چندی پیش براساس اعلام رئیس مرکز اندازه‌شناسی و اوزان سازمان ملی استاندارد، تولیدکنندگان ملزم به درج وزن خالص محصول تولیدی روی بسته‌بندی شدند. بر این اساس، هرگونه درج وزن کالا با (تلورانس) کمینه یا بیشینه روی بسته‌بندی، غیر قانونی است و تولیدکنندگان موظفند تا دی خطوط تولید خود را براساس وزن خالص محصول تنظیم کنند. به‌گفته رئیس مرکز ملی اندازه‌شناسی و اوزان سازمان ملی استاندارد از زمان انتشار رسمی آگهی این مصوبه در اردیبهشت سال قبل، تولیدکنندگان ۹ ماه فرصت داشتند تا خطوط تولیدی خود را متناسب با استانداردهای اجباری تعیین‌شده، انطباق دهند. این در حالی ‌است که بسیاری از تولیدکنندگان صنعت غذایی کشور با این دستورالعمل جدید مخالف هستند و آن را مطابق با معیارهای جهانی استاندارد نمی‌دانند. صمت در گفت‌وگو با فعالان صنعت غذا این موضوع را بررسی کرده که در ادامه می‌آید.

فقط باید وزن خالص درج شود

حسن خانه‌زر، رئیس مرکز ملی اندازه‌شناسی و اوزان سازمان ملی استاندارد چندی پیش از الزام تولیدکنندگان به رعایت ۲ استاندارد ۱۶۳۸۱ و ۷۵۹۲۱ در تولید انواع محصولات بسته‌بندی خبر داد. به‌گفته این مقام مسئول، این الزام در جلسه آذر سال گذشته شورای‌عالی استاندارد تصویب و دستورالعمل آن دی سال گذشته ابلاغ شد. بر این اساس، سازمان ملی استاندارد می‌تواند همه محصولاتی که بسته‌بندی دارند و عمدتا واحد تولیدی آنها را تولید کرده و روی آنها کمیت درج شده را براساس این دو استاندارد پایش کند تا مشخص شود وزن واقعی این کالاها منطبق با عددی که روی آنها درج شده هست یا نه. وی با بیان اینکه نظارت بر واحدهای تولیدی براساس استانداردهای یادشده از سال گذشته شروع شده، گفت: پایش انجام‌شده از واحدهای تولیدی نشان می‌دهد که میزان کم‌فروشی از طریق درج وزن روی محصولات تولیدی بسته‌بندی پس از ابلاغ این دستورالعمل کاهش یافته و از ۴۱ درصد در اردیبهشت و خرداد سال ۱۴۰۱ به حدود ۳۰ درصد در پایان سال گذشته رسیده است. رئیس مرکز ملی اندازه‌شناسی و اوزان سازمان ملی استاندارد بااشاره به مهلت ۹ماهه تولیدکنندگان برای انطباق تناسب‌سازی خطوط تولیدی با استانداردهای اجباری تعیین‌شده، گفت: مهلت قانونی برای انطباق خطوط تولیدی با استانداردهای تعیین‌شده از ابتدای اردیبهشت امسال آغاز شده و تا پایان دی ادامه خواهد داشت. تولیدکنندگان موظفند در این بازه زمانی خطوط تولید خود را براساس وزن خالص محصول تنظیم کنند. وی با بیان اینکه با اجرای این استانداردها «رواداری» هم حذف می‌شود، تصریح کرد: بر این اساس، تولیدکنندگان نمی‌توانند وزن محصول تولیدی را با (تلورانس) کمینه یا بیشینه روی بسته‌بندی درج کنند و باید فقط وزن خالص روی کالا درج شود. همه محصولات از جمله صنایع‌غذایی، محصولات شوینده و بهداشتی، روغن موتور و انواع نوشیدنی‌ها شامل این دو استاندارد اجباری هستند.

وجود تلورانس، مصداق کم‌فروشی نیست

عضو هیات‌مدیره یک شرکت تولیدکننده صنایع غذایی با تاکید بر اینکه «تلورانس» موضوعی ‌است که سال‌ها توسط اهل فن بررسی شده و هیچ ارتباطی به کم‌فروشی یا گرانفروشی محصولات غذایی ندارد، گفت: بیشتر تولیدات صنایع‌غذایی، پس از اخذ پروانه بهره‌برداری، بهداشت و استاندارد وارد خط تولید شده و با بکارگیری ماشین‌های پیشرفته و به‌روز دنیا در حال فعالیت هستند. تمام ماشین‌های خط تولید صنایع‌غذایی یک ضریب خطای تولید دارند که این ضریب خطا براساس دستورالعمل‌های اداره استاندارد بین ۳ تا ۵ درصد تعریف شده است. این تلورانس بالا و پایین به‌عنوان «گرماج» محصول، مورد‌قبول سازمان استاندارد و صنایع‌غذایی مطرح است.

حسن گرجی در گفت‌وگو با صمت بااشاره به دستورالعمل جدید صادره از سوی شورای‌عالی استاندارد گفت: عدم‌رعایت مصوبه و حذف تلورانس، ممکن است تولیدات صنایع‌غذایی را با مشکلات تعزیراتی مواجه کند، چرا که براساس عملکردهای خط تولید، افزایش یا کاهش چند درصدی مواد غذایی در بسته‌بندی دور از انتظار نیست. عضو هیات‌مدیره این شرکت مواد غذایی با بیان اینکه این دستورالعمل مشکلات بسیاری برای تولیدکنندگان صنایع غذایی ایجاد خواهد کرد، ادامه داد: همه مجموعه‌های صنایع غذایی در خط تولید با این تلورانس مواجه می‌شوند و نمی‌توان گفت بعضی از واحدهای تولیدی به‌هیچ وجه این مسئله را ندارند.

وی افزود: در محصولاتی همچون انواع رب، کنسروها، بیکرها، شیرینی، شکلات و ...، این تلورانس حاکم است،به‌ویژه در حوزه شیرینی و شکلات وقتی محصول را در خمیرها و میکسرها می‌ریزیم شامل مخلوطی از انواع موادی هستند که رطوبت دارند و در دستگاه آماده‌سازی مقداری از رطوبت آنها گرفته می‌شود، مقداری از رطوبت آنها هم در بسته‌بندی تا زمان مصرف از بین می‌رود. برای مثال، وزن محصول روی بسته‌بندی ۱۰۰ گرم درج می‌شود، در حالی که ممکن است کالا ۹۸ گرمی به‌دست مصرف‌کننده برسد. آیا مصرف‌کننده برای آن ۲ گرم می‌خواهد از تولیدکننده صنایع غذایی شکایت کند؟ در این صورت، دیگر سنگ روی سنگ بند نمی‌شود. گرجی افزود: واحدهای نظارتی ایران ۳ تا ۵ درصد تلورانس را در روند تولید تا بسته‌بندی محصول قبول دارند و این مصداق کم‌فروشی نیست. بنابراین، فلسفه حذف تلورانس از بسته‌بندی محصولات صنایع‌غذایی توجیه منطقی بالایی ندارد. نمی‌دانم مسئولان چرا اکنون این موضوع را مطرح کرده‌اند تا بر سر تولیدکننده آوار جدیدی بگذارند. این آوار جز اینکه زحمت تولید را بالا می‌برد، کار دیگری انجام نمی‌دهد. اگر این دستورالعمل حاکم شود، برای بسیاری از محصولات صنایع غذایی کشور مشکلات بسیاری ایجاد خواهد کرد که به‌شدت مخالف آن هستیم.

این فعال صنایع‌غذایی با تاکید بر مخالفت جدی با کم‌فروشی گفت: گاهی هم مشاهده می‌شود تلورانس به‌جای ۳ درصد به ۱۵ درصد می‌رسد که در این صورت نیز کاملا حق با مصرف‌کننده است و واحد تولیدی باید تعزیر شود، اما اگر نوسان مثبت و منفی ۳ درصد بود، موضوع مربوط به خطای غیرقابل‌اجتناب ماشین‌آلات و خط تولید است. در این شرایط نیز، واحد تولیدی نباید موردتعزیر قرار بگیرد و با این محدودیت نیز مخالف هستیم.

وی افزود: به‌تازگی این موضوع در جلسه ستاد تعزیرات کل کشور که با حضور نماینده سازمان بازرسی برگزار و انتقاد تولیدکنندگان به رئیس ستاد تعزیرات کشور منتقل شد. به‌گفته حاضران در این نشست، همه متفق‌القول می‌گفتند که موضوع درج تلورانس روی بسته‌های محصولات صنایع‌غذایی در تمام کشورهای جهان حاکم است و چرا در ایران چنین دستورالعملی به اشتباه پیشنهاد و تصویب می‌شود؟

گرجی با بیان درج تلورانس روی بسته‌های صنایع‌غذایی تمام کشورها خاطرنشان کرد: چطور تاکنون اروپایی‌ها، چینی‌ها و ژاپنی‌ها و... متوجه این موضوع نشده‌ و فقط متخصصان ما در سازمان استاندارد ایران به این نکته رسیده‌اند و می‌خواهند این روال را به‌نفع مصرف‌کننده تغییر دهند. این در حالی است که خطای ماشینی در هر تولیدی اتفاق می‌افتد و نمی‌توان دستورالعمل دقیقی برای آن تعریف کرد.عضو هیات‌مدیره یک شرکت تولیدکننده صنایع غذایی با تاکید بر اینکه «تلورانس» موضوعی ‌است که سال‌ها توسط اهل فن بررسی شده و هیچ ارتباطی به کم‌فروشی یا گرانفروشی محصولات غذایی ندارد، گفت: بیشتر تولیدات صنایع‌غذایی، پس از اخذ پروانه بهره‌برداری، بهداشت و استاندارد وارد خط تولید شده و با بکارگیری ماشین‌های پیشرفته و به‌روز دنیا در حال فعالیت هستند. تمام ماشین‌های خط تولید صنایع‌غذایی یک ضریب خطای تولید دارند که این ضریب خطا براساس دستورالعمل‌های اداره استاندارد بین ۳ تا ۵ درصد تعریف شده است. این تلورانس بالا و پایین به‌عنوان «گرماج» محصول، مورد‌قبول سازمان استاندارد و صنایع‌غذایی مطرح است.

حسن گرجی در گفت‌وگو با صمت بااشاره به دستورالعمل جدید صادره از سوی شورای‌عالی استاندارد گفت: عدم‌رعایت مصوبه و حذف تلورانس، ممکن است تولیدات صنایع‌غذایی را با مشکلات تعزیراتی مواجه کند، چرا که براساس عملکردهای خط تولید، افزایش یا کاهش چند درصدی مواد غذایی در بسته‌بندی دور از انتظار نیست. عضو هیات‌مدیره این شرکت مواد غذایی با بیان اینکه این دستورالعمل مشکلات بسیاری برای تولیدکنندگان صنایع غذایی ایجاد خواهد کرد، ادامه داد: همه مجموعه‌های صنایع غذایی در خط تولید با این تلورانس مواجه می‌شوند و نمی‌توان گفت بعضی از واحدهای تولیدی به‌هیچ وجه این مسئله را ندارند.

وی افزود: در محصولاتی همچون انواع رب، کنسروها، بیکرها، شیرینی، شکلات و ...، این تلورانس حاکم است،به‌ویژه در حوزه شیرینی و شکلات وقتی محصول را در خمیرها و میکسرها می‌ریزیم شامل مخلوطی از انواع موادی هستند که رطوبت دارند و در دستگاه آماده‌سازی مقداری از رطوبت آنها گرفته می‌شود، مقداری از رطوبت آنها هم در بسته‌بندی تا زمان مصرف از بین می‌رود. برای مثال، وزن محصول روی بسته‌بندی ۱۰۰ گرم درج می‌شود، در حالی که ممکن است کالا ۹۸ گرمی به‌دست مصرف‌کننده برسد. آیا مصرف‌کننده برای آن ۲ گرم می‌خواهد از تولیدکننده صنایع غذایی شکایت کند؟ در این صورت، دیگر سنگ روی سنگ بند نمی‌شود. گرجی افزود: واحدهای نظارتی ایران ۳ تا ۵ درصد تلورانس را در روند تولید تا بسته‌بندی محصول قبول دارند و این مصداق کم‌فروشی نیست. بنابراین، فلسفه حذف تلورانس از بسته‌بندی محصولات صنایع‌غذایی توجیه منطقی بالایی ندارد. نمی‌دانم مسئولان چرا اکنون این موضوع را مطرح کرده‌اند تا بر سر تولیدکننده آوار جدیدی بگذارند. این آوار جز اینکه زحمت تولید را بالا می‌برد، کار دیگری انجام نمی‌دهد. اگر این دستورالعمل حاکم شود، برای بسیاری از محصولات صنایع غذایی کشور مشکلات بسیاری ایجاد خواهد کرد که به‌شدت مخالف آن هستیم.

این فعال صنایع‌غذایی با تاکید بر مخالفت جدی با کم‌فروشی گفت: گاهی هم مشاهده می‌شود تلورانس به‌جای ۳ درصد به ۱۵ درصد می‌رسد که در این صورت نیز کاملا حق با مصرف‌کننده است و واحد تولیدی باید تعزیر شود، اما اگر نوسان مثبت و منفی ۳ درصد بود، موضوع مربوط به خطای غیرقابل‌اجتناب ماشین‌آلات و خط تولید است. در این شرایط نیز، واحد تولیدی نباید موردتعزیر قرار بگیرد و با این محدودیت نیز مخالف هستیم.

وی افزود: به‌تازگی این موضوع در جلسه ستاد تعزیرات کل کشور که با حضور نماینده سازمان بازرسی برگزار و انتقاد تولیدکنندگان به رئیس ستاد تعزیرات کشور منتقل شد. به‌گفته حاضران در این نشست، همه متفق‌القول می‌گفتند که موضوع درج تلورانس روی بسته‌های محصولات صنایع‌غذایی در تمام کشورهای جهان حاکم است و چرا در ایران چنین دستورالعملی به اشتباه پیشنهاد و تصویب می‌شود؟

گرجی با بیان درج تلورانس روی بسته‌های صنایع‌غذایی تمام کشورها خاطرنشان کرد: چطور تاکنون اروپایی‌ها، چینی‌ها و ژاپنی‌ها و... متوجه این موضوع نشده‌ و فقط متخصصان ما در سازمان استاندارد ایران به این نکته رسیده‌اند و می‌خواهند این روال را به‌نفع مصرف‌کننده تغییر دهند. این در حالی است که خطای ماشینی در هر تولیدی اتفاق می‌افتد و نمی‌توان دستورالعمل دقیقی برای آن تعریف کرد.

بررسی تلورانس جزو وظایف سازمان استاندارد نیست

یک فعال دیگر صنایع‌غذایی درباره دستورالعمل سازمان استاندارد درباره تلورانس محصولات غذایی گفت: تا جایی که می‌دانم این موضوع جزو شرح وظایف سازمان ملی استاندارد نیست و جزو وظایف سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان است.

احمد صادقیان در گفت‌وگو با صمت با انتقاد از اینکه در تولید بر روند عرضه و تقاضا نظارت می‌شود، خاطرنشان کرد: در حالی که باید فقط بر کالاهایی که تولید آنها انحصاری است، نظارت انجام شود تا به کسی اجحاف نشود، اما درباره بقیه کالاهای صنایع‌غذایی که دارای توسعه مناسبی در روند اقتصاد بوده‌ و در بازار رقابتی موفقیت داشته‌اند، این نظارت‌ها چندان جایی ندارند.

این فعال در حوزه صنایع غذایی افزود: در عرصه اقتصاد، روند عرضه و تقاضا و رقابتی که میان تولیدکنندگان وجود دارد، نرخ محصولات غذایی را به تعادل می‌رساند که این قیمت‌ها گاهی به نفع مصرف‌کننده هم نیست‌. این پیشکسوت صنایع غذایی کشور بااشاره به مصوبه جدید حذف درج تلورانس از روی بسته‌های محصولات غذایی افزود: تجربه نشان داده این دستورالعمل‌های نظارتی معمولا قدرت اجرایی ندارند، اما تولیدکنندگان می‌توانند آن را پیگیری و این مشکلات تولید را در صورتی که گوش شنوایی باشد، برطرف کنند.

تلورانس جزو ذات صنعت غذاست

یک فعال حوزه صنایع غذایی درباره حذف تلورانس در صنایع غذایی به صمت گفت: موضوع تلورانس در روند تولید و بسته‌بندی آنقدر معمول و عادی است که حتی اگر وزن ۲ کالای بسته‌بندی‌شده یکسان در سازمان استاندارد اندازه‌گیری شوند، باز هم ممکن است وزن بسته‌ها با یکدیگر متفاوت باشد. در فرآیند خط تولید دستگاه‌های پرکن محصول تولید در ظروف بسته‌بندی، محصول را با میزان‌سنجی در ظرف می‌ریزند، اما اگر ۲ دستگاه پرکن با تنظیمات یکسان ۲ قوطی کنسرو را یک اندازه پر کنند، به‌طورقطع در آنجا هم تلورانس خواهیم داشت. این موضوع جزو ذات وجودی این صنعت است.

علیرضا رحمان در ادامه تاکید کرد: هر نوع ماده غذایی با گذشت زمان دچار تغییرات فیزیکی همچون از دست دادن رطوبت، فعل و انفعالات شیمیایی، تبخیر و ... می‌شود که مهم‌ترین عامل آن هم رطوبت است. برای مثال، گوشت دامی که امروز کشتار می‌شود، علاوه بر رطوبت، آب را نیز به‌صورت خونابه از دست می‌دهد و این باعث می‌شود که خود به خود تفاوت وزن پیدا کند.

این مدرس دانشگاه با بیان اینکه در نظر گرفتن تلورانس در بسته‌بندی صنایع‌غذایی موضوعی جهانی است و در همه محصولات غذایی و غیرغذایی تلورانس مثبت و منفی وجود دارد، گفت: بررسی این کار باید به افرادی س‍پرده شود که صلاحیت آن را دارند و کار اجرایی کرده‌اند. این در حالی است که گاهی تصمیمات برپایه نظر افرادی گرفته می‌شود که تجربه کافی در زمینه روند فعالیت صنعتی خاص را ندارند. در نهایت، تولیدکنندگان و فعالان صنعتی در روند اجرا با هزار و یک پیچ‌وخم و مشکل مواجه می‌شوند. وی افزود: در سالی که به نام حمایت از تولید نام‌گذاری شده، این نوع اقدامات، گره انداختن در کار تولید است که هیچ ثمره و نتیجه‌ای هم نخواهد داشت.‌

استاندارد به رسالت خود یعنی حفظ کیفیت برگردد

دبیر فدراسیون تشکل‌های صنایع‌غذایی کشاورزی در ادامه بااشاره به بخشنامه جدید سازمان ملی استاندارد درباره درج وزن خالص بدون حداقل و حداکثر روی بسته‌بندی محصولات گفت: موضوع اندازه لوگوی قابل درج روی بسته‌بندی محصولات مدت‌ها پیش مطرح شده بود که تا امروز نهادهای درگیر مانند سازمان ملی استاندارد، وزارت ارشاد و سازمان حمایت در نشست‌ها ستاد تسهیل رفع موانع تولید، به نظر واحد نرسیده‌اند. با این وجود، بخشنامه جدید وزن خالص به‌سرعت بررسی و صادر می‌شود.

محسن نقاشی با بیان اینکه در سازمان ملی استاندارد کارشناسان مجرب مشغول کار هستند، افزود: انتظارات از این سازمان بالا و بهتر است که به رسالت اصلی خود یعنی حفظ کیفیت بیشتر از پیش توجه داشته باشد؛ بحث لوگو و اوزان نیز به متخصصان نهادهای دیگر حاکمیتی سپرده شود؛ تولیدکنندگان داخلی تمایل ندارند که ذره‌ای اجحاف به مصرف‌کننده شود و اگر تولیدکننده‌ای در این مسیر خطا کرد با آن برخورد می‌کنند،اما موضوع حداقل و حداکثر، بحثی بوده که توسط اهل فن بررسی شده و هیچ ارتباطی به کم‌فروشی یا گرانفروشی ندارد.

نقاشی با بیان اینکه هیچ ماشین بسته‌بندی غذایی حداقل در ایران وجود ندارد (در بعضی محصولات غذایی حتی در دنیا این ماشین‌آلات وجود ندارد) که وزن محصول را به صورت صددرصد دقیق نشان دهد و بسته‌بندی کند؛ ادامه داد: از این‌رو درخواست می‌شود، سازمان ملی استاندارد پیش از صدور بخشنامه از فعالان این حوزه نظرخواهی کند. وی با بیان اینکه حال تولید خوب نیست و با مشکلات عدیده‌ای درگیر است، گفت: باتوجه به شرایط موجود،تولید دیگر تاب آزمون و خطا را ندارد. از این‌رو نباید با تصمیم ناگهانی شرایط را از آنچه هست، دشوارتر کرد.

سخن پایانی

تولیدکنندگان صنایع‌غذایی با درج وزن خالص روی محصولات مشکلی ندارند و در تمامی دنیا و ایران،وزن خالص در خیلی از موارد روی محصولات درج می‌شود. اکنون مشکل اصلی تولیدکنندگان با این قانون، نبود شفافیت و مشخص کردن تلورانس قابل‌پذیرش در وزن خالص است، چرا که سازمان استاندارد، تاکنون درباره حدود تلورانس وزن خالص روشن‌سازی نکرده است. بنابراین قبل از دادن هر دستورالعملی، بهتر است نظر تولیدکنندگان و متخصصان این حوزه بررسی و در آن لحاظ شود.