روز جهانی یادبود قربانیان تصادفات رانندگی هر ساله در سومین یکشنبه ماه نوامبر برگزار می‌شود. دراین روز، برای جلب یادآوری آسیبی که به قربانیان، خانواده‌ها و جوامع در تصادفات رانندگی وارد شده، بزرگداشت گرفته می شود. سالانه میلیون‌ها نفر در سراسر جهان در تصادفات رانندگی به‌صورت جدی آسیب می‌بینند یا کشته می‌شوند.

این روز توجه همه سازمان‌ها و کشورها را درباره حوادث رانندگی به خود جلب می‌کند و به همگان یادآور می‌شود که این حوادث چه تبعات مالی و احساسی ناگواری برای افراد به‌بار می‌آورند. در سپتامبر ۲۰۲۰، سازمان ملل متحد با شعار تقویت جهانی امنیت جاده‌ها، برنامه‌ای جامع را برای پیشگیری از حداقل ۵۰ درصد از مرگ و میر ناشی از حوادث ترافیکی تا سال ۲۰۳۰ تدوین کرده است.

آسیب‌های جاده‌ای باعث ضربه سهمناک اقتصادی به افراد، خانواده‌ها و جوامع می‌شود. این آسیب‌ها، هزینه‌های بیمارستانی، ساعت‌های ازدست‌رفته کاری افراد آسیب‌دیده و خانواده‌هایی را که باید از افراد آسیب‌دیده مراقبت کنند، شامل می‌شود؛ سالانه تصادفات رانندگی آسیب ۳ درصدی به اقتصاد بیشتر کشورها وارد می‌کنند.

اهمیت رعایت استانداردهای جهانی مرتبط با زیرساخت جاده‌ها

کیفیت جاده‌ها، ایمنی وسایل نقلیه و راننده تاثیر زیادی روی وقوع تصادفات دارند که در این بین، کیفیت و ایمنی راه، اهمیت بالاتری دارند. راه خود به عوامل مختلفی مانند زیرساخت جاده، طرح و هندسه راه، شرایط اقلیمی منطقه، نحوه نظارت بر نگهداری جاده و وجود تابلوهای راهنما بستگی دارد که باتوجه و رعایت آنها، می‌توان نقش کیفیت جاده در تصادفات را تا حد زیادی کاهش داد. جاده به‌عنوان مسیری که راننده و سرنشین در تماس مستقیم با آن هستند، باید باکیفیت و قابل‌پیش‌بینی باشد. جاده باکیفیت از نظر مصالح و طرح باید اطلاعات صحیحی نیز به کاربر ارائه دهد و مانع از انجام رفتارهای پرخطر شود. در واقع، بخش زیادی از تصادفات در اثر تعامل نامناسب بین اصول طراحی راه و برداشت راننده اتفاق می‌افتد. از این‌رو، در بسیاری از پروژه‌های راهسازی، باوجود رعایت استانداردها، باز هم نقاط سیاه و حادثه‌خیز ظاهر می‌شوند. طراحان راه باید به تمام استانداردهای راهسازی، مصالح باکیفیت، ایمنی، زیبایی و ملاحظات زیست‌محیطی توجه کنند. بدون شک، رعایت استانداردهای جهانی مرتبط با زیرساخت جاده اهمیت بسزایی در ارتقای ایمنی دارد. طبق استانداردهای موجود، یک جاده ایمن شامل 6 لایه مختلف است که هر لایه مشخصات فنی خود را دارد. مصالح استفاده‌شده در ساخت هر لایه، باید از یک‌سری استاندارد مشخص و معین تبعیت کند. از این حیث، نوع و مقاومت و نحوه استفاده از مصالح، شرایط اقلیمی و نظارت بر اجرای صحیح ساخت، اهمیت ویژه‌ای دارند. صمت در این گزارش به‌مناسبت روز جهانی یادبود قربانیان تصادفات رانندگی به آسیب‌های جاده‌ای در کشور پرداخته است.

ایمنی حمل‌ونقل جاده‌ای فرهنگ‌سازی شود

مرتضی مرادی‌پور، کارشناس‌ارشد ایمنی راه و ترافیک در رابطه با این موضوع به صمت گفت: مثلثی تحت‌عنوان مثلث ایمنی جاده‌ای وجود دارد که 3 بخش آن شامل جاده، وسیله نقلیه و راننده است. هر کدام از این 3 مورد که ایمنی کمتری داشته باشد، باعث حوادث جاده‌ای خواهد شد و گاهی اوقات هم ترکیبی از این موارد، باعث وقوع حوادث جاده‌ای و ترافیکی می‌شوند. در بحث ایمنی جاده‌ها، علاوه بر استاندارد بودن راه‌ها، محدودکننده‌ها و تابلوهای جاده‌ای هم نقش بسیار مهمی در این‌باره ایفا می‌کنند.

این کارشناس ایمنی راه و ترافیک بااشاره به بالا بودن آمار جانباختگان در تصادفات جاده‌ای در کشور، اظهار کرد: کیفیت پایین خودروهای داخلی، وضعیت آسفالت جاده‌ها و وضعیت نامساعد راه‌های مواصلاتی از جمله عوامل موثر در بالا بودن آمار تصادفات جاده‌ای است. از این‌رو، ارتقای فرهنگ رانندگی، خودروسازی، راهسازی، کنترل و نظارت ترددهای جاده‌ای و امدادرسانی باید در کنار هم انجام شوند تا فرهنگ ایمنی حمل‌ونقل در جامعه جا بیفتد.

وی بیان کرد: کیفیت پایین خودروهای داخلی و وضعیت نامساعد راه‌های مواصلاتی از عوامل موثر در بالا بودن آمار جانباختگان در تصادفات جاده‌ای است. متاسفانه خودروهای تولید داخل نیز از کیفیت و استاندارد لازم برخوردار نیستند و بارها از تریبون‌ها مختلف به این موضوع اشاره شده است.

وی در ادامه گفت: بحث بعدی، وضعیت جاده‌های مواصلاتی است. جاده‌هایی که در گذشته در استان‌های کم‌برخوردار ساخته شده است، شاید در آن زمان به‌عنوان راه‌های فرعی کاربرد داشته، اما امروز در حال تبدیل شدن به راه اصلی هستند. دولت باید برای استانداردسازی راه‌ها، پیوسته تلاش ویژه‌ای داشته باشد. اگر خسارتی را که سالانه بیمه‌ها بابت تصادفات جاده‌ای پرداخت می‌کنند، بسنجیم، گاهی بیشتر از آن چیزی است که ما در طول چند سال برای ساخت جاده‌ها و راه‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنیم.

وی تاکید کرد: نیاز است که دولت به‌صورت کارشناسانه، این موضوع را دنبال کند، بیشترین تلفات در تصادفات جاده‌ای مربوط به استان سیستان و بلوچستان است، باید دولت توجه ویژه‌ای به وضعیت راه‌های مواصلاتی در این استان و سایر استان‌های کم‌برخوردار و پرتردد داشته باشد.

وی تاکید کرد: نقاط حادثه‌خیز براساس تصادفات یک دوره 3 ساله شناسایی می‌شوند و بلافاصله فرآیند مطالعه و تهیه طرح‌های ایمن‌سازی آنها انجام می‌شود و باتوجه به منابع مالی که دولت در اختیار ما قرار می‌دهد، هر ساله تعدادی از این پروژه‌ها را در چرخه اجرا و ایمن‌سازی قرار می‌دهیم. اگر نقاط حادثه‌خیزی که در یک دوره 3 ساله شناسایی شده‌اند، رفع شوند، ۲۰ درصد تلفات جاده‌ای کاهش پیدا می‌کند.

ضرورت توجه به استانداردسازی جاده‌ها

علیرضا اسماعیلی، کارشناس ایمنی و ترافیک به موضوع ایمنی راه‌ها اشاره کرد و به صمت گفت: هرکدام از محورهای مواصلاتی اعم از بزرگراه، آزادراه و... علاوه بر اینکه باید دارای یک‌سری شرایط کلی ایمنی باشند، باید استاندارد خاص خود را نیز دارا باشند و در واقع، رعایت همین استانداردها است که منجر به تعاریف خاصی از هر مسیر شده و می‌توان عنوان بزرگراه، آزادراه و... را برای‌شان انتخاب کرد.

وی ادامه داد: همان‌طور که گفتم، یک‌سری از استانداردها نیز به‌صورت کلی است که باید در هر راه و مسیری که محور مواصلاتی است، رعایت شود. در واقع، هر راهی براساس ویژگی‌های خاص خود تعریف خاصی دارد. علاوه بر آن، هر جاده‌ای متناسب با محلی که در آن ساخته می‌شود، باید یک‌سری ویژگی‌ها و استانداردهای مربوطه را داشته باشد. این ویژگی‌ها شامل روشنایی مناسب، وجود استراحتگاه‌ها، پارکینگ‌های مناسب، آسفالت مرغوب، تجهیزات هوشمند نظارت و... است.

این کارشناس‌ارشد ایمنی راه و ترافیک بااشاره به وضعیت جاده‌ها از نظر شکل هندسی و استانداردهای لازم هنگام وقوع حادثه ادامه‌ داد: استاندارد جاده‌ها موضوعی است که در کشور ما به‌شکل درست به آن توجه نشده است. بیشتر جاده‌های موجود در کشور ما شکل هندسی مناسبی ندارند و در کنار آن، ویژگی‌های لازم برای در نظر گرفته شدن به‌عنوان بزرگراه یا آزادراه را نیز دارا نیستند. شاید در بسیاری از جاده‌های ما تنها بخشی از راه بتواند به‌عنوان جاده استاندارد شناخته شود. به‌طورقطع جاده‌هایی مانند جاده تهران ـ شمال یا تهران- قم نیازمند مرمت و اصلاح هستند.

اسماعیلی با بیان اینکه نمی‌توان مقصر تمام سوانح ترافیکی را عامل انسانی دانست، به صمت گفت: همان‌طور که در قانون راهنمایی و رانندگی نیز پیش‌بینی شده، علاوه بر انسان، عوامل دیگری نیز در وقوع حوادث جاده‌ای اثرگذار هستند که باید سهم هرکدام در وقوع یک تصادف مشخص و اعلام شود. این یک واقعیت است که جاده رفتار راننده را تحت‌تاثیر خود قرار می‌دهد.

اسماعیلی بااشاره به راهکارهای پیشنهادی برای ایمن‌سازی جاده‌ها نیز گفت: بسیاری از راهکارهای موجود برای بهبود استاندارد جاده‌های کشور می‌تواند به‌سادگی عملیاتی شود. برای اجرای این راهکارها بودجه لازم و مهندسان ماهر نیز وجود دارد و تنها موضوعی که مطرح است، عزم جدی برای اجرای آنها است. برای مثال، در جاده تهران- قم و بسیاری از جاده‌های کویری کشورمان، فضای کافی برای ایجاد پارکینگ و استراحتگاه برای رانندگان وجود دارد و می‌توان با صرف هزینه‌های نه‌چندان زیاد، این طرح‌ها را اجرا و جاده‌ها را مرمت کرد، حتی می‌توان در این‌باره از مشارکت بخش‌های غیردولتی نیز استفاده کرد. وجود استراحتگاه در جاده‌ها و به‌ویژه جاده‌های غیرکوهستانی که یکنواخت و ممکن است، سبب خستگی بیشتر راننده شود، الزامی است.

جاده ایمن، ریسک تصادف را کاهش می‌دهد

اسماعیلی بر لزوم توجه کافی به موضوع استاندارد جاده‌ها نیز تاکید کرد و افزود: سالانه نزدیک به ۱۷هزار نفر در کشور ما در جریان حوادث رانندگی کشته می‌شوند و این عدد خطرناک لزوم توجه به استاندارد جاده‌ها به‌عنوان بستر تردد خودروها را به ما نشان می‌دهد. جاده ایمن و مناسب به‌طورقطع ریسک تصادف و بروز حادثه را تا حد قابل‌توجهی پایین می‌آورد و به‌همین دلیل نیز لازم است که نقاط پرحادثه در جاده‌ها ایمن‌سازی و ریسک آنها رفع شود. در واقع، در یک جاده ایمن هم احتمال وقوع تصادف کمتر خواهد شد و هم در صورت وقوع تصادف، میزان آسیب‌دیدگی و مرگ کمتر می‌شود. این کارشناس در پایان گفت: نه‌فقط برای راه، بلکه هزینه برای ارتقای ایمنی خودروها و هر عاملی که از مرگ‌ومیر تصادفات بکاهد، نوعی سرمایه‌گذاری است. مرگ هر یک نفر در تصادفات، میلیاردها تومان خسارت در پی دارد و اگر این رقم را در عدد ۱۷ هزار فوتی و ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار مصدوم ضرب کنیم، آن وقت می‌بینیم که رقم آن بسیار بالاتر از رقمی خواهد بود که می‌توان با هزینه‌کرد آن برای ایمنی جاده‌ها از وقوع حوادث پیشگیری کرد.

سخن پایانی

تصادف یکی از معضلات اجتماعی جهان امروز و عامل مرگ هزاران نفر در سال است که هزینه‌های اقتصادی زیادی را نیز به جامعه وارد می‌کند. متاسفانه کشور ما نیز به‌عنوان یکی از کشورهای دارای بیشترین آمار حوادث جاده‌ای شناخته می‌شود. بنابراین، شناسایی عوامل موثر بر شدت تصادفات جاده‌ای کشور از جمله عوامل راه، وسایل‌نقلیه و محیطی اهمیت بسزایی دارد.

حوادث جاده‌ای در کشور ما یک معضل اجتماعی است که رفع آن مستلزم شناخت ابعاد زیربنایی اعم از مسائل فرهنگی، جامعه‌شناختی، روانی، پزشکی، قضایی و نقش و جایگاه پلیس است. گزارش پلیس راهور و پزشک قانونی نشان می‌دهد که باوجود قوانین اتخاذشده برای کاهش تصادفات جاده‌ای هنوز هم این مشکل منجر به فوتی‌ها، جراحات و خسارت‌های زیادی در کشور ما می‌شود. البته سوانح جاده‌ای یک مشکل جهانی است که سالانه جان هزاران نفر را می‌گیرد و خسارت‌های اقتصادی زیادی را تحمیل می‌کند. در ایران که تعداد وسایل‌نقلیه و به‌تبع آن تعداد تصادفات در حال افزایش است، این مشکل اهمیت بیشتری دارد. از آنجایی که تصادفات جاده‌ای یک مشکل چند عاملی است، شناسایی دلایل موثر بر آن، گامی اساسی در راستای کنترل و کاهش آن به‌شمار می‌رود.

پلیس راهور، بابت آمار تصادفات جاده‌ای به خودروساز انتقاد می‌کند، در صورتی که برای امن‌تر شدن جاده، کار کارشناسی انجام نشده، در حالی که همچنان نقاط حادثه‌خیز در کشور در حال افزایش است. افزون بر جاده‌های ناایمن، ناکافی بودن آموزش و فرهنگ‌سازی بین رانندگان، همچنین فرسوده بودن ناوگان حمل‌ونقل از عوامل بروز تصادفات جاده‌ای است.

فرهنگ‌سازی درباره رعایت نکات ایمنی و قوانین راهنمایی و رانندگی برای رانندگان نقش مهم‌تری در کاهش تصادفات دارد، تا اعمال جریمه‌های رانندگی که این مسئله باید موردتوجه قرار گیرد.