امروز دیگر IT یک ابزار یا تسهیل‌کننده عملیات و فرآیندهای سازمان تلقی نمی‌شود، بلکه فناوری اطلاعات موتور محرکه همه بخش‌های یک سازمان است. در واقع باید گفت IT امروز در بانک‌ها نقش دوگانه استراتژیک و عملیاتی را دارد. این نقش و رویکرد مسئولیت مدیران و کارکنان این حوزه‌ها را بسیار سنگین‌تر می‌کند، چون علاوه بر تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری، در اجرا و پشتیبانیِ آنچه که تصمیم‌گیری شده نیز مسئولیت خواهند داشت. در سیستم بانکی خدمات پذیرندگی یا POS نخستین برنامه با تکیه بر فناوری اطلاعات بود که میان مشتری و بانک اجرا شد و خدمات پرداخت را به‌شدت تسهیل کرد. حوزه پرداخت الکترونیک به‌‌سرعت در حال رشد است و به‌مرور شفافیت و امنیت را به ارمغان می‌آورد. مردم نیز کم‌کم این تغییرات را حس می‌کنند و با آن همراه خواهند شد. امروزه کمتر کسی هست که از اپ‌های پرداخت استفاده نکند و انواع آن را نشناسد؛ بنابراین شرکت‌های پرداخت آنلاین نیز هر روز بیش از پیش روی امنیت شبکه خود کار می‌کنند تا مردم با اطمینان خاطر بیشتر از این درگاه‌های الکترونیک استفاده کنند. صمت در این باره با کارشناسان فناوری‌های مالی ایران گفت‌وگو کرده است.

«فین‌تک» زمینه‌ساز بانکداری باز

رضا قربانی، کارشناس فناوری‌های مالی درباره چالش‌های پیش روی فناوری‌های نوین در حوزه بانکداری به صمت گفت: امروزه فضای مجازی بستر گسترده‌ای برای خلق کسب‌وکارهای نوین یا استارت‌آپ‌ها است. یکی از این شاخه‌های دنیای دیجیتال، فناوری مالی یا «فین‌تک» است.

وی افزود: دریافت صورت‌حساب، نقل‌وانتقالات درون‌بانکی و بین‌بانکی، کارت ‌به ‌کارت، پرداخت قبوض، احراز هویت و... از جمله سرویس‌هایی هستند که بانک‌ها بر بستر «بانکداری باز» برپایه فناوری‌ نوین فین‌تک به مشتریان خود ارائه می‌دهند.

این کارشناس فناوری‌های مالی خاطرنشان کرد: تجربه بانکداری از طریق ایجاد دسترسی باز به خدمات این حوزه، تراکنش‌ها و سایر اطلاعات مالی از بانک‌ها و موسسات مالی از طریق API برای طرف‌های سوم را «بانکداری باز» می‌نامند.

وی افزود: بانکداری باز امکان تبادل داده‌ها و حساب‌ها را برای استفاده مشتریان، موسسات مالی و طرف‌های سوم ارائه‌دهنده خدمات فراهم می‌آورد. بانکداری باز عملا با مبنا قرار دادن نوآوری در تلاش برای ارائه شکل جدیدی از بانکداری است.

وی با اشاره به اینکه صنعت بانکداری در حال طی ‌کردن مسیر بانکداری باز است، یادآور شد: این صنعت در ایران با مشکلات و موانع بزرگی روبه‌رو است که قدری از شتاب آن کاسته است.

فین‌تک عامل هم‌افزایی سایر صنایع

 وی گفت: نبود رگولاتوری و نقشه راه مشخص از عمده چالش‌های صنعت بانکداری باز است که سرعت حرکت فناوری اطلاعات را در حوزه مالی کند کرده و حتی برخی بانک‌ها را از قدرت‌ گرفتن پلتفرم‌ها و انحصاری ‌شدن خدمات بانکداری باز ترسانده است.

قربانی یادآور شد: بهبود خدمات مالی در حقیقت عامل ارتقای کیفیت خدمات سایر کسب‌وکارها است؛ بنابراین بهره‌مندی از فین‌تک‌ها نه‌تنها برای خود صنعت مالی مفید است، بلکه باعث هم‌افزایی سایر صنایع با دنیای مجازی خواهد شد.

چالش ملی

وی با اشاره به اینکه نباید فراموش کرد که ارائه خدمات مالی توسط فین‌تک‌ها رقیبی جدی برای نظام بانکداری سنتی در ایران است، اظهار کرد: باوجود بهره‌گیری تقریبی از خدمات فین‌تک‌ها طی یک دهه گذشته تقابل نظام سنتی و روش‌های نوین مبتنی بر فین‌تک چالشی ملی است.

 این کارشناس فناوری‌های مالی افزود: بخشی از این تقابل ناشی از بی‌علاقگی به تدوین سیاست‌های کلان و قوانین بالادستی برای فین‌تک‌ها است و بعضی نیز به ضعف زیرساخت‌ها مربوط می‌شود.

تحریم فین‌تک‌ها

وی مهم‌ترین چالش فین‌تک‌ها را در حال ‌حاضر تحریم ظالمانه علیه ایران دانست و گفت: عقب‌ماندگی نرم‌افزاری و سخت‌افزاری کسب‌وکارهای فعال در حوزه فین‌تک، امکان ارتباط آسان بین‌المللی را برای ایرانیان از میان برده است.

قربانی خاطرنشان کرد: چالش‌برانگیزترین حوزه فین‌تک در ایران حوزه رمزارزها است که بیشترین تعداد استارت‌آپ‌ها هم در این حوزه فعال هستند اما استفاده از تسهیلات آسان‌ساز تبادلات تجاری در زمینه رمزارزها برای ایران میسر نیست.

وی ادامه داد: متاسفانه به‌دلیل تحریم‌ها، در سال‌های گذشته بیشتر فین‌تک‌ها بومی‌سازی شده‌اند؛ بنابراین خیلی از استانداردها و پروتکل‌هایی که در تبادل نظام بانکی و شرکت‌ها وجود دارد کاملا براساس روش‌های بومی ‌شده است.

وی معتقد است زمانی که تحریم‌ها رفع و اتصال به استاندارد‌های جهانی برقرار شود، یک تحول اساسی در شبکه بانکی براساس فین‌تک ضروری است.

این کارشناس فناوری‌های مالی افزود: بعضا ممکن است تغییر فرهنگ و زیرساخت هزینه‌هایی داشته باشد؛ بنابراین برای جهانی‌شدن و تغییر زیرساخت‌ها باید کم‌کم در برنامه‌های توسعه‌ای به‌عنوان یکی الزامات برای آن فکری کرد و برای تغییر فرهنگ خط‌کش‌هایی گذاشت که هر سال مورد نظارت قرار گیرد و سیستم بانکداری نوین را به نقطه‌ای رقابت‌پذیر برساند.

ضرورت صیانت از اطلاعات مشتریان

وی عنوان کرد: بزرگ‌ترین چالش‌های رگولاتوری فین‌تک‌ها را می‌توان در حوزه‌های حفاظت از داده‌ها، پولشویی و کنترل سرمایه‌ها، حفاظت از حقوق مصرف‌کنندگان، مالکیت معنوی، امنیت نفوذپذیری سیستم‌ها و قوانین رقابتی خلاصه کرد.

قربانی در ادامه تاکید کرد: برای استفاده‌های کاربردی از آزادی جریان داده‌های مالی نیاز به حفاظت هر چه بیشتر از اطلاعات مشتریان است.

بانکداری بازارمحور

وی با تاکید بر اینکه مسیر آغاز شده در پرداخت الکترونیک، تجمیع‌کننده و متمرکزکننده باید ادامه یابد، تصریح کرد: در زمینه فناوری‌های جدید اکوسیستم‌های مربوطه ایجاد شده و کشور نباید در پیشبرد پدیده‌های فین‌تک متوقف شود.

این کارشناس فناوری‌های مالی خاطرنشان کرد: در ایران فعلا به‌دلیل نبود سیاست‌گذاری‌‌‌های مشخص، بانکداری باز به‌صورت بازارمحور در حال توسعه است و هر کدام از بانک‌ها رویکردهای خاص خود را در این حوزه پیش می‌برند. وی افزود: در دنیا هم مدل‌های مختلفی از بانکداری باز، هم از منظر حاکمیتی و هم از منظر مدل‌های کسب‌وکاری وجود دارد و نمی‌شود نسخه‌ای واحد برای همه بانک‌ها ارائه کرد؛ بنابراین تفاوت در مدل‌های کسب‌وکاری و معماری است و اصل موضوع که ایجاد اکوسیستم و ارائه سرویس به بیرون از بانک است، محل مناقشه نیست.

فناوری به کمک بازار ارز آمد

امیرحسین راد، کارشناس فناوری‌های مالی در زمینه چالش‌های پیش روی فناوری‌های نوین در حوزه بانکداری به صمت گفت: هر چه در عرصه فناوری‌های نوین مالی به سمت جلو حرکت شود، اهمیت این موضوع در اقتصاد کشور و نقش موثر آن بیش از پیش نمایان می‌شود. در حال‌ حاضر، بدون توجه به مباحث فناورانه، تکنولوژی و استفاده از روش‌های سنتی گذشته، امکان فعالیت و نظارت دقیق بر روند فعالیت‌ها وجود ندارد.

وی افزود: اخیرا با استفاده از فناوری‌های روز دنیا و امکاناتی که در دسترس است، پیشرفت‌ها و گام‌های خوبی در جهت جلوگیری از سوءاستفاده و بروز مشکل برداشته شده است. به‌عنوان مثال، بازار ارز طی ماه‌های اخیر با تلاطم‌هایی مواجه بود اما با اعمال برخی محدودیت‌ها و تغییر در نحوه استفاده از دستگاه‌های کارتخوان‌ ازسوی بانک‌ مرکزی شرایط تغییر کرد و اتفاق‌های خوبی در زمینه جلوگیری از معاملات سوداگری رخ داد.

رسمیت یافتن بانکداری باز

وی با اشاره به چالش‌های پیش روی بانکداری برپایه فین‌تک گفت: تمرکز عمده بر سامانه‌ها و خدمات پرداخت، تمرکز بر دسترسی‌پذیری به‌جای محصولات جدید و معرفی نشدن محصولات ترکیبی از مهم‌ترین چالش‌های این حوزه است.

راد با بیان اینکه باید راهکارهای رفع چالش‌های مذکور مد نظر قرار بگیرد، افزود: رسمی شدن فرآیند بانکداری باز، رسمی شدن امکان برون‌سپاری فعالیت‌های بازار پول اعم از پرداخت و انتقال و تطبیق گزارش‌دهی باید در دستور کار قرار بگیرد.

رصد پول‌های کثیف با فین‌تک

این کارشناس فناوری مالی تاکید کرد: یکی از برنامه‌های مهم کشور که باید با فین‌تک اجرایی شود، رصد جریان وجوه در کشور است. با انجام این‌ کار به‌طور حتم از بروز هرگونه فساد و پولشویی در اقتصاد کشور جلوگیری خواهد شد، زیرا با استفاده از فناوری‌های نوین امکان بررسی و رصد پول‌های کثیف در کشور وجود خواهد داشت.

وی افزود: استقرار امنیت اطلاعات نیاز به رویکرد استراتژیک و نهادینه‌سازی این رویکرد در تدوین و اجرای استراتژی‌های کلان بانک‌ها دارد.

راد معتقد است اتخاذ رویکرد آینده‌نگر در توسعه زیرساخت‌های امنیتی نظام بانکداری کشور و تامین، تضمین، نگهداشت و بهبود مستمر امنیت در سرویس‌ها و شبکه‌های بانکی و ملی در راستای حفظ منافع و اعتبار مشتریان مهم‌ترین اصلی است که باید مورد توجه مسئولان نظام بانکی قرار گیرد.

امنیت، چالش بزرگ شبکه بانکی

وی با اشاره به اخبار متعدد از نشت اطلاعات، رخدادهای امنیتی، جرائم مرتبط با تقلب و پولشویی و نظایر آن که نه فقط در کشور ما بلکه در سطح جهانی، هر روز منتشر می‌شود، این نکته را یادآور شد که صیانت از محرمانگی، صحت و یکپارچگی و دسترس‌پذیری اطلاعات مشتریان و کلیه ذی‌نفعان بزرگ‌ترین چالش امنیت در شبکه بانکی است.

این کارشناس فناوری مالی تصریح کرد: چالش بعدی در نظام بانکی، انطباق با الزامات امنیتی قانونی و قراردادی درون و برون بانکی است. در دنیا ملاک اصلی ارزیابی شاخص‌های امنیت اطلاعات در بانک‌ها، انطباق با استانداردها و بهترین تجارب موجود و نیز انطباق با قوانین و دستورالعمل‌های ابلاغی ازسوی نهادهای بالادستی است.

وی گفت: در دنیا جرایم مالی بسیار سنگینی برای بانک‌هایی که به هر شکلی از قوانین و الزامات تخطی کنند وجود دارد، به‌طوری که در مواردی کل کسب‌وکار بانک در صورت عدم انطباق در معرض ریسک جدی قرار می‌گیرد.  لازم به ذکر است تا زمانی که هزینه تخلف و عدم انطباق برای بانکی قابل‌توجه نباشد، آن بانک هزینه‌های تامین امنیت را نیز پرداخت نخواهد کرد.

سخن پایانی

در ایران، در سال‌های اخیر به حوزه فین‌تک توجه خاصی شده است. حوزه مالی در کشور ما سال‌هاست بنا به شرایط و ضوابط، محیط بسته و محدودی را تجربه کرده و همین امر تقاضای زیادی را برای خدمات نوآورانه و فناورانه مالی در بین فعالان حوزه کسب‌وکار به‌وجود آورده که در استقبال از استارت‌آپ‌های فین‌تک نیز مشهود بوده است.

از جمله سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در ایران می‌توان به تشکیل شرکت‌های شتاب‌دهنده برای پرورش ایده‌های نوپا در عرصه فین‌تک، ایجاد بورس ایده و همچنین ایجاد شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر و صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر اشاره کرد. به‌اعتقاد کارشناسان فعالیت و پیشرفت در حوزه فین‌تک برای کشور بسیار ضروری است، زیرا جلوی پولشویی را با رصد پول‌های کثیف می‌گیرد. فین‌تک همچنین مراودات مالی با جهان را تسهیل می‌کند. نکته مهم در زمینه فین‌تک توجه به مقوله امنیت اطلاعات صرفا در حوزه نرم‌افزار و سخت‌افزار است، در حالی که دو مولفه نیروی انسانی متخصص و فرآیندها در این زمینه بسیار حائزاهمیت هستند.