمانی سه ماهه، به‌بررسی عملکرد مراکز تجاری ایران در کشورهای مختلف پرداخته و درصورت عدم ارائه مناسب خدمات مشخص شده به تجار و متقاضیان، امکان تجدید نظر و حتی ابطال مجوز و تعطیلی این مراکز را دارد.

سخن پایانی

با توجه به آمارهای فعلی در می‌یابیم مراکز تجاری متعددی در کشورهای مختلف تاسیس شده است. تاسیس این مراکز تجاری ضمن ارائه خدمات مشاوره‌ای به تجار و صادرکنندگان ایرانی، فرصت مناسبی برای صادرکنندگان ایرانی جهت بازاریابی و افزایش سهم ایران در بازار جهانی فراهم کرده است. کارشناسان معتقدند برای موفقیت در صادرات ابتدا باید نیاز بازار خارجی و ظرفیت بازار داخلی را بررسی کرد. با انجام تحقیقات بازار در کشور هدف می‌توان اطلاعات مفیدی در زمینه نوع کالای مورد نیاز صادراتی به دست آورد که یکی از اهداف و فعالیت‌های مراکز تجاری، تهیه این دسته از آمار و اطلاعات مورد نیاز تجارت است.