اول پیشگیری بعد پیشگیری
کامیار فکور – خبرنگار
آتشسوزی جنگل‌ها یکی از عوامل اصلی تخریب اکوسیستم‌های جنگلی به‌شمار می‌رود که در دهه‌های گذشته تغییر اقلیم تاثیر جدی بر شدت و گسترش آن گذاشته است. از سویی جنگل‌ها نقش اساسی در ذخیره کربن دارند که نابودی آنها به مثابه افزایش گرمایش جهانی است. آتشسوزی جنگل‌ها ناشی از عوامل انسانی و طبیعی است و برآورد می‌شود عامل بیش از ۹۰ درصد از آتشسوزی جنگل‌ها در ایران عمدی و غیرعمدی انسانی است.
به‌طور کل، بخشی از پیامدهای تخریب جنگل به شرح ذیل است؛ بهم خوردن تعادل محیط زیستی در مناطق جنگلی، کاهش ذخیره آب‌های زیرزمینی، پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی، خشک شدن قنات، چشمه‌ها، آلودگی آب‌ها، کاهش آب رودخانه‌ها و جویبارها، کاهش بارندگی، افزایش رسوبات رودخانه‌ای و پر شدن سدها و کاهش عمر آنها، کاهش حاصلخیزی و فرسایش خاک، گسترش بیابان‌ها، از بین رفتن پناهگاه گونه‌های مختلف جانوری، آلودگی هوا و تشدید گرمایش زمین، کاهش تولیدات جنگلی و به تبع آن کاهش اشتغال و رکود اقتصادی، کاهش درآمدهای حاصل از گردشگری، بروز عوامل طبیعی مانند توفان و سیلاب‌های وسیع و...
اگر به هر کدام از این پیامدها توجه کنیم نمود بحرانی آن را در کشور می‌بینیم. به همین منظور حفظ این اراضی از گزند آتشسوزی نیازمند توجه بسیار ویژه‌ای است. با این وجود در سال‌های گذشته شاهد آتش‌سوزی‌های هولناکی از جمله در جنگل‌های شمالی و غربی کشور بوده‌ایم که آسیب‌های محیط زیستی، اجتماعی و اقتصادی زیادی بر جا گذاشته است.
در ایران رویکردهای مدیریت بلایا از جمله آتشسوزی جنگل‌ها بیش از آنکه فعال و پیشگیرانه باشد، رویکردهای انفعالی و واکنشی است. ضعف موجود در این زمینه ﺑﺎﻋﺚ اﺗﻼف ﻣﻨﺎﺑﻊ و اﻓﺰاﯾﺶ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎی ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ رﯾﺴﮏ و ﻣﺪﯾﺮت ﺑﺤﺮان ﺷده است.
مراحل اطفای حریق به پیشگیری، پیش‌آگاهی، کشف، اطفای حریق و عملیات بعد از اطفای حریق دسته‌بندی می‌شود. اقدامات لازم برای پیشگیری، پیش‌آگاهی و کشف به این شرح است؛ بررسی و شناخت عرصه‌های حساس و بحرانی، برقراری کشیک‌های شبانه‌روزی در ادارات کل و شهرستان‌ها، تقویت گشت و مراقبت زمینی و هوایی در این مناطق در زمان‌های بحرانی، آموزش لازم به نفرات و افراد مشارکت‌کننده، اجرای مانورهای عملیاتی برای کسب آمادگی لازم، استفاده از داده‌های هواشناسی برای پیش‌آگاهی و تصاویرماهواره‌ای برای کشف سریع آتشسوزی، نصب دوربین‌های مداربسته برای کشف و مانیتورینگ آتشسوزی، استفاده از مشارکت افراد محلی در قالب محافظان افتخاری سازماندهی شده، اجرای برنامه‌های پیشگیری با احداث آتش‌بر، اجرای عملیات پرورشی و بهداشتی در مناطق جنگلی طبیعی و دست‌کاشت، کنترل، کاهش و حتی در برخی موارد ممانعت از تردد در داخل مناطق جنگلی در مواقع بحرانی، افزایش آگاهی مردم و جامعه محلی و در نهایت الحاق ضوابط و استانداردهای موجود در دستورالعمل تهیه طرح‌های اجرایی و متعهد کردن مجریان طرح‌ها بر رعایت آن. با این وجود اقدام پیشین‌‌تر به یقین حفظ و حمایت جدی از
اکوسیستم‌های جنگلی است.
همان‌طور که ذکر شد رویکرد غالب در مواجهه با آتشسوزی جنگل‌ها، نه رویکردی پیشگیرانه، بلکه واکنشی است. با این وجود در هنگام حریق نیز عدم‌واکنش‌های سریع و به‌موقع، بر تخریب جنگل‌ها شدت داده است. یکی از دلایل این مسئله ﻧﺎرﺳﺎﯾﯽ و ﺿﻌﻒ در ﮐﺎر ﮔﺮوﻫﯽ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ ﺑﯿﻦﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ و ﺑﯿﻦﺑﺨﺸﯽ ﺑﺮای ﮐﻨﺘﺮل و ﻣﻬﺎر آﺗﺶﺳﻮزی‌هاست. علاوه بر این باید به ﮐﻤﺒﻮد ﺗﺠﻬﯿﺰات و ﻧﯿﺮوی اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻻزم ﺑﺮای ﮐﻨﺘﺮل و ﻣﻬﺎر آﺗﺶﺳﻮزی در ﺑﺴﯿﺎری از نهادﻫﺎی اﺟﺮاﯾﯽ اشاره کرد. این دو عامل در حالی عملکرد اطفای حریق را تضعیف می‌کنند که در متن قانون تاکید شده «در موقع آتشسوزی در جنگل‌ها تمام ماموران دولتی اعم از لشکری و کشوری و شهرداری‌ها که در نزدیکی آن محل باشند در مقابل تقاضای ماموران جنگلبانی یا ژاندارمری یا بخشداری موظف هستند با تمام وسایل ممکن دولتی و شهرداری که در اختیار دارند، در آتش‌نشانی کمک کنند. ماموران کشوری و شهرداری که در ایفای این وظیفه مسامحه و قصور کنند بر حسب مورد طبق قانون استخدام کشوری مجازات می‌شوند و درباره ماموران لشکری ۵۹ و ۵۸ مقررات مواد تعقیب و مجازات آنها طبق مقررات نظامی خواهد بود.» فلات ایران از نظر تراکم و سطح پوشش عناصر جنگلی،
فقیر است و به همین دلیل کشورمان را در دسته ممالک با پوشش کم جنگل (LFCC) قرار داده است. با توجه به شرایط اقلیمی سخت و شکننده حاکم بر فلات ایران، حفظ نقطه به نقطه مناطق جنگلی اولویت بالایی دارد. باوجود ضعف‌های جدی مدیریتی و بی‌توجهی به اراضی ارزشمند جنگلی در کشور، جوامع محلی و تشکیلات محیط‌زیستی و اجتماعی در حفظ و حراست جنگل‌ها و مطالبه‌گری در این زمینه نقش بسیار جدی و تعیین‌کننده‌ای دارند.
