در آخرین روزهای تیر وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از آغاز اجرای طرح «دارویار» با هدف افزایش تعداد داروهای تحت‌پوشش بیمه و کاهش هزینه‌های بیماران خبر داد. همزمان اعلام شد با اجرای این طرح، دارو ۲۰ تا ۳۰ درصد گران خواهد شد و همین موضوع نگرانی‌های زیادی را برای شهروندان ایجاد کرد. اکنون حدود یک ماه از اجرای طرح دارویار می‌گذرد و به‌گفته مدافعان این طرح، واقعی شدن نرخ و جلوگیری از قاچاق معکوس این کالا، از اهداف اصلی آن به‌شمار می‌رود. همچنین دولت امیدوار است با اجرای طرح مذکور، تمام بخش‌های صنعت دارو ‌سامان یابد. صمت به بهانه روز داروساز که مصادف با زادروز زکریای رازی است، در گفت‌وگو با کارشناسان و فعالان صنعت دارویی کشور به بررسی ابعاد این طرح پرداخته که در ادامه می‌خوانید.

چالش‌های طرح «دارویار»

حدود یک ماه از اجرای طرح دارویار می‌گذرد؛ طرحی که با هدف اصلاح سیاست‌های ارزی دارو اجرایی شد و یارانه دارو را به انتهای زنجیره تامین یعنی بیمه‌ها انتقال داد. با اجرای طرح یادشده، نرخ دارو چندین برابر افزایش پیدا کرد. هرچند تاکنون از این افزایش قیمت‌ها چالش جدی برای بیماران تحت پوشش ایجاد نشده اما در همین مدت کوتاه نگرانی‌های جدی درباره آینده آن مطرح شده است. البته بسیاری از کارشناسان، دارویار را طرح مناسبی می‌دانند و معتقدند باید بسیار زودتر اجرا می‌شد اما مشکلاتی که همزمان با اجرای این طرح به قوت خود باقی مانده، منجر به شکل‌گیری نگرانی‌هایی شده است.

در نگاهی دیگر؛ داروخانه‌داران بدقولی بیمه‌ها را مشکل اصلی اجرای این طرح عنوان می‌کنند و تاخیر در پرداخت بودجه اولیه دارویار، یعنی ۴هزار میلیارد تومان و واریز آن در دو بخش را دلیل تداوم چالش در همین ابتدای کار می‌دانند.

شرکت‌های دارویی هم همچنان با مشکلات ترخیص مواد اولیه دارویی از گمرک و تامین نقدینگی برای ارز نیمایی مواجهند. از سوی دیگر با اینکه گفته می‌شد بودجه دارویار نشان‌دار است و هزینه اضافه‌ای هم به آن تحمیل نخواهد شد، گاهی شنیده می‌شود قرار است بودجه داروی بیماران SMA و داروهای بدون نسخه (OTC) نیز از بودجه دارویار تامین شود. پیش از این قرار بود بودجه این بخش‌ها از محل دیگری تامین شود. برخی معتقدند مجموع این مشکلات ممکن است اجرای این پروژه را در آینده با چالش همراه کند.

نقش محوری بیمه در اجرای دارویار

ناصر ریاحی، رئیس اتحادیه واردکنندگان دارو در گفت‌وگو با گسترش‌نیوز پایگاه خبری موسسه فرهنگی مطبوعاتی صمت درباره نرخ دارو به‌دنبال اجرای طرح دارویار گفت: با برنامه‌ریزی صورت گرفته نرخ دارو به شهریور ۱۴۰۰ بازمی‌گردد و مابه‌التفاوت آن ازسوی بیمه‌ها پرداخت خواهد شد؛ از این‌رو طرح دارویار وزارت بهداشت هیچ تاثیری بر نرخ تمام‌شده دارو برای مصرف‌کننده نخواهد داشت. پیش از پرداختن به ابعاد طرح دارویار، باید تاکید کرد نرخ نهایی دارو (یعنی قیمتی که مصرف‌کننده نهایی می‌پردازد) ارتباطی با هزینه تمام‌شده آن برای شرکت‌های تولید، توزیع یا واردکننده ندارد. در واقع با تغییر نرخ در این حوزه‌ها، سهم بیمه‌ها با افزایش یا کاهش مواجه می‌شود. وی با بیان اینکه نرخ دارو می‌تواند در طول سال به‌دلایل مختلفی تغییر کند، بیان کرد: از تحولات نرخ ارز گرفته تا سیاست‌های داخلی که ازسوی دولت اجرایی می‌شود، همه می‌توانند روی نرخ دارو تاثیرگذار باشند، اما به‌دلیل نقش‌آفرینی بیمه‌ها در این حوزه، تغییری در نرخ دارو برای مردم به‌وجود نمی‌آید؛ به‌عبارتی دیگر، مابه‌التفاوت تحولات قیمتی ازسوی بیمه‌ها پوشش داده می‌شود تا بهای داروها برای مصرف‌کننده نهایی تغییر نکند. ریاحی با بیان اینکه طرح دارویار وزارت بهداشت طرحی بسیار مثبت و کاربردی خواهد بود، گفت: درباره طرح دارویار باید گفت انتظار نمی‌رفت وزارت بهداشت و درمان در مدت کوتاهی بتواند این طرح را نهایی کند.

 این طرح در مجموع طرحی مثبت است و بسیاری از مشکلات جاری در حوزه دارو را پوشش خواهد داد. ریاحی در توضیح آنچه در قالب طرح دارویار اجرایی می‌شود، تشریح کرد: در ایران حدود ۵ میلیون نفر تاکنون تحت‌پوشش هیچ بیمه‌ای قرار نگرفته‌اند. این افراد در طرح دارویار، خود به خود تحت‌پوشش بیمه قرار می‌گیرند، حتی اتباع خارجی دارای گواهی کار نیز در این طرح تحت‌پوشش بیمه قرار خواهند گرفت. وی ادامه داد: براساس محاسبات قرار شده مبلغ مازادی نیز در اختیار بیمه‌ها قرار گیرد تا نرخ دارو برای مصرف‌کننده نهایی تغییر نکند. همچنین حدود ۳۰۰ قلم کالای پرمصرف یا بدون نسخه امکان قرار گرفتن در این فهرست حمایتی را خواهند داشت؛ بنابراین حتی با تغییر مبنای ارز دارو از ترجیحی به نیمایی، نرخ دارو تغییر نخواهد کرد و با اعمال این سیاست، نرخ دارو به شهریور ۱۴۰۰ بازمی‌گردد و مابه‌التفاوت آن ازسوی بیمه‌ها پرداخت می‌شود. همچنین با اجرای طرح دارویار مشکلات ارز ۴۲۰۰تومانی مانند کمبود منابع، رانت و قاچاق وجود ندارد و مردم نیز از تغییرات آسیبی نخواهند دید.

اختصاص یارانه دارو به بیمه‌های پایه

رزا سعیدی، کارشناس بیمه در امور درمان درباره نحوه پوشش بیمه‌ای دارویار به صمت گفت: هدف طرح دارویار، انتقال یارانه دارو از تولیدکننده به مصرف‌کننده است؛ به این معنی که با اجرای این طرح یارانه تولیدکننده دارو یا واردکننده مواد اولیه دارو، ناشی از اختصاص ارز ترجیحی حذف می‌شود که این موضوع افزایش بهای تمام‌شده دارو را در پی خواهد داشت. با هدف جلوگیری از افزایش بهای دارو ناشی از حذف ارز ترجیحی، دولت با اختصاص بودجه‌ای تحت عنوان یارانه دارو به بیمه‌های پایه، تعداد داروهای تحت پوشش این بیمه‌ها را افزایش می‌دهد یا سهم بیمه‌ها در افزایش نرخ دارو را متقبل می‌شود تا در نهایت میزان افزایش‌یافته نرخ دارو از جیب مصرف‌کننده تامین نشود. وی اظهار امیدواری کرد با تخصیص یارانه دولتی به صنعت بیمه در بخش دارو، در نهایت هزینه پرداختی مصرف‌کننده تغییری نداشته باشد و حتی در بعضی اقلام با کاهش نرخ نیز مواجه شویم. سعیدی با اشاره به اینکه مقصود از بیمه‌های پایه، بیمه سازمان تامین اجتماعی و سازمان بیمه سلامت است، گفت: این بیمه‌ها در کشور به‌عنوان بیمه همگانی شناخته شده‌اند. این کارشناس بیمه در امور درمان تاکید کرد: گرچه دارویار با ساماندهی بیمه درمان، مسیر بهره‌برداری مصرف‌کننده نهایی از این یارانه را تسهیل می‌کند، اما باتوجه به نوظهور بودن این طرح، به‌نظر می‌رسد برخی ابعاد آن، نیاز به شفاف‌سازی و تصمیم‌گیری دقیق‌تری دارد. وی با اشاره به اینکه شرکت‌های بیمه برای متضرر نشدن در حوزه دارو قراردادهای یکساله‌ منعقد می‌کنند، گفت: مبلغ حق بیمه برای یک سال ثابت است و شرکت‌ها در بهترین حالت سعی دارند برآوردی از هزینه‌های درمانی و تاثیرات تورم در یک سال آتی به‌دست آورند، این در حالی است که در چند ماه اخیر ارزیابی ریسک در بخش دارو بسیار مشکل شده و سرعت رشد هزینه تولید دارو، ارزیابی را با انحراف مواجه می‌کند. وی معتقد است در واقع همواره نرخ رشد حق بیمه‌ها از رشد نرخ دارو، عقب می‌ماند که این یکی از عوامل تاثیرگذار بر افزایش ضریب خسارت بیمه‌های درمان تکمیلی در سال‌های اخیر است. حالا امیدواریم با اجرای طرح دارویار این مشکل برای صنعت بیمه درمان حل شود. این کارشناس امور بیمه در بخش درمان اظهار کرد: به‌نظر می‌رسد با اجرای طرح دارویار آن دسته از داروهای سرپایی که تحت پوشش بیمه‌های پایه قرار دارند افزایش هزینه‌ای برای مصرف‌کننده و به تبع آن برای صنعت بیمه‌های بازرگانی نداشته باشند.

همه شهروندان مشمول یارانه دارویار می‌شوند

مسعود همتی گل‌سفیدی، کارشناس امور بیمه در بخش درمان درباره چگونگی تخصیص یارانه به داروها از طریق بیمه در طرح دارویار به صمت گفت: در ماه جاری براساس تکلیف قانون بودجه ۱۴۰۱ با دستور رئیس‌جمهوری مقرر شد یارانه دارو به‌طور مستقیم به مصرف‌کننده نهایی دارو پرداخت شود که در همین راستا طرح دارویار به اجرا در آمد. براساس این طرح توزیع یارانه دارو متناسب با نیاز بیماران، فارغ از سطح درآمد آنها، انجام می‌شود. وی ادامه داد: طبق آمار شرکت‌های بیمه، در یکی دو ماه گذشته داروها افزایش نرخ چشمگیری داشتند. هرچند دولت این افزایش نرخ را ۲۰ تا ۳۰ درصد اعلام کرده، اما برخی از داروها تا بیش از ۲۰۰ درصد گران شده‌اند؛ به‌طور مثال داروسازی فارابی از افزایش ۱۰۷ درصدی نرخ برخی از محصولاتش خبر داده است. همتی گل‌سفیدی با اشاره به اینکه طرح دارویار بسیار مطلوب است، گفت: اگر طرح دارویار به‌درستی اجرا شود، شاید یک اتفاق خوب بیفتد و با حذف ارز ترجیحی دارو مصرف‌کننده آسیبی نبیند و از قاچاق دارو تا حدودی جلوگیری شود. وی بیان کرد: سازمان غذا و دارو وظیفه برنامه‌ریزی و طراحی و تنظیم سازکار این برنامه را بر عهده دارد و سازمان برنامه و بودجه و بیمه‌ها به‌عنوان دو بازوی عملیاتی و بسیار مهم، برای تامین منابع مالی و پوشش داروها ایفای نقش خواهند کرد. همتی گل‌سفیدی توضیح داد: در این طرح مقرر شده تمامی داروهای تولید داخل که ۱۶۰۰ کد ژنریک را شامل می‌شود، مشمول اصلاح سیاست‌های ارزی قرار گیرد. از این میزان کد ژنریک، افزایش نرخ ۱۴۰۰ قلم توسط بیمه‌ها پوشش داده می‌شود و ۲۰۰ قلم دیگر هیچ تغییری در نرخ نخواهند داشت. وی افزود: افزایش نرخ ۳۶۶ قلم داروی ضروری و پرمصرف بیماران و ۱۱۹ قلم داروی OTC یعنی داروهایی که نسخه نمی‌خواهند و تاکنون تحت پوشش بیمه نبوده نیز در قالب این طرح با نسخه پزشک تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرد. وی درباره بودجه اختصاص‌یافته به طرح دارویار توضیح داد: بودجه در نظر گرفته شده برای طرح دارویار در دو مرحله و هر مرحله به مبلغ ۸ هزار میلیارد تومان پرداخت می‌شود و بودجه تحت پوشش قرار دادن افراد فاقد بیمه که حدود ۹ میلیون نفر هستند بالغ بر ۶ هزار میلیارد تومان است. وی تاکید کرد: باتوجه به بدهی جاری بیمه‌های پایه به داروخانه‌ها، بعید به‌نظر می‌رسد با این بودجه بتوان این طرح را به‌خوبی اجرا کرد، زیرا هنوز اعتبارات طرح‌های مصوب قبلی تامین نشده و احتمالا تامین مالی این طرح هم ساده نباشد. به‌عنوان نمونه قرار بود سازمان برنامه و بودجه پانزدهم هر ماه، یک درصد ارزش افزوده حاصل از هدفمندی یارانه‌ها را به حساب وزارت بهداشت واریز کند اما این قانون هنوز اجرا نشده است.

اصل، پرداخت به‌موقع یارانه به بیمه‌ها است

وی یادآور شد: مهم‌ترین اصل در اجرای این طرح پرداخت به‌موقع یارانه به بیمه‌هاست. منظور از شرکت‌های بیمه در این طرح شرکت‌های بیمه‌گر پایه مانند تامین اجتماعی و بیمه سلامت است و این یارانه مشمول بیمه‌های بازرگانی نیست، اما مانند هر طرح ملی دیگری بیمه‌های بازرگانی هم از این طرح متاثر خواهند بود. همتی گل‌سفیدی درباره عواملی که ممکن است باعث افزایش خسارت بیمه‌های بازرگانی شود، خاطرنشان کرد: افرادی که قبلا داروهای خود را بدون نیاز به مراجعه به پزشک و اخذ نسخه، از داروخانه‌ها دریافت می‌کردند، به‌دلیل اینکه این داروها حالا تحت پوشش بیمه هستند باید حتما با نسخه پزشک به داروخانه مراجعه کنند.

بر این مبنا بیمار ابتدا باید به پزشک مراجعه کند، حق ویزیت پرداخت کند، سپس نسخه را به داروخانه ارائه دهد و سهم خود را پرداخت کند. این امر باعث افزایش خسارت بیمه‌های درمان می‌شود، زیرا در گذشته که این فرد بدون نسخه داروی خود را از داروخانه می‌گرفت، هیچ خسارتی به وی پرداخت نمی‌شد، اما الان چون بدون نسخه دارو داده نمی‌شود، فرد ناگزیر به پزشک مراجعه می‌کند و پزشک داروی او را در نسخه می‌نویسد؛ در نتیجه بیمه تکمیلی علاوه بر هزینه دارو باید هزینه ویزیت را هم پرداخت کند. وی دیگر مشکل طرح دارویار را در ارتباط با افراد فاقد بیمه دانست و اظهار کرد: یکی دیگر از دغدغه‌های بیمه‌های بازرگانی افراد فاقد بیمه هستند. درحال‌حاضر در خوشبینانه‌ترین حالت ۱۰ درصد مردم ایران فاقد بیمه پایه هستند، اما تعدادی از این افراد تحت پوشش بیمه‌های تکمیلی درمان قرار دارند، مانند اعضای اتحادیه‌ها و اصناف و امثالهم. این افراد به‌دلیل نداشتن بیمه پایه باید به‌صورت آزاد هزینه ویزیت پزشک را پرداخت و داروی خود را هم به‌صورت آزاد تهیه می‌کنند و مشمول افزایش نرخ دارو خواهند بود؛ در نتیجه بیمه‌های بازرگانی باید آن افزایش نرخ دارو را پرداخت کنند.

سخن پایانی

بنا بر اخبار منتشر شده طرح دارویار در گام نخست تنها برای داروهای داخلی اجرایی می‌شود، اما در آینده برنامه‌هایی برای داروهای وارداتی نیز پیش‌بینی خواهد شد. موافقان اجرای این طرح معتقدند افزایش نظارت بر بازار دارو و کاهش قاچاق معکوس این کالا از پیامدهای مثبت اجرای طرح یادشده خواهد بود، اما برخی دیگر بر این باورند اعطای یارانه‌های دارو به شرکت‌های بیمه‌ای نمی‌تواند راهگشای واقعی مشکلات افزایش نرخ دارو باشد.