وجود ذخایر غنی فسیلی

اوکراین دارای ذخایر زیادی از گاز فسیلی است که تقریبا یک تریلیون مترمکعب تخمین زده می‌شود و بعد از نروژ در اروپا، در جایگاه دوم قرار دارد. اینها در خشکی، عمدتا در حوضه Dnieper-Donetsk، زیر دریای سیاه و به‌عنوان گاز شیل در استان‌های Donetsk و خارکف (میدان گازی Yuzivska) و در استان‌های Lviv و Ivano-Frankivsk (میدان گازی Olesska) قرار دارند. تلاش برای بهره‌برداری از این ذخایر با درگیری مداوم در شرق اوکراین متوقف شده است؛ اما یک برنامه جدید حفاری عمیق در میدان گازی Machukhske در استان Poltava نوید گاز از تقریبا ۶هزار متر را می‌دهد و به سایر تولیدات متداول که تا سال ۲۰۱۸ میلادی ۲۱.۰ میلیارد مترمکعب بود، افزود. یک‌سوم (۳۱.۳ درصد) از کل انرژی اولیه کشور از طریق گاز فسیلی تامین می‌شود، همچنین زغال‌سنگ (۳۱.۲ درصد) و انرژی هسته‌ای (۲۲.۷ درصد) نیز قابل‌اشاره هستند.

 نفت (۱۱.۴درصد) و منابع انرژی تجدیدپذیر (۳.۴درصد) از جمله آب، در کل تامین انرژی سهم کمی دارند. استراتژی انرژی اوکراین تا سال ۲۰۳۵، که در سال ۲۰۱۷ توسط دولت تصویب شد، نقش مهمی در تامین انرژی اولیه برای زغال‌سنگ پیش‌بینی می‌کند که شامل ۲۲.۰ درصد در سال ۲۰۲۰، ۱۶.۱ درصد در سال ۲۰۲۵ و ۱۴.۳ درصد در سال ۲۰۳۰ می‌شود. هدف این استراتژی، افزایش سهم منابع انرژی تجدیدپذیر تا ۲۰۳۵ به ۲۰درصد است.

با سهم ۲۹.۵ درصدی، زغال‌سنگ دومین منبع مهم انرژی برای تولید برق در اوکراین پس از انرژی هسته‌ای است که ۵۴.۵ درصد از تولید ناخالص را تشکیل می‌دهد. 15رآکتور هسته‌ای اوکراین با ظرفیت کلی ۱۳.۱گیگاوات در 4 سایت توسط شرکت ENERGOATOM اداره می‌شود. نیروگاه برق (۷.۷درصد) و گاز فسیلی (۶.۴ درصد) نیز قابل‌توجه است، به‌طوری‌که سایر منابع ۱.۹درصد باقیمانده تولید ناخالص، عمدتا نیروی باد و تولید برق با سوخت را تشکیل می‌دهند. تا سال ۲۰۲۵، ادغام فنی بازارهای برق و گاز اوکراین و قاره اروپا برنامه‌ریزی شده، ظرفیت شبکه انتقال مرزی حداقل ۱۵درصد از انرژی اولیه اوکراین است.

زغال سخت

کانسارهای زغال‌سنگ سخت در اوکراین با عمق زیاد آنها مشخص می‌شود که عملیات آن در عمق ۵۰۰ تا هزار متری با درزهای نازک ۰.۸ تا ۱.۰ متر انجام می‌گیرد. سال ۲۰۱۸، زغال‌سنگ در 47 معدن استخراج شد که از این تعداد، 42مورد زغال‌سنگ قیر درجه G به‌دست آمد؛ بقیه زغال‌سنگ کک‌سازی درجه K و زغال‌سنگ قیر درجه Zh تولید شد. کل تولید زغال‌سنگ در سال ۲۰۱۸ میلادی بالغ بر ۲۶.۱ میلیون تن بود که ۲۱.۶ میلیون تن زغال بخار و ۴.۶ میلیون تن زغال کک را شامل شد.

از بهار ۲۰۱۴، درگیری در دونباس باعث شد اوکراین کنترل کمی ‌بر دارایی‌های استخراج زغال‌سنگ در مناطق دونتسک و استان لوگانسک که همه معادن آنتراسیت در آن قرار دارد، داشته باشد. از مارس ۲۰۱۷، اوکراین این دارایی‌ها را کاملا از دست داد. اطلاعات تولید معادن زغال‌سنگ گمشده در دونباس مشخص نیست، اما مقداری زغال‌سنگ از طریق روسیه و منطقه جدا شده آبخازیا صادر می‌شود.

مصرف زغال‌سنگ با درجه G به دلیل تبدیل نیروگاه‌های طراحی‌شده برای آنتراسیت به استفاده از زغال‌سنگ با درجه G افزایش یافته است. این روند احتمالا در آینده نیز ادامه خواهد داشت، زیرا اوکراین قصد دارد جایگزین کامل آنتراکیت با زغال‌سنگ درجه G را که تولید آن در معرض خطر جنگ‌ها نیست، انجام دهد. طبق استراتژی انرژی اوکراین تا سال ۲۰۳۵، افزایش ۵ میلیون تنی تولید زغال‌سنگ درجه G امکان جایگزینی کامل آنتراسیت در تولید برق را فراهم می‌کند.

از زمان شروع درگیری‌های نظامی، اوکراین برای تولید برق، زغال‌سنگ معمولی وارد می‌کند.

طبق آمارهای سال ۲۰۱۸، حدود ۵.۵ میلیون تن با تفکیک ۴.۱ میلیون تن از روسیه، ۰.۸ میلیون تن از ایالات‌متحده و ۰.۳ میلیون تن از افریقای‌جنوبی وارد شده است. ۱۵.۹ میلیون تن زغال‌سنگ کک نیز وارد شده که مجموع واردات زغال‌سنگ در سال ۲۰۱۸ را به ۲۱.۴ میلیون تن رسانده است.

بزرگ‌ترین شرکت خصوصی انرژی در اوکراین

در سال ۲۰۱۸، شرکت DTEK ENERGY، بزرگ‌ترین شرکت خصوصی انرژی در اوکراین، ۲۴.۱ میلیون تن زغال‌سنگ تولید کرد. این امر در درجه اول به‌دلیل از دست دادن تولید زغال‌‎سنگ درجه T و درجه A از معادن در سرزمین‌های مورد مناقشه، باوجود افزایش تولید زغال‌سنگ درجه G توسط شرکت، کمتر از سال‌های گذشته بود. در اوکراین، DTEK ENERGY 16 معدن زغال‌سنگ و 5 کارخانه آماده‌سازی زغال‌سنگ از طریق شرکت‌های تابعه از جمله DTEK PAVLOGRADUGOL در منطقه دنیپروپتروفسک و DTEK DOBROPOLYUGOL در استان دونتسک که این شرکت همچنین معدن Belozerskaya را اداره می‌کند، دارد.

نیروگاه‌های برق زغال‌سنگ توسط 3 شرکت متعلق به DTEK ENERGY اداره می‌شوند که دارای ۹ نیروگاه زغال‌سنگ با ظرفیت کلی ۱۶.۳ گیگاوات است. به‌استثنای نیروگاه Zuivska که DTEK در سال ۲۰۱۷ کنترل آن را از دست داد، شرکت دولتی Centrerengo با 3 نیروگاه زغال‌سنگ (۷.۶ گیگاوات) و DONBASENERGO که یک نیروگاه زغال‌سنگ ۸۸۰ مگاواتی را اداره می‌کند.

وزارت انرژی اوکراین مسئول تنظیم سیاست‌های زغال‌سنگ است. سند اصلی سیاست برای صنعت زغال‌سنگ همچنان مصوبه شماره ۷۳۳-r دولت در تاریخ ۲۴ مه ۲۰۱۷ درباره «مفهوم تجدید ساختار و توسعه صنعت زغال‌سنگ طی دوره ۲۰۲۰» است. هدف این مفهوم اتخاذ تدابیر سیستماتیک برای افزایش عرضه زغال‌سنگ، افزایش بهره‌وری و تبدیل صنعت زغال‌سنگ به‌منظور پایداری اقتصادی آن است. همزمان، تدابیری برای رسیدگی به مشکلات زیست‌محیطی و اجتماعی در مناطق استخراج زغال‌سنگ و ایجاد جو مناسب سرمایه‌گذاری برای خصوصی‌سازی معادن دولتی زغال‌سنگ در نظر گرفته شده است. طبق اعلام دبیرخانه هیات‌وزیران اوکراین، ۱۰۲ معدن زغال‌سنگ دولتی وجود دارد، اما بیشتر آنها در مناطق دانباس واقع شده‌اند. فقط 33 معدن زغال‌سنگ دولتی توسط دولت کنترل می‌شود و فقط 4 معدن زغال‌سنگ سودآور است.

زغال‌سنگ تحت قرارداد بین شرکت‌های معدنی و مصرف‌کنندگان و از طریق سامانه موسوم به DERZHVUGLEPOSTACH SE که توسط دولت برای تجارت زغال‌سنگ ایجادشده در معادن دولتی زغال‌سنگ فروخته می‌شود. عمده تولید قابل‌فروش از معادن زغال‌سنگ دولتی با قیمت‌های ثابت توزیع می‌شود. بنابراین، معادن زیانده از طریق معادن سودآور از یارانه متقابل برخوردار می‌شوند، اگرچه ضررها به‌طورکامل پوشش داده نمی‌شوند.

متوسط هزینه تولید در معادن دولتی ۳۱۳۵ گریونا/ تن برآورد می‌شود. طبق گفته وزارت انرژی، هزینه تولید ۴میلیون تن زغال‌سنگ خام ۹.۴ میلیارد گریوناست، در حالی که تولید قابل‌فروش ۳ میلیون تن فقط ۶ میلیارد گریونا ارزش دارد. معادن دولتی زغال‌سنگ برای جبران این ضررها و پرداخت هزینه‌های بازسازی، از بودجه دولت پول می‌گیرند. در سال ۲۰۱۹، دوباره دولت ۱.۶ میلیارد گریونا برای انحلال شرکت‌های غیرسودآور زغال‌سنگ و ۶۶۰میلیون گریونا برای حمایت از ساخت معدن شماره ۱۰ Novovolynskaya بودجه لازم را برای تجدید ساختار صنعت زغال‌سنگ در نظر گرفت. شرکت‌های خصوصی باتوجه به روند بین‌المللی بازار زغال‌سنگ براساس عرضه و تقاضا، نرخ زغال‌سنگ را تعیین می‌کنند.

لیگنیت (زغال‌قهوه ای)

طی دهه ۱۹۹۰، اوکراین ۳۵ میلیون تن لیگنیت از ذخایر الکساندریا و موکرا کالیهیرکا در استان‌های Kirovohrad و Cherkasy، در نزدیکی رودخانه دنیپرو تولید کرد.

۱۴۸ معدن زغال‌سنگ در اوکراین وجود دارد که ۹۵ معدن در مناطق خارج از کنترل دولت اوکراین قرار دارد. طبق گفته وزیر اقتصاد در دونتسک، صنعت زغال‌سنگ محلی بیش از ۶۵ درصد دستمزد را تشکیل می‌دهد. از ۳۵ معدن زغال‌سنگ دولتی در بخش شرقی و غربی کشور که توسط دولت کنترل می‌شود، ۱۹ معدن در حال تخریب هستند. فساد در کل صنعت بومی است، در حالی که جوامع استخراج زغال‌سنگ در فقر زندگی می‌کنند، زیرساخت‌های فروپاشیده و هیچ تلاشی برای توسعه مجدد یا تنوع اقتصادی ندارند. در دونباس ـ قدیمی‌ترین منطقه استخراج زغال‌سنگ در اتحاد جماهیر شوروی سابق که زمانی معدنکاران نخبه‌ای بودند که از حقوق و مزایای اجتماعی بالایی برخوردار بودند ـ  تقریبا همه معادن محلی زیانده هستند و برای عملکرد خود به یارانه‌های سنگین اعتماد می‌کنند. تجهیزات استخراج بسیار منسوخ شده و کل فرآیند بسیار ناکارآمد و خطرناک است. پس از آغاز جنگ در شرق اوکراین در سال ۲۰۱۴، برخی معادن در جمهوری‌های خودخوانده مورداصابت گلوله‌های بی‌رویه قرار گرفته و با آب‌گرفتگی مواجه شده و باعث خسارت‌های زیادی به محیط‌زیست در مناطق بسیار فراتر از منطقه جنگی شدند. بقیه به‌دلیل کمبود منابع برای پمپاژ آب سیل، مهر و موم شده بودند.

در اواخر سال ۲۰۱۴ بیشتر معادن دونباس توسط جدایی طلبان طرفدار روسیه تصرف شدند که باعث کمبود ناگهانی برق در اوکراین شد؛ جایی که برخی نیروگاه‌ها برای استفاده از گاز و نفت به‌جای زغال‌سنگ باید دوباره تجهیز شوند.

از فوریه ۲۰۲۰ به دلیل رکود اقتصادی ناشی از Covid-۱۹ و زمستان گرم و غیرمعمول، تقاضا برای زغال‌سنگ کاهش یافته است. بازار داخلی زغال‌سنگ و برق برای واردات ارزان نرخ روسیه باز است؛ بنابراین باوجود ممنوعیت تجارت اوکراین در سال ۲۰۱۷ درباره جمهوری‌های خودخوانده، فروش داخلی زغال‌سنگ از معادن باقیمانده کار سختی بود.

سخن پایانی

روسیه از زمان آغاز تهاجم همه‌جانبه خود در سال ۲۰۲۲، نیمی از 4 ذخیره لیتیوم اوکراین را تصرف کرده است و به‌طوربالقوه کی‌یف را از یک منبع اقتصادی کلیدی محروم می‌کند. در ۱۱ژانویه، روسیه مدعی شد که کنترل شوچنکو، یک شهرک روستایی در شرق منطقه دونتسک اوکراین را به‌دست گرفته است. این شهرک در بالای یکی از بزرگ‌ترین ذخایر لیتیوم اوکراین قرار دارد. کارشناسان می‌گویند که تصرف ذخایر لیتیوم اوکراین توسط روسیه می‌تواند بر بقیه اروپا و تلاش‌های این قاره برای روی آوردن به انرژی سبز تاثیر بگذارد.