یکی از اهداف مهم دولت سیزدهم، افزایش تجارت است و بنا به گفته رئیس سازمان توسعه تجارت ایران براساس هدف‌گذاری انجام‌شده در افق ۱۴۰۴ باید به صادرات ۷۵ میلیارد دلاری دست یابیم. آمار کل تجارت غیرنفتی (صادرات و واردات) ایران در ۴ ماه نخست سال ۱۴۰۱ با رشد ۲۲ درصدی نسبت به 4 ماه ابتدایی سال ۱۴۰۰، به ۴۶ میلیون و ۸۱۵ هزار تن به ارزش ۳۴ میلیارد و ۴۸۰ میلیون دلار رسیده است. ارزیابی‌ها حاکی از آن است که میزان واردات و صادرات در ارزش یکسان هستند؛ یعنی مبلغ صادرات یا واردات غیرنفتی ۴ ماه نخست سال ۱۴۰۱، از تقسیم کل ارزش مبادلات تجاری غیرنفتی به 2 به‌دست می‌آید. در ادامه به شرح جزئیات بیشتر در زمینه آمارهای تجاری این مدت می‌پردازیم.

تبادلات تجاری با کشورهای همسایه

تازه‌ترین اخبار از تبادلات تجاری ایران به کشورهای همسایه حاکی از این است که در ۵ ماه نخست سال ۱۴۰۱، ایران ۲ میلیارد و ۹۶۱ میلیون دلار کالا به عراق صادر کرده که این رقم نسبت به عملکرد سال گذشته ۶ درصد کاهش را نشان می‌دهد. تحلیل آمار تجارت در 2 ماه اخیر، گویای این است که صادرات به عراق کاهشی بوده، اما کاهش صادرات به این کشور در ۵ ماه نسبت به ۴ ماه ابتدایی سال کمتر بوده است. از سوی دیگر، بررسی ۱۰۰ قلم کالای صادراتی به عراق نشان می‌دهد، در صادرات ۲۰ قلم کالا به عراق با کاهش مواجه بودیم، اما صادرات ۸۰ قلم دیگر از کالاهای مورد بررسی افزایشی بوده است. به‌گفته یکی از مسئولان سازمان توسعه تجارت، عمده دلیل کاهش صادرات به عراق به کاهش صادرات گاز و بنزین مربوط می‌شود؛ به‌ طوری‌ که بنا بر آمارها، صادرات گاز به عراق ۶۰ درصد و صادرات بنزین به عراق ۸۰ درصد کاهشی بوده است. به‌گفته متولیان دولتی، یکی از مشکلات صادراتی به عراق، مسئله بازگشت ارز از عراق به‌دلیل تحریم‌ها است؛ از این رو صادرکنندگان به‌سختی ارز صادراتی خود را آن هم با روش‌هایی غیربانکی وارد می‌کنند. دستگاه‌ها باید کمک کنند تا از سازکارهای غیربانکی بتوانیم بهتر استفاده کنیم. مشکل دیگر صادرات به عراق مربوط به حمل کالا به این کشور است. در این زمینه چالش‌های زیادی وجود دارد و اغلب کالاهای صادراتی در پایانه‌ها تخلیه و بارگیری مجدد می‌شوند.

تراز تجاری ایران منفی شد

کارنامه تجارت خارجی ایران در آخرین ماه تابستان نشان از تراز منفی یک میلیارد و ۳۹ میلیون دلاری تجارت دارد.

آمار گمرک ایران نشان می‌دهد ارزش تجارت خارجی کشور در ۶ ماه نخست سال با رشد ۱۳.۲ درصدی در ارزش از مرز ۵۰ میلیارد دلار گذشته است. مطابق آمارهای گمرک ایران، در این مدت ۵۱ میلیون و ۷۸۳ هزار تن کالا به ارزش ۲۴ میلیارد و ۲۵۱ میلیون دلار صادر شد که این میزان صادرات از نظر وزنی افت ۱۲.۵ درصدی و به لحاظ ارزش رشد ۱۳.۳۲ درصدی را نشان می‌دهد. در عین حال، در این مدت، ۱۶ میلیون و ۳۲۰ هزار تن کالا به ارزش ۲۶ میلیارد و ۳۱ میلیون دلار وارد کشور شد که از حیث وزن افت ۱۴.۷۲ درصدی و از لحاظ ارزش رشد ۱۳.۱۵ درصدی داشته است.

در واقع آمار صادرات و واردات کشور در پایان نیمه اول سال ۱۴۰۱ نشان می‌دهد همزمان با افزایش صادرات و واردات در نیمه نخست ۱۴۰۱، تراز تجاری کشور منفی‌تر شد و به یک میلیارد و ۷۸۰ میلیون دلار رسید؛ روندی که از تیر ۱۴۰۱ شروع شد و در شهریور ۱۴۰۱ به اوج رسید.

جزئیات تجارت در شهریور نشان می‌دهد صادرات غیرنفتی ایران به کشورهای هدف افتی حدود ۲۵ درصدی داشته است. در این مقطع ایران ۳ میلیارد و ۳۲۷ میلیون دلار کالا صادر کرده، این در حالی است که در مدت مشابه سال گذشته ۴ میلیارد و ۴۳۴ میلیون دلار کالا صادر شده بود. در این مقطع واردات کالا و خدمات نیز از کشورهای طرف معامله افتی بیش از ۱۷ درصدی داشته است.

در آخرین ماه تابستان ایران ۴ میلیارد و ۳۶۶ میلیون دلار کالا وارد کرده است. این رقم در تابستان سال گذشته ۵ میلیارد و ۲۹۱ میلیون دلار گزارش شده بود. براساس آمار مقدماتی گمرک ایران می‌توان پیش‌بینی کرد در این ماه همچون ماه‌های گذشته مبادلات تجاری ایران صرفا متمرکز بر ۱۲ شریک تجاری است.

مقاصد صادراتی و مبادی وارداتی ایران

گمرک ایران در گزارش خود درباره ۵ قلم کالای عمده صادراتی در ۶ ماه ابتدایی امسال اعلام کرد پروپان مایع‌شده به ارزش ۲ میلیارد و ۱۷ میلیون دلار، متانول به ارزش یک میلیارد و ۳۳۵ میلیون دلار، بوتان مایع‌شده به ارزش یک میلیارد و ۱۶۵ میلیون دلار، گاز طبیعی مایع‌شده به ارزش ۹۷۷ میلیون دلار و پلی اتیلن گریدفیلم به ارزش ۹۷۶ میلیون دلار، ۵ قلم نخست کالاهای صادراتی در این مدت بودند. حدود ۲۶.۵ درصد ارزش کل کالاهای صادراتی ایران در این مدت به ۵ قلم کالای فوق‌الذکر اختصاص داشته است.

در بخشی از این گزارش آمده است: کشورهای عمده مقصد کالاهای صادراتی ایران شامل چین با ۷ میلیارد و ۸۴۲ میلیون دلار، عراق با ۳ میلیارد و ۳۸۲ میلیون دلار، امارات ۳ میلیارد و ۱۱۲ میلیون دلار، ترکیه با ۲ میلیارد و ۶۲۶ میلیون دلار و هند ۹۰۴ میلیون دلار هستند.

 مبادی اصلی وارداتی کجاست؟

براساس این گزارش ۵ قلم اول کالاهای وارداتی به کشور در نیمه اول امسال شامل برنج به ارزش یک میلیارد و ۲۱۸ میلیون دلار، گندم معمولی یک میلیارد و ۱۹۱ میلیون دلار، ذرت دامی یک میلیارد و ۱۷۱ میلیون دلار، دانه سویا ۹۲۵ میلیون دلار و گوشی تلفن همراه ۸۶۷ میلیون دلار بوده است. ۵ قلم نخست کالاهای وارداتی حدود ۲۰.۶۳ درصد ارزش کل واردات را در این مدت به خود اختصاص داد.

در این گزارش درباره ۵ کشور نخست مبدأ واردات در ۶ ماه امسال اعلام شد در این مدت امارات متحده عربی با ۷ میلیارد و ۲۰۶ میلیون دلار، چین با ۶ میلیارد و ۸۴۶ میلیون دلار، ترکیه با ۲ میلیارد و ۶۸۰ میلیون دلار، هند با یک میلیارد و ۳۸۰ میلیون دلار و فدراسیون روسیه با ۸۷۶ میلیون دلار ۵ کشور نخست مبدأ واردات بوده‌اند.

آمار تجارت با همسایگان

براساس آمار اعلام‌شده از سوی اتاق بازرگانی ایران در 5 ماه نخست امسال میزان تجارت ایران با کشورهای همسایه نسبت به 5 ماه نخست سال گذشته، ۲۴ درصد رشد کرده است. در بین کشورهای همسایه، عراق نخستین کشور در بین مقاصد صادراتی و هفتمین کشور در بین مبادی وارداتی است.

تازه‌ترین اخبار از تبادلات تجاری ایران با کشورهای همسایه می‌گوید در 5 ماه ابتدایی سال ۱۴۰۱، ایران ۸ میلیون و ۶۵۵ هزار تن کالا به ارزش ۲ میلیارد و ۹۶۱ میلیون دلار به عراق صادر کرده است. هرچند این رقم نسبت به عملکرد سال گذشته ۶ درصد کاهش را نشان می‌دهد، اما عراق هنوز در میان کشورهای همسایه نخستین کشور در بین مقاصد صادراتی کالاهای ایرانی است. همچنین ایران در بازه زمانی یادشده در مجموع ۵۴ هزارتن کالا به ارزش ۷۴ میلیون دلار از عراق به ایران وارد کرده که نسبت به آمار سال گذشته، ۵۸ درصد کاهش نشان می‌دهد.

از طرفی، مقایسه صادرات ایران به عراق با صادرات ترکیه به این کشور بیانگر آن است که ایران در عراق جای خود را به ترکیه داده است. براساس آمار صادرات ایران به عراق در اواخر دهه ۹۰ به بیش از ۹ میلیارد دلار رسیده بود که در مقایسه با صادرات ۲۰ میلیارد دلاری ترکیه به عراق در سال ۲۰۲۰ این رقم از عقب‌ماندگی ۱۰ میلیارد دلاری صادرات ایران به عراق حکایت دارد.