از دست رفتن بسیاری از هموطنان‌مان در حوادث ساختمانی یا ناشی از اشکال فنی در ساخت‌وساز است یا فردسوگی زیاد که باعث تخریب بافت‌ها می‌شود. با افزایش عمر ساختمان، سازه آن دچار فرسودگی می‌شود که این فرسودگی، ممکن است تبعاتی از جمله ریزش کل یا بخشی از آن ساختمان و به‌تبع آن آسیب جانی یا مالی برای افراد ساکن داشته باشد. در زندگی شهرنشینی حاضر، بیشتر مردم در آپارتمان زندگی می‌کنند؛ ساختمان‌هایی در چندین طبقه و واحد با مالکین فراوان و سلایق متفاوت. با اتمام عمر مفید این ساختمان‌ها، نیاز به بازسازی بیش از پیش احساس می‌شود. در موارد اینچنینی بکارگیری حلقه مفقوده‌ «بیمه تضمین کیفیت ساختمان» برای بالا بردن ضریب ایمنی این ساختمان‌ها ضروری است. بیمه کیفیت ساختمان می‌تواند به کیفیت ساخت بنا اعتبار ببخشد یا در صورت بروز حادثه در بافت فرسوده یا ناایمن جبران خسارت کند؛ بنابراین این نوع بیمه همان حلقه مفقوده زنجیره اتصال کیفیت ساخت‌وساز و اطمینان خاطر از امنیت ساختمان است؛ از همین رو کارشناسان در گفت‌وگو با صمت تصویب قانون اجباری شدن بیمه تضمین کیفیت ساختمان‌ها را ضروری دانستند.

لزوم افزایش متوسط عمر بنا

داوود کامرانی، فعال صنعت ساختمان درباره کیفیت ساختمان‌سازی و سرعت فرسودگی ابنیه در ایران به صمت گفت: متاسفانه فرسودگی، چهره شهرهای کشور را مخدوش کرده و متوسط عمر بنا هم هر روز کمتر می‌شود، زیرا برای پایین آوردن هزینه‌ها از جنبه‌های کیفی ساخت‌وساز کسر می‌شود. وی افزود: در حال ‌حاضر برای بسیاری از ساختمان‌ها هیچ تمهیداتی در قبال زمین‌لرزه، آتش‌سوزی، فرونشست و... در نظر گرفته نشده، در حالی که اهمیت این موضوع از بسیاری از مسائل دیگر بیشتر است. در این زمینه لازم است نهادهایی همچون نظام مهندسی، شهرداری و... وارد عمل شوند تا قوانین سفت و سختی اتخاذ و پیاده شود. وی با تاکید بر اینکه در صنعت ساختمان‌سازی باید ملاحظاتی رعایت شود که متوسط عمر بنا بالا برود، اظهار کرد: حدود ۴۰ درصد ساختمان‌های تهران در برابر زلزله مقاوم نیستند؛ به‌طوری که به‌دلیل استفاده از مصالح نامرغوب، شیوه‌های نادرست ساخت، استفاده از کارگران غیرماهر در ساخت‌وساز، پدیده ساختمان‌های نوساز اما فرسوده رو به افزایش است. این فعال صنعت ساختمان در پاسخ به این پرسش که چه راهکار بیمه‌ای برای کاهش خطرات ناشی نامرغوب‌سازی ساختمان‌ها وجود دارد، توضیح داد: اگر بیمه را به‌عنوان صنعتی امنیت‌بخش و حافظ سرمایه بدانیم، باید برای حفظ سرمایه‌های مادی و انسانی در مقابل خطرات ناشی از ساخت نامرغوب ساختمان از صنعت بیمه استمداد کنیم.  گرچه این پوشش بیمه‌ای می‌تواند برای جبران خسارات مادی ناشی از ناایمن بودن ساختمان مفید واقع شود، اما هیچ وقت نمی‌تواند از اتلاف سرمایه‌های انسانی پیشگیری کند. بیمه تنها در صورت بروز خسارات مالی، می‌تواند خسارات وارده را جبران کند؛ به‌عبارت بهتر به‌معنای واقعی کلمه «آرامش خاطر» بیمه‌گذار از بعد مالی را فراهم کند.

3 نوع بیمه ساختمانی

کامرانی با بیان اینکه در حال‌ حاضر برای ساختمان‌های در حال ساخت 3 نوع بیمه‌نامه قابل‌اخذ است، افزود: بیمه اشخاص ثالث یا همان بیمه همسایگان، بیمه مسئولیتی که کارفرما در مقابل کارکنان و همچنین اشخاص ثالث دارد و بیمه تمام خطر پیمانکاران. این بیمه‌نامه‌ها تعریف شده، اما متاسفانه به‌دلیل نبود الزام قانونی و فرهنگ‌سازی مناسب، هیچ کدام به‌صورت کامل اجرایی نمی‌شوند. این فعال صنعت ساختمان افزود: موضوع بیمه تضمین کیفیت ساختمان (عیوب اساسی و پنهان ساختمان) نیز در برنامه پنجم توسعه در ماده ۱۶۸ آمده که براساس آن صدور پروانه ساخت ساختمان منوط به ارائه این بیمه‌نامه شده اما متاسفانه به‌درستی در صنعت ساخت‌وساز اجرایی نمی‌شود. شاید با اجرای درست بیمه‌نامه تضمین کیفیت ساختمان بتوان جلوی بسیاری از خطرات احتمالی برای ساختمان‌هایی با عمر بالا یا ساختمان‌های در حال ساخت را گرفت.

کاهش نرخ تمام‌شده ساخت

وی با اشاره به اینکه در برخی موارد ساختمان‌سازی، اصل برای سازندگان کاهش نرخ تمام‌شده است، گفت: در صورتی ارزان‌سازی منطقی است که همراه با رعایت استانداردها باشد، زیرا در بسیاری از موارد شاهدیم تنها فاکتوری که در مناقصه‌ها موردبررسی قرار می‌گیرد، نرخ است؛ به‌طوری که دولت هم در ساختمان‌سازی دنبال کمترین نرخ بدون در نظر گرفتن مقررات ملی ساختمان است. این فعال صنعت ساختمان خاطرنشان کرد: با درست اجرایی شدن بیمه تضمین کیفیت ساختمان قطعا سازندگان و مهندسان ناظر نیز با جدیت بیشتری به وظایف خود عمل می‌کنند، چراکه شرکت‌های بیمه باید از همه جنبه‌های ساخت‌وساز اعم از استفاده از مصالح استاندارد و نوع خدمات و اجرای آن اطمینان پیدا کنند تا بتوانند ساختمان را تحت پوشش بیمه قرار دهند.

مناسب‌ترین راه ایمن‌سازی ساختمان بیمه است

محمدحسین غریب، کارشناس صنعت بیمه بر اهمیت ایمن‌سازی، بهسازی، مقاوم‌سازی و نوسازی ساختمان‌ها تاکید و بیان کرد: متاسفانه اهمیت موارد یادشده در کشور ما در سطح پایینی قرار دارد و این وضعیت باعث شده بلایای طبیعی و غیرطبیعی، هر بار ضرر و زیان‌های جانی و مالی زیادی از خود برجای بگذارند. این کارشناس افزود: امروزه با گسترش فعالیت‌های صنعتی، عمرانی و طرح‌های ساختمانی و افزایش احتمال خطرات، نیاز به پوشش بیمه‌ای بیشتر احساس می‌شود. در این راستا بیمه‌های مهندسی از جمله رشته‌های موردتوجه صاحبان صنایع و سرمایه در بازارهای جهانی محسوب می‌شود که باتوجه به کاربردهای گوناگون آن از تنوع زیادی برخوردار است. بیمه‌های مهندسی اصولا خسارت فیزیکی ناگهانی و غیرقابل پیش‌بینی را در طول مدت بیمه جبران می‌کنند.

پایان کار فقط براساس بیمه‌نامه

وی با تاکید بر اینکه مناسب‌ترین راه ایمن‌سازی ساختمان بیمه است، گفت: مجریان طرح‌های ساختمانی یا مالکان اولیه ساختمان، پس از تکمیل فرآیند ساخت، برای دریافت گواهی پایان کار ملزم به اخذ بیمه عیوب اساسی و پنهان ساختمان یا تضمین کیفیت ساختمان هستند. این کارشناس بیمه ادامه داد: براساس این بیمه، به مدت 10 سال خسارات و صدمات ناشی از عیوب اساسی و پنهان ساختمان، مانند استفاده از مصالح نامرغوب، طراحی نادرست و... مطابق با آنچه در بیمه‌نامه ذکر شده، توسط شرکت بیمه پرداخت خواهد شد.

وی با اشاره به اینکه تهیه این بیمه‌نامه اجباری است، اظهار کرد: از مزایای برخورداری از بیمه عیوب اساسی و پنهان ساختمان این است که علاوه بر جبران خسارت‌های آتی، باعث می‌شود بر روند ساخت سازه، در تمامی مراحل توسط کارشناس بیمه نظارت شود؛ در نتیجه احتمال ایجاد مشکلات اساسی در آینده بسیار کمتر خواهد شد. سازندگان ساختمان‌ها نیز می‌توانند از همین ویژگی مثبت، برای تبلیغات و فروش بنا استفاده کنند.

بازار بی‌رونق بیمه کیفیت ساختمان

غریب در پاسخ به این پرسش که نقش بیمه‌های مهندسی در افزایش کیفیت ساخت‌وسازها چیست، بیان کرد: انتظار می‌رفت با همه‌گیرتر شدن بیمه کیفیت ساختمان، شرکت‌های بیمه از این نوع بیمه‌نامه استقبال کنند و سهم بیمه‌های مهندسی در صنعت بیمه که اکنون بسیار ناچیز است، افزایش چشمگیری داشته باشد، اما متاسفانه نبود استقبال شرکت‌های بیمه از سویی و افزایش نرخ تمام‌شده برای سازندگان ازسوی دیگر سبب شد این بیمه‌نامه با استقبال چندانی مواجه نباشد و متاسفانه باوجود حوادث طبیعی مانند زلزله و خطرات ناشی از آن، قانون‌گذار نیز ضرورت وجود این بیمه‌نامه را از قانون برنامه ششم حذف کرده است.

وی توضیح داد: یکی از شیوه‌های کنترل ساخت‌وسازها، طرح اجباری کردن بیمه‌ تضمین کیفیت در قالب صدور بیمه‌نامه جامع ساختمان است که این راه، نیازمند فرهنگ‌سازی عمومی از یک ‌سو و آموزش لازم به مهندسان و دیگر عوامل حوزه ساخت از سوی دیگر است تا این باور و اعتقاد عمومی به‌وجود آید. این کارشناس بیمه درباره علت پایین بودن ضریب نفوذ بیمه در صنعت ساختمان ایران تشریح کرد: نبود الزامات قانونی و آیین‌نامه مدون برای رعایت آن، تمایل نداشتن سازندگان به بیمه به‌دلیل نبود راهنمایی صحیح شرکت‌های بیمه‌ای و شفاف نبودن قوانین بیمه‌ای، نبود تمایل زیاد در شرکت‌های بیمه برای فروش بیمه‌های مربوط به صنعت ساختمان به‌دلیل حق بیمه پایین نسبت به خسارات وارده و نبود ارزیابی ریسک صحیح و تناسب نداشتن حق بیمه با خسارات احتمالی را می‌توان از جمله دلایل ضریب نفوذ پایین بیمه تضمین کیفیت ساختمان در کشور برشمرد.

وی علت نبود استقبال جامعه مهندسان از بیمه کیفیت ساختمان را چنین بیان کرد: این جامعه معتقدند بیمه‌نامه عیوب اساسی و پنهان ساختمان (بیمه تضمین کیفیت ساختمان) رایج در کشور در قبال صاحب‌کاران پاسخگو نیست و بیمه و فرآیندهای آن را سنگ‌اندازی محسوب می‌کنند.

بیمه‌نامه عیوب پنهان ساختمان ابزاری کاربردی

حسین بابایی، دیگر کارشناس بیمه درباره لزوم استفاده از بیمه کیفیت ساختمان در کشور به صمت گفت: بیمه‌نامه عیوب پنهان ساختمان به‌عنوان بیمه‌نامه مهندسی و کاربردی در حوزه ساختمان شناخته می‌شود و از آنجا که این بیمه‌نامه هرگونه خسارت وارده به سازه‌های اصلی و جانبی ساختمان را در چارچوب شرایط بیمه‌نامه که طی اعتبار بیمه‌نامه به بیمه‌گر اعلام می‌شود، تحت پوشش قرار می‌دهد.

علاوه بر آن این بیمه‌نامه، با خرید پوشش اضافی، خسارت وارده به اشخاص ثالث را جبران خواهد کرد؛ بنابراین استفاده از این بیمه می‌تواند به توسعه امنیت سازندگان و سرمایه‌گذاران بخش ساختمان، حفظ و حمایت حقوق مصرف‌کنندگان، ارتقای کیفیت ساختمان‌ها و رعایت اصول فنی و استاندارد ساختمان بسیار کمک کند.

 این کارشناس بیمه درباره وجه تمایز بیمه در صنعت ساختمان ایران با صنعت ساختمان اروپا یا کشورهای پیشرفته توضیح داد: امروزه در کشورهای مختلف جهان از جمله کشورهای اروپایی، کارفرما و طرف‌های درگیر در پروژه ساختمانی، از ابتدای کار یک پروژه، از حضور یک شرکت بیمه استقبال می‌کنند.

نقش بیمه در این میان تامین آسودگی خیال برای افراد مسئول در پروژه ساختمانی (طراح، پیمانکار، مهندسین مجری، ناظر و شرکت‌های کنترل کیفیت) و در نهایت تامین آسایش مصرف‌کننده است.

وی با بیان مثالی افزود: در فرانسه قانون، سیستم مسئولیت‌پذیری طرف‌های درگیر در صنعت ساخت‌وساز را به‌منظور تامین و تضمین کیفیت ساختمان به تفکیک تعیین کرده و صنعت ساختمان باوجود وضعیت رکود کنونی، همواره به‌عنوان یکی از ابزارهای تولید ناخالص ملی و ایجاد رشد و توسعه پایدار در این کشور از اهمیت بسزایی برخوردار است.

بابایی یکی از راه‌های کنترل ساخت‌وسازها و افزایش کیفیت آنها را طرح اجباری کردن بیمه‌نامه کیفیت ساختمان عنوان کرد و افزود: در اغلب کشورها، بیمه اختیاری نیست و اجباری تلقی می‌شود و ما نیز باید حداقل در برخی از بیمه‌نامه‌ها به این سمت حرکت کنیم که بیمه‌نامه ساختمان از جمله همین بیمه‌نامه‌های دارای اهمیت است و اخذ آن باید اجباری شود.

 این کارشناس با بیان اینکه براساس این بیمه‌نامه، شرکت‌های بیمه مکلف هستند در صورت وقوع خسارت در چارچوب شرایط بیمه‌نامه مذکور طی ۱۰ سال، خسارت‌های وارده را جبران کنند، یادآور شد: برای اجرای این تکلیف، لازم است وزارت مسکن، سازمان نظام‌مهندسی، شهرداری، بیمه مرکزی و... هماهنگی لازم را با هم داشته باشند تا برای کنترل بهتر ساخت‌وسازها، بیمه تضمین کیفیت ساختمان به‌شکل جدی در کشور اجرایی شود.  بابایی با بیان اینکه شرکت‌های بیمه سال‌ها است که این بیمه‌نامه را می‌فروشند و در دوره‌ای شهرداری‌ها شرکت‌های ساختمانی را ملزم به خریداری این بیمه‌نامه کرده بودند، اما به‌تدریج این الزامات کمرنگ و همین بی‌توجهی باعث شد شاهد ساخت‌وساز تعدادی ساختمان ناایمن و بی‌کیفیت در سطح کشور باشیم، افزود: به هر حال همه‌گیرتر کردن بیمه کیفیت ساختمان می‌تواند باعث شود کنترل‌هایی که توسط سازمان نظام‌مهندسی و شرکت‌های بیمه‌ای در ساخت‌وسازها صورت می‌گیرد، در ارتقای کیفیت نسبی و همچنین پیشگیری از بروز معضلات ناشی از ساخت‌وسازهای غیراصولی و از طرفی خسارات مرتبط با حوادث طبیعی ازجمله زلزله بسیار موثر واقع شود و احتمال بروز حوادثی نظیر پلاسکو، متروپل و.... را به حداقل برساند.

سخن پایانی

در ایران که به‌واسطه وجود ساختمان فرسوده و نبود نظارت جدی بر کیفی‌سازی ساختمان‌ها، هر روز چهره شهرها پیرتر و نا‌ایمن‌تر می‌شود، جای نظارتی تاثیرگذار خالی است. بنا بر نظر کارشناسان عمر مفید ساختمان در کشور به‌طور متوسط کمتر از ۳۵ سال است و این خود سرعت بالای فرسوده شدن بافت شهری را نشان می‌دهد.

ساخت‌وسازهای بی‌کیفیت در حالی رقم می‌خورد که سازندگان اغلب به رکود بخش ساختمان و نرخ مسکن فکر می‌کنند؛ نه به کیفی‌سازی ساختمان‌ها، اما بنا به اعتقاد کارشناسان باید تجربه جامعه جهانی به‌ویژه کشورهای پیشرفته که نظارت ضمن اجرا و بیمه عیوب پیدا و پنهان ساختمان نقش پررنگی در کاهش چشمگیر خطرات ناشی از کیفیت پایین ساخت دارد، سرلوحه صنعت بیمه و سازندگان و مسئولان کشور قرار گیرد تا عمر مفید ساختمان‌ها افزایش یابد و جلوی حوادث دلخراش گرفته شود.

خوشبختانه در حال ‌حاضر صنعت بیمه با ارائه بیمه‌ای تحت عنوان «بیمه تضمین کیفیت ساختمان» امکان دستیابی به جامعه‌ای ایمن و پویا را با کیفیت‌بخشی به صنعت ساخت‌وساز فراهم آورده است. با برقراری پوشش بیمه تضمین کیفیت ساخت و پوشش‌های بیمه‌ای تبعی از جمله زلزله، سیل و... برای پروژه‌های ساختمانی به‌راحتی می‌توان با اعمال نظارت‌های فنی و رعایت معیارهای بازرسی براساس مقررات ملی ساختمان و ضوابط و مقررات شهرسازی شهرداری‌ها، به هدف اصلی که همانا پیشگیری از بروز آثار مخرب زلزله و حفظ سرمایه‌های انسانی است، رسید.