بازنگری در سیاست‌های تجاری ضروری است
زمان چندان طولانی از روی کار آمدن دولت سیزدهم نمی‌گذرد. در این دوره وزرا اقدام به انتخاب معاونان جدید کرده‌اند و در تلاش هستند تا با انتخاب تیم مدیریتی جدید، مسیر بهبود شرایط را هموار کنند. وزیر صنعت، معدن و تجارت نیز در همین بازه زمانی بخشی از معاونان خود را تغییر داده و بهبود شرایط تولید را به‌عنوان یکی از شعارهای اصلی خود مطرح کرده است.
در چنین شرایطی از معاونان وزیر انتظار می‌رود در گام نخست نسبت به شرایط و چالش‌های موجود، برای رفع کم و کاستی‌ها برنامه‌ریزی کنند. سازمان توسعه تجارت ایران یکی از معاونت‌های وزارت صنعت، معدن و تجارت است که وظیفه دارد به‌عنوان نهادی مدیریتی صادرات غیرنفتی را از تمامی نهادهای مرتبط پیگیری کند و در همین حال سیاست‌ها، مقررات و دستورالعمل‌های تاثیرگذار بر صادرات را شناسایی و بر اجرا شدن یا نشدن آن همت گمارد.
حال که به‌واسطه تغییر دولت در دوره جدیدی از مدیریت کشور قرار داریم، به بررسی اهمیت و جایگاه سازمان توسعه صادرات و بایدها و نبایدهای آن پرداخته‌ایم. کیومرث فتح‌اله کرمانشاهی، کارشناس اقتصاد که سابقه فعالیت در این سازمان را هم دارد در گفت‌وگو با صمت، به بررسی مسیر توسعه تجارت در کشور پرداخته است.
توسعه تجارت از چه اهمیتی برخوردار است؟
تجارت خارجی از جایگاه ویژه‌ای در توسعه اقتصادی کشورها برخوردار است؛ تا جایی که بسیاری، از آن با عنوان موتور محرک توسعه اقتصادی یاد می‌کنند. تجارت خارجی به‌ویژه صادرات از منظرهای گوناگون زمینه‌ساز رشد و توسعه اقتصادی است؛ در درجه نخست آنکه زمینه ارتقای درآمدهای ارزی کشور را فراهم می‌کند. تامین منابع زیرساخت رشد و توسعه صنایع و حتی ارتقای سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف است و در عین حال تولیدکنندگان را از محدودیت‌های بازار داخلی رهایی می‌بخشد. در واقع بر ظرفیت تولید صنایع افزوده می‌شود و صاحبان صنایع می‌توانند با تولید در مقیاس‌های گسترده، از منافع تولید با بیشترین ظرفیت، بهره‌مند شوند.
در این حوزه سازمان توسعه تجارت چه وظایفی را بر عهده دارد؟
مرکز توسعه صادرات ایران در سال ۱۳۴۵ تاسیس و در سال ۱۳۸۳ با معاونت بازرگانی خارجی وزارت بازرگانی (وقت) و مرکز تهیه و توزیع کالا ادغام و سازمان توسعه تجارت ایران تشکیل شد. این سازمان درحال‌حاضر به‌عنوان یکی از معاونت‌های وزارت صنعت، معدن و تجارت فعالیت می‌کند. سازمان توسعه تجارت ایران مبتنی بر دانش شکل گرفته و در تلاش است با توسعه و تقویت تجارت خارجی و دستیابی به سهم بیشتر از بازار هدف خارجی فعالیت کند. در واقع این سازمان موظف است با بکارگیری منابع انسانی کارآمد و دانش و فناوری جدید و همچنین سیاست‌گذاری دقیق بستر مناسبی را برای مدیریت کلان صادرات و تقویت زیربناها و ظرفیت‌های لازم برای تسهیل و توسعه تجارت خارجی کشور فراهم کند.
عملکرد این سازمان را در طول سال‌های اخیر چطور ارزیابی می‌کنید؟
سازمان توسعه تجارت در طول سال‌های گذشته از ریل اصلی خود خارج شده و همین موضوع نیز لطماتی را به روند تجاری کشور وارد کرده و مانع تحقق اهداف صادراتی کشور شده است. در واقع این سازمان به‌ویژه در سال‌های اخیر نتوانسته به‌خوبی از عهده وظایف خود بربیاید؛ تا جایی که باید اذعان کرد ظرف چند سال گذشته، اعتبار سازمان توسعه تجارت به میزان زیادی از بین رفته است.
بازگشت این سازمان به مسیر اصلی خود ضروری و از الزامات اساسی در مسیر توسعه اقتصاد به‌شمار می‌رود؛ بر همین اساس انتظار می‌رود مسئولان و سیاست‌گذارانی که با تغییر دولت، مدیریت امور این نهاد را بر عهده گرفته‌اند، در ابتدای کار اساسنامه این سازمان را به‌طور کامل و جامع بررسی کنند و مسیری را در پیش بگیرند که اهداف تعیین‌شده برای این سازمان محقق شوند.
بدون تردید این سازمان با اتکا به دانش و همچنین همراهی فعالان بخش خصوصی و تعاونی و نیز تشکل‌ها می‌تواند مسیر توسعه را هموار کند و به این ترتیب به جایگاه واقعی خود بازگردد. البته اجتناب از وضع قوانین سلیقه‌ای در این مسیر ضروری به‌نظر می‌رسد.
سازمان توسعه تجارت در حالت کلی چه وظایفی را بر عهده دارد؟
این سازمان مسئولیت ساماندهی تجارت خارجی را بر عهده دارد؛ بر همین اساس بازاریابی، تبلیغ و گسترش بازارهای جهانی کالا و خدمات از مهم‌ترین وظایفی است که باید مورد توجه این نهاد قرار گیرد. در همین حال باید الزامات توسعه عملکردی بنگاه‌های تجاری و افزایش توانمندی آنها را فراهم کند و در مسیر توسعه صادرات غیرنفتی و بهبود تراز بازرگانی کشور گام بردارد.
اطلاعرسانی تجاری، انجام اقدامات لازم به‌منظور روان‌سازی و حذف تشریفات زائد و همچنین تهیه و تنظیم مقررات مناسب برای فعالیت‌های تجاری و توسعه‌ای، فراهم‌سازی زمینه همکاری‌های دوجانبه، چندجانبه و منطقه‌ای با سایر کشورها و ارائه تسهیلات و کمک به بازرگانان برای توسعه صادرات غیرنفتی و ارتقای کیفی کالا و خدمات باتوجه به مزیت نسبی و رقابتی کشور از مهم‌ترین وظایف این سازمان محسوب می‌شوند. سیاست‌گذاری، حمایت و پشتیبانی از تجارت خارجی، برقراری تسهیلات و زیرساخت‌های لازم در امر توسعه تجارت، تنظیم تعرفه‌ها، تنظیم مقررات و از بین بردن مقررات زائد به‌ویژه در حوزه اطلاعرسانی و نیز تلاش برای ارتقای دانش در این حوزه ضروری و از وظایف اصلی این سازمان است.
آموزش رکن اصلی توسعه است؛ بنابراین آموزش به صادرکنندگان باید مورد توجه قرار گیرد و در ادامه نیز با انجام اقداماتی همچون اعزام هیات‌های بازاریابی و حضور در نمایشگاه‌ها در مسیر تحقق اهداف صادراتی کشور و توسعه تجارت در سطح جهانی پیش رفت.
اهداف و الزامات یادشده از چه منظری حائز اهمیت هستند؟
در دنیای کنونی، باتوجه به شرایط حاکم بر کشور، توسعه صادرات غیرنفتی ضروری به‌نظر می‌رسد؛ در نتیجه چنین امری از وابستگی اقتصاد به نفت کاسته می‌شود و کشور در مسیر توسعه گام برخواهد داشت. البته تحقق این هدف آسان نیست و باید با اقداماتی زیرساخت‌ها و پیش‌شرط‌های لازم تامین شوند. کمک و مساعدت به شرکت‌ها و تشکل‌های مختلف در حوزه‌های گوناگون تجارت اعم از امور بیمه‌ای، حمل‌ونقل، امور بانکی و گمرکی، ضمانت صادرات، روش‌های نوین تجاری که امروزه در دنیا وجود دارد، برگزاری سمینارهای مختلف آموزشی و.... باید مورد توجه قرار گیرد. متاسفانه کشور ما در حوزه صادرات آنطور که باید و انتظار می‌رود پیشرفت نکرده است؛ بنابراین باید ضمن آماده کردن زیرساخت‌ها، به فعالان این بخش‌ها آموزش داده شود.
آیا راهکار مشخصی برای ارتقای تجارت خارجی کشور در این سازمان به‌طور کلی یا در قالب چشم‌اندازی اندیشیده شده است؟
در حالت کلی شورای سیاست‌گذاری نحوه عملکرد این مجموعه را تعیین می‌کند. در اساسنامه سازمان توسعه تجارت نیز بر فعال کردن شورای سیاست‌گذاری سازمان تاکید شده است. برخی مسئولان کشوری در این شورای سیاست‌گذاری حضور دارند. طی سال‌های اخیر همه این نهادها از جمله شورای سیاست‌گذاری تعطیل بوده یا فعالیت جدی نداشته‌اند. انتظار می‌رود با شروع کار مجدد این شورا شاهد بهبود شرایط این سازمان و موفقیت هرچه بیشتر عملکردی آن باشیم.
از رئیس جدید سازمان توسعه تجارت انتظار می‌رود در همین روزهای ابتدایی که اداره امور این سازمان را بر عهده گرفته، تمام وظایف این سازمان را به‌طور دقیق مطالعه و بررسی کند تا به این ترتیب امکان ساماندهی و سازماندهی تجارت خارجی کشور مهیا شود. این سازمان وظیفه راهبری تجارت خارجی را بر عهده دارد و نباید به‌گونه‌ای عمل کرد که سایر سازمان‌های دخیل در امر تجارت خارجی برای آن تصمیم‌گیری کنند؛ هرچند در این مسیر هماهنگی و برقراری تعاملی سازنده با سایر نهادهای درگیر در حوزه روابط خارجی و تولید ضروری به‌نظر می‌رسد.
چه سازمان‌ها و نهادهایی با حوزه تجارت خارجی در ارتباط هستند؟
نهادها و سازمان‌های مختلفی در امر تجارت خارجی دخیل هستند؛ بنابراین سازمان توسعه تجارت، سازمانی فرابخشی است و مسئولان این سازمان باید بتوانند بین بخش‌های مختلف با حوزه تجارت خارجی، هماهنگی برقرار کند. در چنین شرایطی این سازمان می‌تواند به‌صورت چابک و با کمترین نیروی انسانی، تجارت خارجی کشور را راهبری کند.
اگر یک‌بار اساسنامه به‌طور دقیق مطالعه و بررسی و شورای سیاست‌گذاری تشکیل شود، هماهنگی لازم میان اجزای تجارت خارجی کشور برقرار خواهد شد. در واقع می‌توان به دگرگونی شرایط تجارت خارجی امیدوار بود.
برقراری روابط با کشورهای همسایه و حضور در پیمان‌های چندجانبه را چه میزان در بهبود عملکرد تجارت خارجی کشور موثر می‌دانید؟
ایران درحال‌حاضر در سازمان تجارت جهانی عضویت ندارد. در چنین شرایطی انعقاد قراردادهای دوجانبه یا چندجانبه به‌ویژه با کشورهای همسایه، به رفع بسیاری از کمبودها کمک خواهد کرد. علاوه بر این ارتقای سطح تجاری کشور به بهبود شرایط تولید در حوزه‌های مختلف نیز کمک می‌کند و نباید به‌سادگی از کنار آن گذشت.
اگر سازمان توسعه تجارت به وظایف خود به‌درستی عمل و ماموریت‌هایی را که بر عهده دارد اجرایی کند، زمینه رفع بسیاری از چالش‌های کنونی فراهم می‌شود. متاسفانه باید اقرار کرد که ظرف چند سال اخیر، سازمان توسعه تجارت تضعیف شده، اما درحال‌حاضر می‌توان با مشورت خبرگان و افرادی که قبلا مسئولیت‌های تجاری داشته‌اند، مسیر بهبود شرایط را هموار کرد تا دوباره با تغییر مدیریت شاهد آزمون و خطا نباشیم. کشور ما در حوزه اقتصاد و در امر تجارت مشکلات زیادی دارد. در چنین شرایطی فرصتی برای آزمون و خطا نداریم. چنانچه موارد یادشده مورد توجه قرار گیرند، می‌توان اعتبار از دست رفته سازمان توسعه تجارت را برگرداند.
