سنگ‌هایی که «کار» می‌تراشند
تایوان، چین و هند در رتبه‌های اول تا سوم این فهرست قرار دارند که بازار بین‌المللی برای خرید و فروش سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی همچون یاقوت، الماس، یاقوت کبود، زبرجد، دمانتوئید انواع سنگهای نیمه قیمتی ارزان نرخ و همچنین سنگهای قیمتی همچون الکساندریت، الماس و دیگر سنگهای جواهراتی محسوب می‌شود. ایران، افغانستان، ترکیه و کشورهای آسیای شرقی نیز دارای منابع اصلی یاقوت هستند. به این ترتیب سنگهای زینتی از مهم‌ترین منابع درآمدزایی و تجارت بسیاری از کشورهای جهان به شمار می‌روند و به راحتی می‌توان از آنها به عنوان سنگ‌هایی یاد کرد که کار می‌تراشند.
سود گوهرتراشی در جیب همسایگان
گوهرتراشی، یکی از هنر‌های قدیمی برخی از کشورهای جهان از جمله ایران به شمار می‌رود که با توجه به اقبال مردم به استفاده از سنگهای قیمتی و نیمه‌قیمتی به عنوان زیورآلات و جنبه درمانی نیز مورد توجه قرار دارد. گوهرتراشی، هنر تبدیل سنگهای معدنی به سنگهای قیمتی و در نهایت زیورآلات زیباست. هنری که امروزه علاوه بر سود زیاد به دلیل جذابیت خاص، علاقه‌‌مندان زیادی را به خود جذب کرده است.ارزش تولید و تجارت سنگهای قیمتی در سال‌های اخیر به بیش از یک‌هزار میلیارد دلار رسیده که از این رقم نزدیک به ۲۷ میلیارد دلار به کشور تایلند، ۲۰ میلیارد دلار به کشور هند و ۱۲ میلیارد دلار به ترکیه تعلق دارد.
لزوم توجه به گردش مالی سنگهای قیمتی
براساس اخبار منتشر شده؛ مرکز گوهرشناسی دانشگاه شهید بهشتی از ۱۰ سال پیش فعالیت خود را آغاز و تلاش کرد دانش موجود در حوزه سنگ‌ها و کانی‌ها را به حوزه گوهرسنگ‌ها تزریق کند. به موازات این اقدام، برنامه‌ریزی لازم برای تولید گوهرسنگ‌های مصنوعی نیز آغاز شد و حالا بسیار خوشحال هستیم که در این حوزه نیز به دستاوردهای بزرگی رسیده‌ایم و امروزه قطب گوهرشناسی به عنوان یکی از ۴۰ قطب علمی کشور، در دانشگاه شهیدبهشتی وجود دارد. برهمین اساس رئیس پارک علم و فناوری دانشگاه شهیدبهشتی معتقد است باید سهم کشور از بازار بزرگ سنگهای قیمتی که یکی از ظرفیت‌های خدمات دانش‌بنیان است و گردش مالی ۴.۵ تریلیون دلاری دارد را افزایش داد.
این اظهارات در حالی عنوان می‌شود که به گفته بسیاری از کارشناسان توجه به درآمدزایی از راه خدمات دانش‌بنیان، از ضرورت‌هایی است که نباید به راحتی ازکنار آن گذشت. همین‌طور نباید تنها روی محصولات دانش‌بنیان متمرکز شد؛ چراکه در بخش خدمات دانش‌بنیان نیز ظرفیت‌های بسیاری وجود دارد که حوزه سنگهای قیمتی مانند یاقوت و زمرد و الماس، تنها یکی از آنهاست. این سه سنگ قیمتی امروزه گردش مالی نزدیک ۴.۵ تریلیون دلار دارند که البته در بین آنها الماس به دلیل نوع ساختار ویژه، کاربرد صنعتی نیز دارد. با این حال، در ایران با وجود دانش بالا، همواره خلأهای متعددی در این بخش وجود داشته در حالی‌که می‌توان با رفع آنها هم سهم کشور را از این بازار بزرگ افزایش داد و هم سرمایه‌های مردمی را به این سمت هدایت کرد.
در میان اخبار
سهم ایران از تجارت جهانی گوهرسنگ
سهم ایران از بازار جهانی گوهرسنگ‌ها بسیار ناچیز یعنی حدود ۵۰۰ میلیون دلار و معادل نیم درصد از تجارت سودآور جهانی است. برخی از فعالان معدنی معتقدند، آمار واردات و صادرات گوهرسنگ‌ها چندان شفاف نیست و ساختار و سازمانی برای اکتشاف و فرآوری شایسته این صنعت در کشور شکل نگرفته است. از این‌رو سنگهای قیمتی و نیمه‌قیمتی اغلب وضعیت ناگواری دارند.سنگهای قیمتی و نیمه‌قیمتی که با عنوان گوهرسنگ شناخته می‌شوند، جذابیت زیادی در داخل و خارج از کشور دارند و در نتیجه می‌توانند ارزآوری و رونق دوچندانی را برای اقتصاد فراهم کنند. با توجه به اینکه تعداد معادن سنگ قیمتی و نیمه‌قیمتی و مراکز خریدی که در این زمینه وجود دارد، در سطح کشور پراکنده است، می‌توان گفت که معادن گوهرسنگ اشتغال بالایی در کشور ایجاد خواهند کرد و می‌توانند نقش بهینه‌ای در رشد اقتصادی کشور ایفا کنند. این موضوع از آن جهت مهم است که توسعه گوهرسنگ‌ها هزینه کمتری نسبت به دیگر صنایع از جمله فولاد دارد و زودتر هم می‌توان به نتیجه مطلوب رسید. این صنعت به تنهایی می‌تواند حدود صد میلیون دلار ارزآوری ایجاد کند. با ترکیب صنعت جواهرات، فلزات ارزشمند و سنگهای قیمتی در کنار یکدیگر حدود ۲۰۵ میلیارد دلار ارزش می‌توان برای اقتصاد ایجاد کرد که ارقام قابل ملاحظه‌ای هستند. نکته مهم اینکه، از آنجا که کشورهای اطراف ایران نیز از نظر ذخایر سنگهای قیمتی غنی هستند، در نتیجه ایران با پرورش نیروی انسانی متخصص و توسعه بازارها می‌تواند به مرکزی برای توسعه گوهرسنگ‌ها در منطقه خاورمیانه تبدیل شود.
اقدامات انجام شده برای توسعه گوهرسنگ‌ها
چند سالی می‌شود لزوم توسعه زیرساخت‌های این صنعت در دستور کار مسئولان قرار گرفته است. سال ۱۳۹۹ شورای‌عالی سیاست‌گذاری ایمیدرو عوامل درگیر در این حوزه را دعوت کرده و سعی کرد از مجموعه‌های مختلف از جمله سازمان زمین‌شناسی، گمرک، بانک مرکزی، نهادهای خصوصی، انجمن‌ها و سندیکاهایی که در سطح کشور در این حوزه فعال هستند، دعوت کند و نظر آنها را جویا شود. هدف اصلی این بود که بخش خصوصی رکن اصلی این جریان قرار گرفته و دولت نیز در حوزه تقویت زیرساخت‌ها دست به کمک‌رسانی بزند.از مهم‌ترین اقداماتی که در این حوزه انجام شد این بود که یک سند استراتژی تهیه و بر اساس این سند کمیته‌های مختلفی از جمله آموزش، اکتشاف و بازار تشکیل شد. تلاش شد روند واردات سنگهای قیمتی به کشور تسهیل شود. از طرف دیگر دولت صادرات سنگ‌ها را نیز مورد توجه قرار داد تا سنگ خام به کشوری دیگر رفته و عملیات فرآوری روی آن انجام شود.در آن جلسات مسئولان دولتی برای توسعه گوهرسنگ‌ها از لزوم شکل‌گیری سه بازارچه سخن گفتند که شامل استان‌های اصفهان، مشهد و تهران بود. اما در واقع با تغییر مداوم مدیریت و نیروها، کار از مدیری به مدیر دیگر واگذار شد. به این ترتیب به جرات می‌توان گفت کار چندانی برای توسعه گوهرسنگ‌ها در کشور انجام نشده و هرچند از تشکیل بازارچه‌هایی سخن به میان آمد اما به‌جز مشهد اقدام خاصی در تهران و اصفهان به انجام نرسید. در این زمینه سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور باور دارد که در سال‌های گذشته اقداماتی در زمینه اکتشافات ناحیه‌ای در رابطه با سنگهای قیمتی در برخی استان‌ها صورت گرفته است؛ اما تا رسیدن به نقطه مطلوب و ایده‌ال راه طولانی در پیش است. در این بین بحث اصلی همان عدم تکمیل زنجیره تولید است.
سخن پایانی
بسیاری از فعالان معدنی معتقدند تا زمانی که بازار داخلی به بازار خارجی و بین‌المللی وصل نشود، چرخ سنگهای قیمتی هم به خوبی نخواهد چرخید. با نگاهی به کشورهای همسایه همچون ترکیه، هند و تایلند و برنامه‌های توسعه‌ای آنها در زمینه سنگهای قیمتی، بیش از پیش توسعه این کشورها و عدم توسعه کشور خودمان در این حیث را می‌توان دید. امروز تولید سنگهای قیمتی صنعتی که علاوه بر زیورآلات، مصارف گسترده‌ای در علوم پزشکی و علوم نظامی و صنعتی دارد، یک صنعت سودآور است که ما هیچ‌گاه به این علوم و صنایع ورود نکرده‌ایم و با اینکه بسیاری از کشورها در زمینه تولید سنگ قیمتی مصنوعی و همچنین بهسازی سنگ‌ها ورود کرده‌اند، اما ما همچنان به‌دنبال خام‌فروشی سنگ قیمتی هستیم. برخی نیز معتقدند فرآوری سنگهای قیمتی تا ۷۰۰ درصد ارزش‌افزوده دارد که ما سال‌هاست از این مقوله غافل مانده‌ایم.
