سودآوری تولید در حلقه‌های گوناگون زنجیره تولید فولاد متفاوت است و همین موضوع به یکی از دلایل اصلی بروز تنش در میان فعالان زنجیره فولاد در طول سال‌های گذشته بدل شده است. با وجود راهکارهای متعددی که برای حل این اختلاف ارائه شد، اما هیچ‌کدام از روش‌ها تاکنون نتوانسته‌اند، موفقیت‌آمیز باشند. در همین حال هر روز شاهد اثرات منفی سیاست‌گذاری اشتباه در زنجیره فولاد بر عملکرد صنایع هستیم.

چالش‌های حاکم بر زنجیره فولاد، نه‌تنها با تغییر روش‌های قیمت‌گذاری در این زنجیره و حذف ضرایب قیمتی پایان نیافت، بلکه شاهد بروز مشکلات دیگری نیز بودیم. رشد ناهمگون زنجیره فولاد و توسعه نامتوازن در حلقه‌های گوناگون این زنجیره، یکی از بزرگ‌ترین این چالش‌هاست. چنانچه فرآیند قیمت‌گذاری در حلقه‌های گوناگون زنجیره فولاد به‌گونه‌ای باشد که سودآوری در یک حلقه به مراتب افزایش یابد و از مسیر عادلانه خارج شود، شاهد سرریز سرمایه به آن بخش خواهیم بود. سرریز سرمایه به یک حوزه درنهایت به از میان رفتن همگونی و تعادل در کل زنجیره منتهی می‌شود و چالش‌های بسیاری را به‌دنبال خواهد داشت. بر همین اساس نیز انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران چندی پیش پیشنهاد کرد، ضرایب قیمتی با اصلاح به‌عنوان فرمولی برای تعیین قیمت پایه محصولات در بورس کالا استفاده شود.

در ادامه مقررشده تشکل‌های تخصصی فعال در زنجیره فولاد در این‌باره تصمیم‌گیری کنند. چنانچه توافقی میان فعالان زنجیره فولاد شکل بگیرد، وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز با آن موافقت خواهد کرد. چنانچه در مذاکرات میان فعالان زنجیره فولاد، توافقی حاصل نشود، وزارت صنعت، معدن و تجارت به این موضوع ورود کرده و زمینه رفع مشکلات را فراهم می‌کند. با این وجود روند قیمت‌گذاری در زنجیره فولاد در سال‌های اخیر به قدری چالش‌زا بوده که اکنون امکان توافقی جدید، قوی است.

در سایه تغییرات یادشده در فرآیند قیمت‌گذاری زنجیره فولاد در سال‌های اخیر، شاهد افزایش قابل‌توجه سودآوری تولید در حلقه گندله‌سازی بودیم، تاجایی که سود فعالیت در این حلقه از ۲۳.۵ به ۲۷ تا ۳۰ درصد افزایش یافت. درنتیجه شاهد رشد سرمایه‌گذاری در این بخش بودیم و در حال حاضر میزان تولید و ظرفیت گندله به مراتب بیش از نیاز داخلی کشور برآورد می‌شود. توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که ماده اولیه کافی (یعنی سنگ آهن) نیز برای تولید این حجم از گندله در کشور وجود ندارد؛ بنابراین سهم قابل‌توجهی از ظرفیت‌های ایجادشده در این صنعت، خالی می‌ماند. پیش‌بینی می‌شود ظرفیت تولید گندله‌سازی کشور به ۱۰۰ میلیون تن برسد، اما این حجم از تولید مازاد نیاز داخلی است؛ درنتیجه صنایع با تولید پایین‌تر از ظرفیت با ضرر و زیان قابل‌توجهی روبه‌رو می‌شوند. ازمجموع موارد یادشده می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که سودهای مقطعی کوتاه‌مدت در نهایت به ضرر کل زنجیره خواهد بود.

حضور نیروهای غیرمتخصص و ناکارآمد در زنجیره فولاد طی سال‌های گذشته در بدنه وزارت صنعت، معدن و تجارت به سیاست‌گذاری اشتباه در این بخش منتهی شد. کما اینکه در دوره‌ای با هدف ارزان‌سازی محصولات نهایی فولادی، فشار مضاعفی به تولیدکنندگان در حلقه‌های بالادستی وارد آمد. در آن دوره، ابهامات متعددی در فرآیند فروش فولاد و محصولات فولادی در بورس کالا ایجاد شد. در سایه ارزان‌فروشی شمش فولاد، حلقه‌های بالادستی این زنجیره نیز متضرر شدند؛ بنابراین برای اصلاح این شرایط، ضرایب قیمت‌گذاری محصولات بالادستی زنجیره فولاد (شامل کنسانتره، گندله و آهن اسفنجی) حذف و با سیاست‌گذاری غلط وزارت صنعت، معدن و تجارت در فرآیند قیمت‌گذاری، تمامی تولیدکنندگان در حلقه‌های گوناگون این زنجیره متضرر شدند. در واقع سوءمدیریت گریبان فولادسازان را گرفت.

هرچند هنوز ابهاماتی درباره سوءاستفاده از این شرایط وجود دارد؛ بنابراین برای اصلاح وضعیت موجود انتظار می‌رود از نظرات متخصصان و کارشناسان در فرآیند تصمیم‌سازی و سیاست‌گذاری استفاده شود.