نقش هنرهای خیابانی در زیباسازی و بهبود تصویر شهری، انکارناپذیر است. هنر خیابانی به‌طورکلی هنری تجسمی است که در مکان‌های عمومی و شهرها، به‌نمایش گذاشته می‌شود. خلاقیت، نوآوری و زیبایی تنها شاخصه این هنر نیست و در بعضی از مواقع آثار ایجادشده در شهرها، رنگ و بوی سیاسی و اعتراضی به خود می‌گیرند. از هنر خیابانی می‌توان به‌عنوان جنبش اصیل هنر در برابر روزمرگی زندگی شهری یاد کرد. زندگی مدرن و جامعه‌ای که روز به روز رایحه گرم سنتی خود را از دست می‌دهد، تنها با هنر خیابانی می‌تواند از روزهای خاکستری خود فاصله بگیرد. در ابتدا هنر خیابانی محدود به «گرافیتی» (کشیدن متن‌های تصویری گرافیکی روی دیوارها) می‌شد. در دهه‌های دور، استفاده از دیوارنوشته برای پیام رسانی و بروز خشم‌های سیاسی بسیار استفاده می‌شده و همچنان نیز وجود دارد، اما امروزه هنر خیابانی از شکل‌های اولیه گرافیتی سرکش به‌شکل تجاری‌تر هنر تبدیل شده، زیرا اکنون یکی از رسالت‌های اصلی هنر خیابانی، انتقال پیام‌های مفهومی مهم اجتماعی و آزادی هنر در بستر عمومی است. هنر خیابانی بیشتر نشان‌دهنده اهمیت برانگیختن افکار و تمایلات خفته به‌جای طرد آنها در میان مخاطبان عمومی است و هنرمندان فعال در این حوزه در تلاش هستند تا به سرکوب احساسات و افکار در جوامع امروزی پایان دهند. صمت در این گزارش، به بررسی ابعاد مختلف هنرهای خیابانی پرداخته است.

انواع هنرهای خیابانی

از هنر خیابانی با عناوین مختلفی همچون «هنر مستقل»، «هنر پساگرافیتی»، «نئوگرافیتی» و «هنر چریکی» یاد می‌شود. به‌گزارش taurangastreetartfestival.nz ، هنر خیابانی به ۷ دسته تقسیم می‌شود و هر بخش به یکی از حوزه‌های هنر تجسمی در مناطق شهری توجه دارد؛ گرافیتی دیواری سه‌بعدی، گرافیتی، مجسمه‌سازی، هنر پوستر، استیکر خیابانی (sticker art urban)، نقاشی‌های دیواری با اسپری رنگ و در نهایت هنر گچ در پیاده‌رو این ۷ دسته از هنر خیابانی را تشکیل می‌دهند. به‌اختصار، به ماهیت و نقش هر یک از این ۷ بخش نگاهی کلی می‌اندازیم.

گرافیتی دیواری سه‌بعدی

یکی از محبوب‌ترین انواع هنرهای خیابانی که مشتریان زیادی را طی سال‌های اخیر به خود جذب کرده، گرافیتی دیواری سه‌بعدی است. این هنر، حس زنده بودن تصاویر و حرکت آنها بر دیوار را القا می‌کند، مانند، بسیاری از اشکال گرافیتی، این هنر بسیار فنی است و به مهارت بالا و همچنین دانش دقیق درباره استفاده از نور، زوایا، سایه‌ها و عمق نیاز دارد، از این‌رو افرادی که تمایل دارند تا وارد این هنر خیابانی شوند، باید از مهارت‌های زیادی برخوردار باشند. گرافیتی دیواری سه‌بعدی، جزو پردرآمدترین هنرهای خیابانی محسوب می‌شوند و هنرمندان شاغل در این حوزه، بیش از سایرین موردتوجه علاقه‌مندان به هنرهای خیابانی قرار می‌گیرند.

گرافیتی

یکی از محبوب‌ترین هنرهای خیابانی، گرافیتی روی دیوار است که تاریخچه ایجاد آن به دوران مصر و یونان باستان بازمی‌گردد. در آن زمان، از گرافیتی برای انتقال پیام یا برقراری ارتباط میان گروه‌های سیاسی مردمی استفاده می‌شد و این هنر تا به امروز پس از گذشت قرن‌ها، هنوز به‌عنوان ابزار مهم اتصال هنر به جنبش‌های مردمی شناخته می‌شود. بخش زیادی از بروز احساسات، خشم و حتی نوع‌دوستی در هنرهای خیابانی، توسط گرافیتی انجام و به‌دلیل تاثیر بسیار زیاد این هنر، در کشورهای خاورمیانه، اجرای نقوش گرافیتی  روی دیوار، به‌مثابه جرم شناخته می‌شود، اما در کشورهای غربی، بخش زیادی از شهرها توسط هنرمندان هنرهای خیابان به گرافیتی و نقش‌های این‌چنینی مزین شده است. هنر خیابانی، مردمی‌ترین نوع اعلام خواست‌های سیاسی و اجتماعی جوامع است و محدود کردن آن، نشان از تلاش حکومت برای بسته نگه داشتن افکار عمومی است. استفاده از شابلون‌های مختلف برای دیوارنویسی‌ها، در این هنر به‌کار می‌رود.

مجسمه‌سازی

مجسمه‌ها، سازه‌های سه‌بعدی ساخته‌شده توسط هنرمندان مختلف هستند که در خیابان‌ها به‌نمایش گذاشته می‌شوند. این فعالیت شامل فرآیندهایی مانند کنده‌کاری، مدل‌سازی و ریخته‌گری برای ساخت مجسمه است. این مجسمه‌ها از جنس‌های مختلف مانند سنگ و چوب هستند و در بسیاری از کشورها دیده‌شده از استخوان برای ساخت برخی مجسمه‌ها استفاده شده است. محوریت بیشتر مجسمه‌ها با متعلقات سیاسی، مذهبی و تاریخی مرتبط بوده و به‌طورکلی این هنر، با آیین‌ها و رسومات فرهنگی جوامع گرهی تاریخی خورده است. این هنر شهری به‌وفور در کشورهای مختلف دیده و جزو مرسوم‌ترین و قدیمی‌ترین هنرهای تجسمی محسوب می‌شود.

هنر پوستر

هنر پوستر نوعی طراحی هنری دوبعدی است که روی کاغذ، چاپ یا کشیده می‌شود. هنرمندان از مهارت‌های خلاقانه نقاشی و خوشنویسی برای ایجاد پوستر استفاده می‌کنند. این پوسترها به دیوارها چسبانده یا به‌صورت عمودی بر روی رویدادهای مختلف برای بینندگان آویزان می‌شوند. هنر پوستر قدمتی به طول چند قرن دارد و از سال‌های دور، مهم‌ترین کارکرد آن اطلاع‌رسانی به مردم بوده است و امروزه همزمان با حفظ این رسالت، بخشی از وظیفه زیباسازی شهر را برعهده دارد.

هنر استیکر خیابانی

نوظهورترین هنر خیابانی را می‌توان استفاده از استیکر برای زیباسازی شهر معرفی کرد. هنرمندان این عرصه از سرگرمی دوران کودکی و ذوق افراد برای چسباندن برچسب‌های رنگی بر دفتر و کتاب‌ها الهام گرفته و مفاهیم عمیق‌تری را با هنر به خیابان‌ها برده‌اند. آنها برچسب‌های چشم‌نوازی در اندازه‌های مختلف ساخته و آنها را در خیابان‌ها روی درختان، تیر چراغ‌ها، دیوارها و نیمکت‌ها می‌چسبانند، در حالی که برخی برچسب‌ها را می‌توان به‌راحتی حذف کرد، برخی دیگر برای مدت طولانی باقی می‌مانند. این هنر تلاش کرده تا با افراد به‌ویژه رهگذرانی که ممکن است درگیر آسیب‌های روحی باشند، همدلی بیشتری کرده و نقش همراه را برای آنها در شهر ایفا کند، از این‌رو هنر برچسب خیابانی را می‌توان گرم‌ترین و نزدیک‌ترین هنر به مردم جامعه دانست. مردم به‌راحتی می‌توانند استیکرها و برچسب‌های موردنظر خود را تهیه کرده و در مناطقی که برای آنها بیشترین اهمیت و معنی را دارند، بچسبانند. این نوع هنر می‌تواند نوعی ارتباط غیرمستقیم افراد با یکدیگر نیز تلقی شود.

نقاشی‌های دیواری با اسپری رنگ

بسیاری از هنرمندان دوست دارند با استفاده از رنگ‌های اسپری به‌طورمستقیم روی دیوارها نقاشی بکشند. به این هنر، نقاشی‌های دیواری گفته می‌شود و در بسیاری از کشورها، رواج و طرفداران بسیار زیادی دارد. این هنر به‌طورمعمول نمایانگر ایده‌های انتزاعی هنرمندان است و ضمن حمایت کردن از جنبش‌های اجتماعی، دیده‌شده در بسیاری از موارد برای اعتراضات سیاسی نیز از این هنر استفاده می‌شود.

هنر گچی پیاده‌رو (Sideway chalk art)

بسیاری از هنرمندان استعداد کافی برای خلق تصاویر واقعی در پیاده‌روها را دارند. ممکن است یک مرد واقعی را ببینید که آن طرف خیابان ایستاده است، اما پس از نزدیک‌تر شدن، خواهید دید که این تنها یک اثر هنری بوده که در پیاده‌رو کشیده شده است. چاله‌های ساختگی، ساده‌ترین نمونه هنر پیاده‌رو است.

رونق تورهای گردشگری

هنرهای خیابانی به دیوارها و خیابان‌هایی رنگ می‌بخشند که تا پیش از آن موردتوجه هیچ‌کس نبوده‌اند. با این هنر، محله‌ها، برای مردم محلی و گردشگران جذاب‌تر شده و این مسئله به‌طورمستقیم بر اقتصاد نیز اثرگذار است. به‌گزارش productcare.org، نقاشی‌های دیواری تمایل افراد برای ایجاد کسب‌وکارهای محلی جدید را تقویت، به جذب مشتریان کمک و به‌طورکلی اقتصاد یک منطقه را تقویت می‌کنند، از این‌رو نمی‌توان به هنرهای خیابانی تنها به‌چشم جلوه‌های زیبای بصری نگاه کرد؛ این مسئله ابعاد اقتصادی و تجاری جدی دارد که باید به آن توجه جدی داشت. توجه به اقتصاد مناطق معروفی از جهان که مجموعه بی‌شماری از هنرهای خیابانی را در خود جای داده‌اند، گواهی بر ارزشمندی جایگاه هنر خیابانی در افزایش درآمد بخش‌های مختلف است.

اگر یک شهر دارای چندین منطقه هنری باشد، نشان‌دهنده جدی بودن هنر در آن شهر است. در بسیاری از شهرهای ایالات‌متحده‌امریکا به‌ویژه میامی و فیلادلفیا، اهمیت هنرهای تجسمی و هنرهای خیابانی، به‌صورت گسترده دیده می‌شود. بنا بر گزارش whiskeytangoglobetrot.com، در میامی، محله‌هایی مانند Wynwood Arts District (این محله سالانه میزبان مسابقه نقاشی دیواری جهانی گسترده‌ای به‌نام Wynwood Walls است) و ساحل جنوبی، وسعت هنر زیبا را به‌طوررایگان در دسترس قرار می‌دهند. در این شهر تورهای پیاده‌روی متعددی وجود دارد که آثار هنرمندان هنرهای خیابانی در محله‌های مختلف این شهر به گردشگران نشان داده می‌شود. همچنین، میامی خانه یکی از مشهورترین نمایشگاه‌های هنری جهان، یعنی میامی بیچ آرت بازل است. این نمایشگاه هنری به‌طور سالانه میزانی بالغ بر ۱۰۰ هزار بازدیدکننده در سال دارد که برای یک نمایشگاه هنری، این عدد، تعداد کمی نیست.

دیوارنگاری‌های اجتماعی هدفمند

فیلادلفیا نیز یکی دیگر از شهرهای مهم جهان در بحث هنرهای خیابانی به‌حساب می‌آید. این شهر به‌عنوان «پایتخت نقاشی دیواری جهان» شناخته شده و آثار هنرمندان بین‌المللی زیادی را در خود جای داده است. این شهر میزبان بزرگ‌ترین گالری هنری در فضای باز جهان است که هزاران نقاشی دیواری را به‌نمایش می‌گذارد. همان‌طور که در گزارش به‌دفعات متعدد گفته شد، از هنرهای خیابانی استفاده‌های جدی و وسیعی در امور سیاسی می‌شود. به‌گزارش productcare.org، در حالی که ضلع غربی دیوار برلین همیشه هدف هنرمندان گرافیتی بود، ضلع شرقی این دیوار، رو به آلمان‌شرقی کمونیست، برهنه بود. در سال ۱۹۸۹، زمانی که دیگر این دیوار به‌عنوان مانع میان آلمان شرقی و غربی وجود نداشت، این بخش ۱۳۰۰متری دیوار برلین به طولانی‌ترین بوم‌ نقاشی خیابانی جهان تبدیل شد. بسیاری از ۱۰۰ نقاشی دیواری این گالری، بسیار هیجان‌انگیز و بیشتر طعنه‌آمیز، به‌خاطر جایگاه نمادین‌شان، تجلیل می‌شوند. یکی دیگر از پروژه‌های مهم نقاشی‌های دیواری در جهان را می‌توان به نقاشی نهنگ اثر ویلند، هنرمند امریکایی معرفی کرد. ویلند طی یک دوره ۳۰ ساله، ۱۰۰ نقاشی دیواری نهنگ به‌اندازه واقعی را در سراسر جهان نقاشی کرد تا به مردم کمک کند از طریق هنر، اقیانوس‌ها را درک کنند.

سخن پایانی

جلوه‌های بصری در شهر، یکی از مهم‌ترین و جدایی‌ناپذیرترین بخش‌های زندگی شهری است. وجهه هر شهر، نشان از میزان پویایی و سرزندگی افراد ساکن در آن داشته و هرچه نشاط شهر بیشتر باشد، کیفیت زندگی از لحاظ روانی در آن بالاتر خواهد بود، همچنین جذب گردشگران داخلی و خارجی در پی افزایش زیبایی مناطق، باعث رشد درآمد و بهبود چرخه اقتصادی این محدوده‌ها خواهد شد، بنابراین می‌توان به مسئله زیبایی بصری محله‌ها و همچنین هنرهای شهری، نگاهی چندبعدی داشت و از مزیت آن بیشترین بهره‌برداری را کرد.