سوءمدیریت بحران را عمیق‌تر می‌کند
به اذعان کارشناسان و صاحب‌نظران حوزه انرژی، کمبود انرژی در کشور از چالش گذشته و به بحران رسیده که نیازمند توجه ویژه و مدیریت کارآمد است. طبق قانون اساسی، تامین برق و گاز صنایع بر عهده دولت و وزارتخانه‌هاست. با این حال، اظهارات متولیان امر مبنی بر کاهش مسئولیت‌ها، سوالاتی را درباره امکان خودکفایی صنایع در این زمینه ایجاد می‌کند. از زمانی که زنگ خطر ناشی از کمبود برق و گاز به صدا درآمده، پیشنهادات زیادی برای حل این معضل با استفاده از توان صنایع داده شده که به نظر می‌رسد در مرحله اجرا نیاز به ارزیابی و حمایت قابل‌توجه و چشمگیری دارد. واقعیت این است که ناترازی انرژی یا بهتر است بگوییم کمبود انرژی، در این برهه نه‌تنها بر صنعت تأثیر منفی می‌گذارد، بلکه به ایجاد نابرابری‌های جدی در توزیع منابع نیز دامن می‌زند. عدم‌توجه جدی به حل این معضل، صدای اعتراض صنعتگران و تولیدکنندگان را بلندتر کرده است. به‌تازگی رئیس خانه صمت ایران نیز در اعتراض به شروط وزارت نیرو برای عدم‌اعمال مدیریت بار و خاموشی واحدهای مستقر در شهرک‌های صنعتی، نامه‌ای به وزیر صمت نوشته و خواستار حمایت دولت و مدیریت درست این شرایط بحرانی شده است. صمت در این گزارش نظر فعالان و کارشناسان حوزه صنعت را نسبت به این بلاتکلیفی بحران‌زا و راهکارهای موجود برای حل آن جویا شده که در ادامه می‌خوانید.
صنعت زیر تیغ تصمیمات اشتباه
سیدعبدالوهاب سهل‌آبادی، رئیس هیات‌مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت ایران و خانه صمت اصفهان درباره واکنش مسئولان به نامه اعتراضی درباره شروط وزارت نیرو برای عدم‌اعمال مدیریت بار و خاموشی واحدهای مستقر در شهرک‌های صنعتی به صمت اظهار کرد: موضوع تامین انرژی در کشور به یکی از چالش‌های اساسی تبدیل شده که نیازمند توجه و مدیریت دقیق است. در قانون اساسی، به‌وضوح مشخص‌شده که مسئولیت تامین انرژی و برق برای صنایع بر عهده دولت و وزارتخانه‌هاست. حال سوال اینجاست که آیا وزیر نیرو می‌تواند به‌راحتی اعلام کند که دیگر مسئولیتی در این زمینه ندارد و صنایع باید خودشان به تامین انرژی بپردازند؟ این موضوع به‌وضوح نیاز به بررسی و تحلیل دارد. صنعت خود خواهان کمک به دولت برای رفع معضل ناترازی انرژی است اما این رویکرد حمایتی صنعت به معنای این نیست که دولت و وزارتخانه‌های متولی امر، مسئولیت این امر را روی دوش صنایع بیندازند و به وظایف قانونی خود عمل نکنند.
ناترازی مدیریتی
سهل‌آبادی ادامه داد: در شرایط کنونی، برخی صنایع پیشنهاداتی برای کمک به دولت مطرح کرده‌اند، از جمله استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی. به نظر می‌رسد واکنش وزارت نیرو به این موضوع هنوز مشخص نیست و گویا متولیان امر از صنایع انتظار دارند خودشان در تامین برق و انرژی موردنیازشان همکاری کنند. اما آیا این همکاری واقعا عملی است؟ تامین انرژی یک مسئله پیچیده و چندوجهی است که نمی‌توان به‌سادگی از آن عبور کرد. صنایع در این زمینه با چالش‌های زیادی مواجه است و ناتوانی دولت در مدیریت درست منابع انرژی به‌مرورزمان باعث ایجاد بحران شده است.
سوءمدیریت‌های مکرر در طول سال‌ها، امروز به یک معضل جدی تبدیل شده که با توجه به گستردگی پیامدهای آن نیازمند راهکارهای فوری است. ناکارآمدی‌های مدیریتی در این بخش تا حدی عمیق است که می‌توان به جای ناترازی انرژی از ناترازی مدیریتی سخن گفت.
وی افزود: وضعیت معادن و صنایع کشور در بخش‌های گوناگون، نشان‌دهنده عمق این بحران است. کاهش فعالیت معادن و محدودیت‌های اعمال شده روی آنها می‌تواند پیامدهای جدی برای اقتصاد کشور داشته باشد.
در این شرایط، نیاز به همکاری بین دولت و بخش خصوصی بیش‌ازپیش احساس می‌شود. در دوران بحران کرونا، همه بخش‌ها دست‌به‌دست هم دادند تا از سلامت جامعه دفاع کنند؛ حالا نیز نیاز است که درزمینه تامین انرژی، همکاری مشابهی شکل گیرد. پیشنهاداتی مانند تعطیلی یک روز در هفته یا کاهش ساعات کاری صنایع می‌تواند به‌عنوان راهکارهایی موقت برای مدیریت بحران انرژی مطرح شود، اما این اقدامات باید به صورت برنامه‌ریزی‌شده و با اطلاع‌رسانی مناسب توسط تشکل‌های مربوط به صنایع مانند خانه‌های صمت انجام شود تا صنایع بتوانند خود را با شرایط جدید وفق دهند و با کمترین آسیب از بحران عبور کنیم.
حمایت‌هایی که نیست
رئیس هیات‌مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت ایران ادامه داد: باید توجه داشت که مشکلات مالیاتی و حقوق دولتی نیز بر دوش صنایع سنگینی می‌کند. فشارهایی که روی کارفرمایان وجود دارد، باید با درک شرایط کنونی کاهش یابد. به‌عنوان‌مثال، قطع خدمات بیمه‌ای به کارگران در شرایط بحرانی نه‌تنها غیرمنصفانه است، بلکه ممکن است پیامدها و واکنش‌های اجتماعی و اقتصادی بیشتری را به‌دنبال داشته باشد. ولی در مقابل تامین اجتماعی در این شرایط بحرانی خلاف قانون عمل کرده و به جای حمایت از تولید تا جایی که می‌تواند حتی خلاف قانون ورود کرده و به صنعتگر و تولیدکننده سخت می‌گیرد.
سهل‌آبادی ریشه حل معضل کمبود انرژی و دست‌کم کاهش آسیب‌های آن را به سوءمدیریت شرایط بحرانی کنونی مرتبط دانست و در پایان گفت: پایان دادن به اتخاذ تصمیمات اشتباه، خود کمک بزرگی به صنعت و تولید کشور است. برای عبور از این بحران، نیاز به یک رویکرد جامع و هماهنگ داریم که تمامی ذینفعان را شامل شود.
دولت باید با اتخاذ تصمیمات منطقی و عادلانه، زمینه را برای همکاری بین بخش خصوصی و عمومی فراهم کند تا بتوانیم از این بحران عبور کرده و به سمت آینده‌ای پایدارتر حرکت کنیم. ضمن اینکه باید امیدوار باشیم و تلاش کنیم چراکه ما بحران‌های بزرگ‌تر و بدتر را پشت‌سر گذاشته‌ایم و با وجود تولیدکنندگان و صنعتگران معتقد و دلسوز، به شرط مدیریت درست و همکاری دولت با بخش خصوصی، به‌راحتی از این بحران هم عبور خواهیم کرد.
توزیع ناترازی در دستور کار!
نصراله محمدحسین فلاح، کارشناس و فعال حوزه صنعت نیز درباره چالش صنعت در مواجهه با ناترازی انرژی به صمت گفت: کشور با ناترازی‌های گوناگونی روبه‌رو است که بزرگ‌ترین آن مربوط به ناترازی انرژی است و به اعتقاد من دولت فعلی بار سنگین کم‌کاری‌های دولت‌های پیشین را به دوش می‌کشد و نیازمند شروع اقداماتی جدی برای کاهش این ناترازی است. در این روند نداشتن تعاملات بین‌المللی و محدودیت‌های خارجی این بحران‌ها را برای ما به‌نوعی شدید خواهد کرد. موضوع بعدی مربوط به جدیت دولت‌ها در اجرای سیاست‌هایی است که اعلام می‌کنند. گاها دولت‌ها اعلام موضع می‌کنند و برنامه‌هایی را به ظاهر در دستور کار دارند، اما چون دولت تنها تصمیم‌گیر نیست و باید نهادهای دیگر را هم با خود همگام کند، نبود اجماع برنامه‌ها را به نتیجه مطلوب نمی‌رساند. در نهایت در نبود همکاری و هماهنگی فرادولتی، سرمایه‌گذاری هم بی‌فایده خواهد بود.
رهایی صنعت از ناترازی‌های متعدد نیازمند همکاری و هماهنگی
فلاح به راهکارهای بلندمدت برای تامین انرژی صنعت اشاره کرد و گفت: در بلندمدت، اصلاح ساختارهای اقتصادی و انرژی کشور ضروری است. همان‌طور که اشاره شد، یکی از نکات کلیدی در این زمینه، نیاز به هماهنگی بین‌نهادی است. متاسفانه در کشور ما دولت به‌تنهایی نمی‌تواند تمام مشکلات را حل کند و باید سایر نهادها نیز در تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌ها دخیل باشند. به‌عنوان‌مثال، اگر نهادهایی که مسئول صدور مجوزها و نظارت بر صنایع هستند، با دولت هماهنگ نباشند، سرمایه‌گذاری‌ها و تلاش‌ها برای رفع ناترازی انرژی به نتیجه نخواهد رسید. پس دولت‌ها در ایران باید به این درک برسند که تنها تصمیم‌گیران صنعت و اقتصاد کشور نیستند و باید با دیگر نهادها همکاری کنند تا بتوانند سیاست‌های مؤثری را پیاده‌سازی و براین اساس سیاست‌گذاری کنند. مشکل ناترازی انرژی در بخش برق و گاز بحران بزرگی است با این حال با توجه به اینکه ایران دومین ذخایر گاز جهان را دارد، این قابل‌قبول نیست که با این حجم از کمبود گاز مواجه شود ازاین‌رو ضرورت دارد برنامه‌های کارآمدی برای استفاده بهینه از منابع موجود تدوین شود.
بی‌توجهی به نیازهای واقعی صنعت
فلاح ادامه داد: یکی دیگر از مشکلاتی که در این زمینه وجود دارد، عدم‌توجه به نیازهای واقعی صنایع است. بسیاری از صنایع درحال‌حاضر با کمبود سوخت مواجه هستند و این مسئله می‌تواند منجر به تعطیلی یا کاهش تولید آنها شود. در این شرایط اگر قرار است نیروگاه‌های کوچکی توسط این صنایع ایجاد شود، باید مشخص کنند که سوخت موردنیاز آنها چگونه تامین می‌شود. وقتی دولت اصرار بر اجرای این نوع از همکاری دارد، باید راهکارهایی برای تامین سوخت لازم برای نیروگاه‌ها و صنایع کوچک ارائه دهد. در نهایت، سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر به‌عنوان راهکار نهایی باقی می‌ماند. در این بخش نیز با وجود اینکه تمرکز اصلی روی انرژی‌های خورشیدی و بادی است، باید به‌دنبال راه‌های جذب سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی در این حوزه‌ها باشیم و با توجه به اینکه چین تولیدکننده عمده پنل‌های خورشیدی است، ایران باید بتواند منابع مالی لازم را برای توسعه این صنعت در تعامل با چین تامین کند که بعید است بتواند این منابع مالی را تامین کند.
کارشناس حوزه صنعت خاطرنشان کرد: در مجموع، برای کاهش ناترازی انرژی و آسیب کمتر به صنعت، نیازمند یک رویکرد جامع و هماهنگ هستیم که شامل همکاری میان دولت و بخش خصوصی، اصلاح ساختارهای اقتصادی و انرژی و توجه به نیازهای واقعی صنایع باشد. تنها در این صورت می‌توانیم از چالش‌های موجود عبور کنیم و آینده‌ای پایدار برای صنعت کشور رقم بزنیم. البته با تمام اینها خوشبین به حل مشکلات نیستم.
صنعت متضرر اصلی ناترازی انرژی
فلاح ادامه داد: یکی از راهکارهایی که در کوتاه‌مدت می‌تواند به کاهش آسیب ناشی از ناترازی انرژی منجر شود، افزایش همکاری میان دولت و بخش خصوصی است. این همکاری می‌تواند شامل تسهیل در تامین منابع انرژی، به‌ویژه گاز، برای واحدهای تولیدی باشد.
همچنین، دولت باید به‌دنبال ایجاد سیاست‌های شفاف و پایدار باشد که به سرمایه‌گذاران اطمینان دهد که می‌توانند درزمینه تولید انرژی و تامین برق برای صنایع خود سرمایه‌گذاری کنند. در صورت ادامه روند کنونی، ناترازی و توزیع ناترازی تا جایی پیش می‌رود که صنعت و کل اقتصاد صدمه خواهند دید.
کارشناس حوزه صنعت در پایان گفت: آقای پزشکیان گام مؤثری در راستای شناسایی ناترازی در توزیع انرژی در خانه‌ها برداشتند. البته بلافاصله پس از آن، واکنش‌ها آغاز شده و به نظر می‌رسد تلاش‌ها بیشتر برای متمرکز کردن مشکلات بر دوش صنعت است.
به این ترتیب، ناترازی انرژی به چالشی جدی تبدیل شده و تنها صنعت هدف قرار گرفته است. این وضعیت می‌تواند به ایجاد شرایطی منجر شود که کارخانه‌ها خاموش و تعطیل هستند و صنعت پولی ندارد به کارگران خود بدهد، اما خانه‌های همین کارگران گرم و روشن باشد. در این شرایط تغییر رفتارهای داخلی و در تعاملات بین‌المللی، ضروری است تا بتوانیم از این چالش‌ها عبور کنیم.
سخن پایانی
بنا بر این گزارش، کارشناسان معتقدند که ناترازی و به عبارت بهتر کمبود انرژی، از بحران هم گذشته و آسیب عمیق این وضعیت در مرحله نخست روی دوش صنعت خواهد بود و اگر ادامه یابد و تلاشی برای کاهش پیامدهای آن انجام نشود در خانه‌هایمان به‌وضوح آثار منفی آن را خواهیم دید. به باور آنها اگرچه نمی‌توان به‌یک‌باره کمبود انرژی را برطرف کرد، اما می‌توان با راهکارهایی از میزان آسیب ناشی از آن کاست. برای عبور از بحران انرژی، دولت و بخش خصوصی باید به صورت مشترک همکاری کرده و رویکردی جامع و هماهنگ اتخاذ کنند. اتخاذ تصمیمات منطقی در این شرایط بسیار کمک‌کننده خواهد بود. واقعیت این است که بیشتر فعالان حوزه صنعت معتقدند که تنها با هم‌افزایی و تعامل، می‌توانیم بر مشکلات غلبه کنیم. ازاین‌رو ضروری است که تصمیم‌گیران به جای تمرکز بر حل مشکلات تنها در سطح صنعت، به یک رویکرد جامع و هماهنگ دست یابند.
