صنعت خودرو در سراشیبی

علی میرزایی‌سیسان، پژوهشگر حوزه خودرو درباره تاثیر حضور ترامپ بر بازار و صنعت خودرو به صمت اظهار کرد: واقعیت این است که حضور دونالد ترامپ در سیاست‌های اقتصادی و تجاری امریکا، در کوتاه‌مدت و بلندمدت تأثیراتی بر صنعت خودرو خواهد داشت. درحال‌حاضر نمی‌توان قدرت چین و مواجهه چین با امریکا را نادیده گرفت. البته این کشمکش بر محور موضوعات ژئوپلتیک است و ترامپ در این دوره تلاش دارد تولید را به امریکا برگرداند و به نوعی دوباره اقتصاد تولید را در این کشور احیا کند. واقعیت این است که ترامپ نمی‌تواند با چین رقابت کند. در حالی که امریکا ادعا داشت که تکنولوژی برتر را در اختیار دارد هفته گذشته شاهد بودیم که هوش مصنوعی ضرر بزرگی به بازار بورس امریکا وارد کرد. البته بازار امریکا برای چین جذاب و بزرگ است و به هیچ‌وجه نمی‌خواهد این بازار را از دست بدهد. آنچه مشخص است کشمکش اصلی بین امریکا و چین است و کره و ژاپن و اروپایی‌ها در مراحل بعدی. در این بین ایران هم از وضعیت خودروسازی دنیا تاثیر خواهد پذیرفت.

پژوهشگر حوزه خودرو با تاکید بر اینکه چین در خودروسازی جهان حرف اول را می‌زند، گفت: در این کشور خودروهای درجه یک تا سه تولید می‌شود که به دلایلی مانند تحریم‌ها و مشکلات تجاری ایران و... کشورمان هیچ‌گاه با خودروسازان درجه یک چینی همکاری نداشته است. در این میان خصوصی‌سازی احتمالی صنعت خودرو، جدا از بد یا خوب بودن آن، به‌دنبال همکاری با چین و البته خودروسازان درجه دو آن محقق خواهد شد. البته برای چین همکاری با ایران در اولویت نیست و در صورت همکاری هم با شرکت‌های درجه دو این روند را در پیش خواهد گرفت. در نهایت این تغییر و تحولات، هیچ خبری خوبی برای صنعت خودرو و مصرف‌کننده ایرانی ندارد. متاثر از شرایط اقتصادی و افزایش بسیار زیاد قیمت محصولات به دلایل گوناگون، هزینه زیادی را متحمل شده و می‌شویم. در کل در یک موقعیت بسیار نامطلوب قرار گرفته‌ایم. این در حالی است که ایران سیاست خاصی ندارد و کلا سیاست‌گذاری بالادستی و استراتژیک نداریم. در این برهه بدون شک شاهد تغییر و تحولات زیادی در صنعت خودرو خواهیم بود. واقعیت این است که با چالش‌های متعددی روبه‌روخواهیم شد و سوال اساسی این است که آیا برای این شرایط خاص آماده هستیم، مطالعه کرده‌ایم، راهکار داریم؟ و...

وضعیت سخت و دشوار

میرزایی‌سیسان ادامه داد: باید بپذیریم که در وضعیت بسیار سخت و البته نامناسبی هستیم از یک سو با انواع ناترازی و مهم‌تر از همه با ناترازی انرژی روبه‌رو هستیم و مزیت انرژی برای اقتصاد ما از بین رفته است. از نمایشگاه پر هرج‌ومرج اخیر صنعت خودرو با نمایشی ضعیف از خودروهای ضعیف چینی و محصولات با تیراژ پایین تا نبود برنامه کلان برای یک صنعت بزرگ و استراتژیک همه و همه نشان می‌دهد که هیچ شواهدی مبتنی بر بهبود وضعیت صنعت و بازار خودرو ایران وجود ندارد. با ادامه یافتن این روند در بلندمدت یک بازه ۵ ساله احتمال نابودی صنعت خودرو وجود دارد.

بود و نبود ترامپ فرقی ندارد

پژوهشگر حوزه خودرو با اشاره به وضعیت نامطلوب صنعت کشور در پایان اظهار کرد: واقعیت این شرایط اقتصاد و صنعت خاص و نگران‌کننده است و نیازمند توجه و ارزیابی‌های دقیق است هرگونه نادیده گرفتن وضعیت کنونی منجر به وخیم‌تر شدن وضعیت صنعت می‌شود. در حالی که شفافیت و گفتمانی در حوزه صنعت کلان وجود ندارد در این میان واردات بی‌برنامه محصولات مختلف توسط شرکت‌های متعدد را می‌توان نمونه‌ای از وضعیت نامناسب صنعت خودرو کشور دانست. چه ترامپ باشد چه نباشد صنعت خودرو ایران در سراشیبی تندی قرار گرفته و وضعیت آن روزبه و روز سخت‌تر می‌شود.

صنعت ایران به حدی عقب مانده که هیچ مزیت فناوری و اقتصادی برای عرضه در بازارهای بین‌المللی ندارد. در این میان حتی اگر روابط خوبی هم با ترامپ و چین داشته باشیم درحال‌حاضر توجیه اقتصادی برای تولید در کشور وجود ندارد البته تاکید می‌کنم که واردات بدون توجیه، بدتر از وضعیت فعلی تولید است.

صنعت خودرو نیازمند اصلاحات کلان

داوود چراغی، کارشناس اقتصاد نیز به تاثیر ترامپ بر بازار و صنعت خودرو ایران و جهان اشاره کرد و به صمت گفت: در دوره قبل حضور ترامپ در کاخ سفید، بی‌توجهی به استانداردهای زیست‌محیطی و تاکید زیاد بر تعرفه و ساخت امریکا، از مواردی بود که به‌طور مستقیم بر بازار خودرو این کشور و صنعت آن تاثیرگذار بود. تحریم خودروسازی ایران در دوره قبل ترامپ نیز از مواردی بود که ضربه بزرگی به خودروسازی ایران وارد کرد. آنچه مسلم است انتخاب مجدد ترامپ می‌تواند به خودروسازان امریکایی این امکان را بدهد که نه‌تنها از نظر کمی، بلکه از نظر کیفی در رقابت با رقبای خارجی خود، موقعیت بهتری پیدا کنند. از سوی دیگر با افزایش تعرفه واردات خودروهای خارجی، بازار امریکا به‌عنوان بزرگ‌ترین بازار خودرویی جهان، به نفع تولیدکنندگان داخلی آن خواهد بود. این موضوع می‌تواند به سودآوری بیشتر خودروسازان امریکایی منجر شود و در نتیجه، تولید و عرضه خودروهای باکیفیت‌تر را در پی داشته باشد. پس در سطح جهانی، پیش‌بینی می‌شود که با تداوم سیاست‌های ترامپ و پیوستن ایلان ماسک به تیم اقتصادی او، خودروسازان بزرگ امریکایی موقعیت قدرتمندتری پیدا کنند. البته باید توجه داشته باشیم که خودروهای تولید امریکا کیفیت بالایی دارند و گسترش فعالیت آنها در سطح جهان در ابعاد زیست‌محیطی و کاهش تصادفات و... تاثیرات مثبتی به جا خواهد گذاشت. این احتمال هم وجود دارد که صنعت خودرو برقی نسبت به دوره قبل پیشرفت چندانی نداشته باشد مگر اینکه از روش‌هایی مانند کنترل تعرفه‌ای از این صنعت حمایت شود. هدف نهایی ترامپ حمایت از خودروسازی امریکا هم در بخش سوخت فسیلی و هم برقی است.

برگ برنده‌ای به نام کیفیت

کارشناس حوزه خودرو ادامه داد: در دوره قبلی ریاست‌جمهوری ترامپ، سیاست‌های وی به‌ویژه در زمینه تعرفه‌ها و حمایت از تولید داخلی، به نفع خودروسازان امریکایی بود. این موضوع می‌تواند به رشد و توسعه صنعت خودرو در ایالات متحده کمک کند؛ با این حال، باید توجه داشت که دولت‌ها در امریکا هر چهار سال یک‌بار تغییر می‌کنند و این تغییرات می‌توانند تأثیرات متفاوتی بر صنعت خودرو داشته باشند. همچنین، وقوع حوادث غیرمترقبه مانند سونامی ژاپن در سال‌های گذشته و تاثیرات عمیق آن بر اقتصاد و صنعت نشان داده که هیچ پیش‌بینی دقیقی برای تأثیرات جهانی وجود ندارد.

چراغی افزود: خودروسازان امریکایی ممکن است از حمایت‌های دولتی بهره‌مند شوند و بتوانند در رقابت با رقبای خارجی، به‌ویژه خودروسازان چینی، موقعیت بهتری پیدا کنند. با این حال، کیفیت محصولات تولیدی خودروسازان چینی هنوز به سطح کیفیت خودروسازان بزرگ دنیا نرسیده و این فرصت برای خودروسازان امریکایی وجود دارد که با تمرکز بر کیفیت، سهم بازار خود را افزایش دهند.

ضرورت ایجاد رقابت چندگانه

 کارشناس اقتصاد ادامه داد: در رابطه با خودروسازی ایران، تجربه نشان داده که تشدید تحریم‌ها و سیاست‌های ترامپ ضربات مهلکی به این صنعت وارد کرده است. خروج بسیاری از خودروسازان بزرگ جهانی از بازار ایران و مشکلات متعدد ناشی از تحریم‌ها باعث شده که صنعت خودرو کشور به سمت وابستگی به تولیدکنندگان چینی سوق پیدا کند. این وابستگی نه‌تنها به کاهش کیفیت محصولات منجر شده، بلکه مشکلات ساختاری در صنعت خودرو ایران را نیز تشدید کرده است. متاسفانه مشکلات و چالش‌های صنعت خودرو ایران هم از ابعاد جهانی و هم داخلی ناشی از سیاست‌گذاری‌های نادرست و عدم‌توجه به نیازهای واقعی بازار داخل است. زمانی که سیاست‌ها به‌گونه‌ای طراحی شوند که منافع فعالان صنعت را بدون توجه به کیفیت تأمین می‌کنند، نتیجه‌ای جز کاهش کیفیت و افزایش نرخ محصولات نخواهد داشت. یعنی در حالی که بر اثر تحریم‌ها با مشکلات متعدد مواجه هستیم، کمتر به‌دنبال سیاست‌هایی بوده‌ایم که بتوانیم براساس آنها بخشی از چالش‌های ناشی از تحریم را با توجه کردن به تولید محصولات در بازار داخل برطرف کنیم. بنابراین، ضروری است که سیاست‌گذاران به سمت اتخاذ سیاست‌های عقلایی و مبتنی بر علم اقتصاد حرکت کنند تا تولید و عرضه محصولات افزایش یابد. برای اصلاح وضعیت صنعت خودرو ایران، نیاز به ایجاد فضای رقابتی و افزایش استانداردهای کمی و کیفی وجود دارد. همچنین باید سازکارهایی برای تنبیه تولیدکنندگانی که محصولات معیوب یا بدون خدمات پس از فروش ارائه می‌دهند، ایجاد شود.

درحال‌حاضر، بازار خودرو ایران بیشتر به سمت انحصار رفته و این انحصار تنها منافع تأمین‌کنندگان را تأمین می‌کند و نه مصرف‌کنندگان را. بهتر است نخست سیاست‌های بازار داخلی را بازنگری کرده و آن را به صورت رقابت چندجانبه هدایت کنیم. در حال حاضر صنعت خودرو را به سمت انحصار برده‌ایم. انحصار هم بیشتر به سود تامین‌کننده است، نه منافع کل اقتصاد. برای حل این مسائل، نیاز به توافقات مناسب و سیاست‌گذاری‌های درست داریم که بتوانند نقطه عطفی در صنعت خودرو کشور ایجاد کنند. هرچند تجربه نشان داده اصلاح سیاست‌ها حتی در سطح دولت هم به سختی انجام می‌شود. متاسفانه نظام تصمیم‌گیری در کشورها سال‌هاست با دانش و تخصص بیگانه است که اقتصاد را متحمل ضرر و زیان‌های گسترده‌ای کرده است. در این شرایط تشدید تحریم‌ها مشکلات را چندین برابر کرده است.

چراغی خاطرنشان کرد: در نهایت اینکه سیاست‌گذاری‌ها باید بدون توجه به منافع فعالان و صرفا متمرکز بر توجیه و سود کل اقتصاد انجام شود تا نفع مصرف‌کننده در اولویت باشد. در این میان باید با جبران خسارت مصرف‌کننده، جلوگیری از واردات محصولات غیراستاندارد و معیوب، نظارت و کنترل دقیق بر واردات، حمایت از تولیدکننده، احترام گذاشتن به تخصص و دانش و... روندی را در پیش بگیریم که در نهایت باعث شود افزایش کمیت و کیفیت و همچنین سودآوری صنعت خودرو محقق شود.

کارشناس اقتصاد با تاکید بر اینکه عقلانیت در نظام اقتصادی تا حدودی منجر به بهبود وضعیت اقتصادی کشور خواهد شد در پایان گفت: باید بپذیریم با حضور ترامپ و به‌خصوص اگر توافقی صورت نگیرد، مشکلات چندین برابر خواهد شد و اینکه صنعت خودرو تاثیر زیادی بر اقتصاد ما خواهد داشت. در حالی که سرمایه‌های انسانی خود را در این صنعت صادر کرده‌ایم باید این صادرات اشتباه را جبران کنیم و با سیاست‌گذاری‌های درست صنعت و اقتصادمان را نجات دهیم. مهم‌ترین راهکار ایجاد فضای رقابتی و تنوع در تولید محصولات است که صنعت خودرو را نجات دهیم. صنعت خودرو فرصتی برای حمایت از تولید و اشتغال در کشور است. اصلاحات داخلی بر تعاملات بین‌المللی صنعت خودرو تاثیرگذار خواهد بود.

سخن پایانی

به باور کارشناسان، سیاست‌های ترامپ می‌تواند تأثیرات متفاوتی بر بازار خودرو ایران داشته باشد و این تأثیرگذاری به عوامل مختلفی بستگی دارد. اگر ترامپ به نوعی به توافقی با ایران دست یابد یا رویکردی ملایم‌تر اتخاذ کند، ممکن است تحریم‌ها کاهش یابند و این امر می‌تواند به واردات خودرو و قطعات کمک کند و ممکن است خودروسازان خارجی دوباره به بازار ایران بازگردند و سرمایه‌گذاری کنند. درمقابل اگر ترامپ به سیاست‌های سخت‌گیرانه ادامه دهد، این می‌تواند منجر به تشدید تحریم‌ها و محدودیت‌های تجاری شود که به ضرر صنعت خودرو ایران خواهد بود. با ادامه تحریم‌ها، خودروسازان داخلی ممکن است نتوانند به فناوری و قطعات جدید دسترسی پیدا کنند که این امر می‌تواند کیفیت و تنوع محصولات را کاهش دهد. سیاست‌های اقتصادی ترامپ می‌تواند به نوسان در بازارهای جهانی منجر شود که این موضوع بر نرخ خودروها و قطعات تأثیرگذار خواهد بود.

در نهایت، تأثیر آمدن ترامپ بر بازار خودرو ایران به سیاست‌های او و نحوه تعامل او با دیگر کشورها بستگی دارد. حال باید منتظر ماند و دید صنعت خودرو بحران‌زده ما در مواجهه با پدیده ترامپیسم چقدر تاب می‌آورد.