با این حال مناطقی از کشور، به‌ویژه حوزه سلسله جبال زاگرس و نواحی وسیعی از زاگرس مرکزی، هنوز هم عرصه کوچ و استقرار تعداد زیادی از ایلات و طوایف عشایری کشور است. بر این اساس، ایلات و طوایف عشایر ایران از نظر حوزه‌های اصلی کوچ و استقرار به شرح زیر قابل طبقه‌بندی هستند: بخش اعظم این حوزه در مناطق غرب و جنوب ایران و رشته کوه‌های زاگرس کشیده شده است که دارای آب و هوای مرطوب و مراتع نسبتا غنی و بیش از ۱۰میلیون هکتار جنگل بلوط، بادام کوهی و پسته‌وحشی است. وجود خصوصیات طبیعی یادشده سبب شده است که ایلات و عشایر متعددی دراین منطقه پراکنده باشند. منطقه مذکور شامل استان‌های کردستان، کرمانشاه، ایلام، اصفهان، چهارمحال‌وبختیاری، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد، فارس، خوزستان و بوشهر می‌شود.وجود ارتفاعات سرسبز و خنک در کنار دره‌های پرآب و جنگلی و دشت‌های معتدل و نسبتا گرم در یک محدوده نزدیک، زندگی کوچ‌نشینی در چارچوب یک منطقه محدود را میسر ساخته و دامداران را از رنج کوچ‌های طولانی و برون منطقه‌ای رهایی بخشیده است. هرچند در بخشی از نواحی این حوزه مثل مناطق کوچ و استقرار ۲ ایل بزرگ قشقایی و بختیاری، با کوچ‌های بین‌استانی و مسیرهای طولانی تا حد چندصد کیلومتر مواجه هستیم. از نظر مردم‌شناسی، برخی از گروه‌های عشایر معروف این حوزه عبارتند از:

عشایر کرد

از زمان‌های گذشته عشایر کرد در شمالی‌ترین بخش زاگرس در محدوده استان‌های آذربایجان‌غربی، کردستان، کرمانشاه و ایلام پراکنده شده‌اند. امروزه برخی از آنها در نواحی دشتی و کوهپایه‌ای منطقه اسکان یافته یا به‌صورت نیمه‌کوچنده، رمه‌گردان یا عشایر کوچنده به شیوه زندگی عشایری ادامه می‌دهند. ایلات مشهور با گویش‌های مختلف کردی عبارتند از: عشایر زوله، زنگنه، کلهر، سنجابی، ملکشاهی، شوهان، ثلاث باباجانی، قلخانی، کرد، جاف، شکاک، مامش، زرزا، جلالی، میلان، ایلات گلباغی، طوایف اورامانات، طوایف مریوان، طوایف سنندج، طواف بانه، عشایر جوانرود، طوایف سقز و... که در استان‌های کرمانشاه، ایلام، آذربایجان‌غربی وکردستان پراکنده شده‌اند.

عشایر لرستان (لر و لک)

ایلات و عشایر با قومیت و گویش لری در یک تقسیم‌بندی به دو بخش لر و لک تقسیم می‌شوند که از نظر لهجه، سنن، آداب و رسوم و برخی مسائل مذهبی با یک دیگر تفاوت اندکی دارند. ایلات و طوایف لک در شمال و شمال غربی لرستان سکونت دارند و سرزمین لک‌نشین به‌صورت خط منحنی در دره‌های رودخانه سیمره میان بروجرد، نهاوند، خرم‌آباد، کرمانشاه و ایلام قرار گرفته است. در گذشته، لک‌ها به «طوایف وند» و لرها به « فیلی» شهرت داشتند. لرها در سطح وسیعی از ایران در استان‌های لرستان، بخشی از ایلام، چهارمحال و بختیاری، خوزستان، مرکزی، کهگیلویه و بویراحمد و بخشی از استان فارس و بوشهر زندگی می‌کنند. در سایر نقاط ایران مثل کرمان و تهران نیز طوایف پراکنده لر وجود دارند. در گذشته، عشایر لر را به دولر کوچک (الوار لرستان و ایلام) و لر بزرگ (الوار بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد و ممسنی فارس) تقسیم کرده بودند. لک‌ها در واقع جنوبی‌ترین قبایل کرد به شمار می‌آمده‌اند که امروزه با طوایف لر آمیخته و همسان شده‌اند.

ایل بختیاری که در استان چهارمحال و بختیاری، خوزستان و استان‌های همجوار زندگی می‌کند یکی از بزرگ‌ترین ایلات کوچنده کشور ایران است.

منطقه ایل ممسنی فارس نیز مأوای ۴ طایفه لر شامل دشمن زیاری، جاوید، رستم و بکش است. در استان کهگیلویه و بویراحمد، ایلات بویراحمد (علیا، سفلی، گرمسیری)، بهمئی، طیبی، دشمن زیاری، چرام و بابوئی (باوی) سکونت دارند. منطقه کوهمره سرخی که منطقه‌ای به وسعت بیش از ۳هزار کیلومتر مربع از جنوب شیراز و حدفاصل کازرون و فیروزآباد را در بر می‌گیرد، در محدوده خود ۲۰ ایل و طایفه کوه‌نشین را در بردارد که بزرگ‌ترین قبیله آن ایل سرخی خوانده می‌شود.

عشایر ترک قشقایی و خمسه فارس

استان فارس علاوه بر ایلات و طوایف لر کوچ‌نشین مذکور، مأوای ۲ اتحادیه ایلی بزرگ و مشهور قشقایی و خمسه است. عشایر قشقایی که با کوچ درازمدت خود خطه اصفهان را به خلیج‌فارس پیوند می‌دهند، از مشهور‌ترین ایلات کشور هستند. ایلات خمسه نیز که شامل ایل عرب، باصری، بهارلو، اینانلو و نفر است یک مجموعه یا کنفدراسیون ایلی است که عمدتا به دلایل سیاسی در زمان قاجاریه تشکیل و امروزه بیشتر آنها یک‌جانشین شده‌اند.در منتهی الیه جنوب غربی این حوزه، عشایر عرب استقرار دارند. عشایر عرب عمدتا در محدوده استان خوزستان قرار دارند و از طوایف معروف آنها می‌توان به بنی کعب و بنی طرف اشاره کرد.بطور کلی مهم‌ترین ایلات این محدوده جغرافیایی را ایلات بختیاری، قشقایی، باشت بابویی، جرقویه، بولی، دشمن زیاری، بویراحمد، بهمئی، طیبی، ممسنی، خمسه، فارسیمدان، کشکولی، عرب، دره‌شوری، باصری، چرام و... تشکیل می­ دهند.

ایلات و عشایر حوزه شمال غرب

حوزه استقرار عشایر شمال غربی ایران شامل عشایر مستقر در سرزمین آذربایجان (استان‌های آذربایجان‌شرقی، آذربایجان‌غربی، اردبیل، زنجان) و بخشی از گیلان است که به دلیل کوهستانی بودن منطقه از تنوع آب و هوایی برخوردار است. جنگل‌های تنک، مرغزارهای سرسبز و مراتع پهناور و سرسبز از ویژگی‌های این ناحیه است که سبب رونق زندگی عشایر در این منطقه شده است. در آذربایجان، ایلات و طوایف متعددی مانند ایل شاهسون و ارسباران زندگی می‌کنند. ییلاق آنها عمدتا در کوهپایه‌های سبلان و قوشه داغ در پیرامون شهرهای مشگین شهر، سراب و اهر واقع است و طوایف خلخال در کوه‌های طالش زندگی می‌کنند. قشلاق شاهسون‌ها و طوایف ارسباران در دشت مغان و گرمسیر طوایف خلخال، حاشیه رود قزل اوزن است.ایلات کردزبان میلان و جلالی نیز در همین حوزه در منتهی الیه شمال غربی در حاشیه مرز استان آذربایجان غربی با کشور ترکیه زندگی می‌کنند. مهم‌ترین ایلات این قطب را عشایر شاهسون، جلالی، قره داغ (ایل ارسباران) میلان، شکاک، زرزا، پیران، پنیانشین، سادات، قره پاپاق، مامش و سعدلو تشکیل می‌­دهند.

ایلات و عشایر حوزه شمال شرق

حوزه شمال‌شرقی ایران به دلیل وسعت زیاد از اقلیم متنوعی برخوردار است. این سرزمین دارای جنگل در قسمت‌های شمال‌غربی خود و مراتع متوسط و ضعیف در سایر قسمت‌ها است. حوزه عشایری شمال شرق مشتمل بر عشایر مستقر در استان‌های خراسان‌رضوی و شمالی، سمنان و بخشی از مازندران و گلستان می‌شود. از نظر مردم شناسی در این حوزه گروه‌های عشایری کرد مانند زعفرانلو و شادلو، عشایر ترک منطقه خراسان مانند بازمانده ایلات افشار و قاجار و تیموتاشی و ترکمن‌های یموت، آتابای، جعفربای، گوگلان، تکه و برخی عشایر محلی مانند سنگسری ها، طوایف احسانی و اعرابی زندگی می‌کنند. ایلاتی نظیر ایلات زعفرانلو و شادلو از عشایری هستند که در زمان شاه عباس اول صفوی به خراسان کوچانده شدند. ایل افشار که از دیرباز در خراسان ساکن بوده است، از ایلات ترک زبان است. ایلات کرد زعفرانلو در شمال و شمال شرقی خراسان رضوی پراکنده شده‌اند. ایلات ترک افشار از منتهی الیه شمالی خراسان، درگز و کوهپایه‌های کپه داغ تا الله‌اکبر تا هزار مسجد ایلات ترک افشار و قره قویونلو و... کوچ می‌کنند.

در مناطق تربت‌جام، تایباد و خواف، ایلات تیموری، هزاره و طوایف بلوچ و سیستانی زندگی می‌کنند. در حرکت به جنوب با ایل بهلولی مواجه می‌شویم که ییلاق‌شان در ارتفاعات بیرجند و قائنات است، اما مهم‌ترین ایلات حوزه شمال شرق عمدتا به‌صورت پراکنده و به حالت رمه­ گردانی و نیمه کوچندگی زندگی می‌کنند.

ایلات و عشایر حوزه شرق و جنوب‌شرق

در حوزه شرق و جنوب‌شرق کشور که بخشی ازمنطقه خراسان بزرگ و استان‌های سیستان و بلوچستان و کرمان و هرمزگان را دربرمی‌گیرد، تقریبا دراکثر نواحی این حوزه، شرایط آب و هوایی خشک و صحرایی حاکم است. این حوزه با تنوع و تضاد اقلیمی شدید و در مجموع، منطقه‌ای کم آب و کم باران با آب و هوای گرم کویری و اختلاف درجه حرارت چشمگیر در شبانه‌روز است. عشایر بلوچ، افشار، بچاقچی، سلیمانی و جبال بارزی از مهم‌ترین ایل‌های مستقر در حوزه جنوب‌شرق ایران هستند. مجموع شگفتی‌های طبیعی، حوزه یادشده را به ۴ منطقه ییلاقی (دره‌های کوه تفتان و منطقه بردسیر و لاله زار و بارز با آب و هوای لطیف و معتدل (با اختلاف شدید درجه حرارت در روز و شب)، گرمسیری (با هوای خفقان آور و گرمای شدید در شبانه‌روز) و ساحلی (با هوای گرم و مرطوب) تقسیم کرده است. بیش‌ترین تراکم جمعیت عشایری این حوزه در امتداد کوهستان‌های مرتفع مرکزی کرمان (شهرستان‌های کهنوج، بافت، سیرجان، جیرفت و بم) دیده می‌شوند. شیوه زندگی خاص عشایر بلوچ، روابط خویشاوندی، پیوندهای اجتماعی، بهره گیری از منزلت‌های اقتصادی- اجتماعی درون طایفه ای، شناخت امتیازات بر اساس نظام سلسله‌مراتبی و سرداری ایلی به همراه آداب و رسوم ویژه این قومیت از جمله جاذبه‌های این ایل ساکن کرانه‌های جنوب شرقی ایران است. بلوچ‌ها در مبارزه با طبیعت و اقلیم سخت و در اثر محدودیت منابع و فقر طبیعت، خصوصیاتی ویژه یافته‌اند که آنان را از عشایر مناطق دیگر متمایز می‌سازد. مهم‌ترین ایلات جنوب شرق کشور، افشار، جبال بارزی، بلوچ، آیین ه­ای، سلیمانی، قرایی، آسیابر، خواجویی، برخوری، پشتکوهی، جازی، جاویدان، رائینی، مابکی، شکاری، شنبو، غربا، کامرانی، کمچی، کماچی سنجری، کوهشاهی، نرمی، ممنی، مهینی، لک بختیاری، بچاقچی، لری و... هستند که عمدتا در استان‌های کرمان، سیستان‌وبلوچستان و هرمزگان استقرار دارند.

ایلات و عشایر حوزه مرکزی

حوزه مرکزی ایران شامل استان‌های زنجان، همدان، سمنان، مرکزی، یزد، تهران و بخشی از مازندران می‌شود که ویژگی عمده آنها، نزدیکی به پایتخت است. این ویژگی سبب شده که کوچ‌نشینان این مناطق دارای خصوصیات اجتماعی، اقتصادی و روان‌شناختی متمایزی نسبت به دیگر عشایر باشند. طوایف لر چگینی و غیاثوند، طایفه ترک شاهسون و شاهسون بغدادی و بقایایی از طایفه کلهر در استان زنجان سکونت دارند. بقایایی از طوایف مختلف مانند شاهسون، مغانی، جمشیدی، قشقایی، اینانلو، قراقوینلو، کله کوهی، میش مستی و... نیز در استان مرکزی در میان ساوه و استان زنجان زندگی می‌کنند.در استان همدان نیز طوایف ترکاشوند، ترک یارم طاقلو، جمهور، قراگوزلو و شاهسون زندگی می‌کنند. در دامنه‌های جنوبی البرز و در شمال استان سمنان و شمال و شمال‌غرب استان تهران، طوایف کوچنده و نیمه‌کوچ‌نشین با تنوع فراوان نژادی و قومی زندگی می‌کنند، به طوری که برخی محققان، این را از نظر داشتن ایلات و عشایر با تنوع قومی زیاد به آلبومی از عشایر کل کشور تشبیه می‌کنند. در محدوده استان‌های تهران، قم و مرکزی که جمعیت نسبی و تعداد خانوارهای آن در مقایسه با سایر نقاط عشایری کشور اندک است، عشایر سنگسری، هداوند، شاهسون بغدادی و مغانی، الیکایی، اصانلو، اینانلو، عرب‌های عامری و سرهنگی زندگی می‌کنند.