نقش صنایع در بحران آب ایران
جهانگیر پرهمت ـ استاد پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری
بحران آب اصفهان، چهارمحالوبختیاری و یزد ناشی از تخصیص نادرست منابع آبی و عدممدیریت صحیح این منابع در هر یک از استانهای اصفهان، یزد و چهارمحالوبختیاری بوده است. مصرف میزان آب در کشور باید حسابشده باشد؛ وقتی حسابشده نباشد چنین مشکلاتی بهوجود میآید. استان اصفهان که منطقهای خشک است، بدون توجه به ظرفیت آبی آن به قطب صنعتی کشور تبدیل شد و طی سالهای اخیر صنایع زیادی همچون فولاد، ذوب آهن، پتروشیمی و …را در خود جای داده است که اینها نیاز به آب و برق دارند؛ رفع چنین نیازی باید مدیریتشده باشد. همچنین زمینهای کشاورزی در استان اصفهان با کمآبی مواجه شدهاند و دلیل آن هم، تخصیص حقابه کشاورزان به صنایع مستقر در اصفهان است.
این آب حق همه مردم، کشاورزان و صنایع است، اما تمام این آب به صنایع اختصاص پیدا میکند و همین باعث میشود زمینهای کشاورزی با قدمت طولانی کشت خشک شوند و بدون آب بمانند. اما بهدلیل عدممدیریت صحیح، این آب انتقال دادهشده صرف صنایع میشود و همین هم مشکلاتی برای مردم و کشاورزان بهوجود آورده است. در واقع چاره دیگری جز مدیریت منابع آبی کم نداریم و بهوضوح میبینیم که ریشه این مشکل در مدیریت آب و تخصیص منابع است که مسئله مدیران نبوده و کشاورزی با سابقه فعالیت چندصدساله بیآب مانده است. چرا باید اولویت با صنعت باشد و آب به کشاورزان و مردم نرسد. اگر مدیران چنین وضعیتی را پیشبینی میکردند و شغلی برای کشاورزان در نظر میگرفتند، شاید این بحران بهوجود نمیآمد. امروز این مسئله بهوجود آمده است و تا تدبیری اساسی اندیشیده نشود، همچنان به قوت خود باقی میماند.عضو هیاتعلمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری تصریح کرد: بهصورتکلی، عامل اصلی بحران در این 3 استان، تخصیص آب به صنایع مستقر در اصفهان بوده که خشکسالی و کاهش بارندگیها هم مزید بر علت شده است. البته که ۴۰ سال گذشته هم، ایران در یک برهه زمانی کوتاه، دچار خشکسالی شد و این دوره خشکسالی ۲۰ساله اخیر هم طولانی و با شدت بالا و گستره کشوری تاثیرگذار شده است. این نشان میدهد که باید برای منابع آبی بهدرستی تصمیم گرفته شود.
برای رفع بحران ۳ استان و جلوگیری از ایجاد این وضعیت در سایر استانها، راهکارهایی وجود دارد که البته زمانبر هستند و نمیتوان در مدت کوتاه و یکشبه بهنتیجه رسید. در ابتدای امر، صرفهجویی مصرف برای افزایش کارآیی آب میتواند بهترین اقدام باشد، اما لازم است که بهرهوری آب را افزایش دهیم تا بتوان از منابع موجود پاسخگوی نیازهای فعلی بود.
راهکارهای دیگری برای رفع بحران آبی اصفهان نیز وجود دارد، آبهای ژرف یکی از منابع آبی برای کشاورزان و صنایع بوده و در استان اصفهان قابلبررسی است و در صورت برآورد علمی و کارشناسی، بخشی از نیاز آب را از این محل میتواند تامین کرد. استاد پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری افزود: میتوان با مطالعات از قبل انجامشده، به شناسایی آبهای ژرف در استان اصفهان پرداخت؛ البته که از قبل برای این موضوع بررسیهایی انجام شده است و احتمال اینکه منابع قابلبرداشت وجود داشته باشد، دور از ذهن نیست.
همچنین راهکارهایی در طول سال میتوان انجام داد که در چنین مواقعی به بحران بر نخوریم؛ استفاده از بیلان آبی و سیلابهایی که طی سال بهوقوع پیوسته و از دسترس خارج میشوند نیز، از جمله این راهکارهاست. عضو هیاتعلمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری عنوان کرد: سیلی که در فروردین سال ۹۸ رخ داد، بهاندازه آب یک سال آبی کارون، کرخه و دز و نیز از استانهای لرستان، کهگیلویه و بویراحمد، کرمانشاه و ایلام بهسمت خلیجفارس رفت یا در همین دوره در بخش شمالی کشور مقادیر قابلتوجهی سیلاب از ارتفاعات البرز سرازیر و به دریای خزر وارد شد؛ این میزان آبی کمی نیست و میتواند یک منبع خوبی باشد که با ذخیره بینسالی برای مصارف مختلف استفاده شود. بازچرخانی آبهای مصرفی نیاز به فناوری دارد که دانش فنی این بازچرخانی وجود دارد و فقط لازم است از آن استفاده شود. با توسعه آبخوانداری و آبخیزداری میتوان این سیلابها را کنترل کرد تا ذخیره بینسالی برای جبران کمبود آب داشته باشیم. همه شرکتهای دانشبنیان توانایی ساخت تجهیزات موردنیاز برای استفاده از سیلابها را نیز دارند. اکنون این امکانات در کشور وجود دارد،اما دولت هم باید به این قضیه تمرکز کند تا این منابع آبی بهخوبی بهرهبرداری شوند. نباید این آبهایی که بهصورت فصلی بهدست میآیند، بهراحتی از دست بروند، بلکه باید از همان بالادست، مهار و ذخیره شوند تا در فصول نیاز آبی، مورداستفاده قرار گیرند.