جهش‌های کوتاه‌مدت در نرخ لیتیوم

قیمت کربنات لیتیوم در بورس آتی گوانگژو پس از آنکه شرکت «CATL» فعالیت خود در معدن «Jianxiawo» واقع در استان جیانگ‌شی چین را به‌دلیل انقضای مجوز فعالیت در آن متوقف کرد، حدود ۸ درصد افزایش یافت. به‌دنبال این اتفاق، تولیدکنندگان استرالیایی لیتیوم با رشد قابل‌توجهی در ارزش سهام خود مواجه شدند و برخی حتی بازدهی 2رقمی را ثبت کردند. این جهش نرخ لیتیوم در بازار جهانی، به‌منزله مرهمی موقت برای این صنعت پس از ثبت رکود بلندمدت ناشی از مازاد عرضه و کندی رشد فروش خودروهای الکتریکی به‌شمار می‌رود.

با این حال، قیمت‌های ثبت‌شده اخیر در بازار لیتیوم همچنان فاصله زیادی با ارقام ثبت‌شده برای این فلز در سال ۲۰۲۲ دارند و در واقع در روند عرضه و تقاضای آن، انعطاف‌پذیری خاصی دیده نمی‌شود. طبق ارزیابی‌های انجام‌گرفته، چین همچنان حجم قابل‌توجهی از ذخایر سنگ‌های معدنی لیتیومی و کاتدی را در انبارهای خود در اختیار دارد و هنوز واحدهای تولیدی جدید فعال در زمینه استخراج ذخایر داخلی لپیدولیت فعالیت خود را آغاز نکرده‌اند. روند واردات اسپودومن به چین نیز همچنان به‌طورعمده در بازار مصرفی عرضه نشده است. به‌همین‌دلیل، به‌نظر می‌رسد جهش‌های کوتاه‌مدت در نرخ لیتیوم به افزایش حاشیه سود و مثبت شدن ترازنامه بسیاری از تولیدکنندگان این فلز حیاتی منجر نشود.

تاثیر قوانین سختگیرانه در معادن لیتیوم چین

شرکت «CATL» طی بیانیه‌ای دلیل توقف موقت تولید لیتیوم در یکی از معادن مهم چین را انقضای مجوز فعالیت در آن اعلام کرد. گفتنی است، چنین وقفه‌هایی در بستر قوانین تعریف‌شده در چین اغلب به‌عنوان ابزاری برای ساماندهی فعالیت‌های صنایع به‌کار می‌رود.

 همچنین، وزارتخانه‌ها و دولت‌های استانی در چین نیز پیش‌تر از بازبینی‌های روند اداری برای ایجاد تغییرات جدید در صنایعی که رشد بی‌رویه را تجربه کرده‌اند، نهایت بهره‌برداری را داشته‌اند. به‌علاوه، بخش باتری‌های صنعتی در این کشور بارها از سوی کمیسیون توسعه و اصلاحات ملی و وزارت صنعت و فناوری اطلاعات چین فراخوان‌هایی به‌منظور پرهیز از رشد ظرفیت تولید بی‌هدف، افزایش بهره‌وری و تقویت جایگاه تولیدکنندگان فعال کوچک‌مقیاس دریافت کرده‌اند. در همین رابطه، می‌توان به روند توقف پروژه استخراج لیتیوم از آب شور در استان چینگهای و وضع بازرسی‌های سختگیرانه در کمربند معدنی جیانگ‌شی اشاره کرد. این پروژه اگرچه به دلایل ایمنی و زیست‌محیطی در فرآیند تولید متوقف شد، اما در حالت کلی این کار باعث شد نرخ در بازار این فلز به ثباتی نسبی 

برسد.  لازم به ذکر است که معدن «Jianxiawo»، سهم معناداری در برنامه تولید لیتیوم چین برای سال ۲۰۲۵ داشته و در حال حاضر حدود ۳ درصد عرضه جهانی این فلز به معدن نامبرده اختصاص دارد. از این‌رو حتی توقف کوتاه‌مدت در روند تولید لیتیوم در این معدن می‌تواند جو روانی بازار را تحت‌تاثیر قرار دهد.

فشارهای زیست‌محیطی دولت مرکزی چین

تولیدکنندگان لیتیوم در استان جیانگشی طی سال‌های اخیر با سرعت بالایی زنجیره کامل صنعت این فلز را از مرحله استخراج تا تولید مواد کاتدی و باتری توسعه داده‌اند. براساس گزارش‌های رسمی استانی و رسانه‌های محلی در چین، استان جیانگشی به‌ویژه در شهر یی‌چون و مناطق پیرامونی آن، به‌دنبال تبدیل شدن به قطب ملی تولید مواد اولیه صنعت باتری و انرژی بوده و برای تحقق این هدف زمین، برق و مجوزهای لازم برای توسعه و تولید این مواد اولیه را در اختیار سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان قرار داده‌اند. ورود بازرسان دولت مرکزی بخش حفاظت از محیط‌زیست، تخلفات در دفع پسماند معدنی و مصرف بالای آب به‌منظور استخراج لپیدولیت در معادن لیتیوم واقع در استان جیانگشی را آشکار کرد و به‌دنبال آن، تعدادی از واحدهای تولیدی، تعطیل و متحمل جریمه‌های سنگینی شدند.  پس از این اتفاق، تمدید مجوزهای بهره‌برداری از معادن به ابزاری سیاستی برای واداشتن شرکت‌های تولیدکننده به ارتقای مدیریت باطله‌های معدنی، احیای اراضی و کاهش شدت مصرف انرژی تبدیل شد. تعلیق فعالیت در معدن «Jianxiawo»، نمونه‌ای از روند تخلف در فرآیند تولید و استخراج لیتیوم در چین به‌شمار می‌رود. بر همین اساس می‌توان ادعا کرد برای دولت چین، سختگیری‌های اعمال‌شده در بخش زیست‌محیطی در معادن تنها برای نشان دادن تعهد به حفظ طبیعت نبوده است، بلکه ابزاری برای حرکت به‌سمت صنایع پاک محسوب می‌شود. در همین راستا، اقداماتی مانند ادغام واحدهای کوچک‌مقیاس و واحدهای تولیدی بزرگ‌مقیاس زیانده با دیگر شرکت‌ها و سوق دادن بخش تولید و استخراج لیتیوم داخلی به‌سمت یکپارچه‌سازی در این صنعت با هدف کاهش انتشار کربن، از جمله مهم‌ترین اهداف در نظر گرفته‌شده در برنامه پنج‌ساله چهاردهم و دستورالعمل‌های تولید مواد اولیه وابسته به آن از سوی دولت چین محسوب می‌شود.

وضعیت مازاد عرضه تداوم خواهد داشت

نوسانات نرخ در بازار لیتیوم همچنان به حجم عرضه و تقاضای آن از سوی مصرف‌کنندگان وابسته است. در همین راستا، ظرفیت فرآوری لیتیوم در چین طی سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ افزایش یافت و همزمان عرضه اسپودومن از قاره افریقا و تولید لپیدولیت در چین نیز روندی صعودی را به‌ثبت رساند. در سمت تقاضا، تولیدکنندگان کاتد و سلول باتری اوایل سال ۲۰۲۵ اقدام به کاهش حجم ذخایر انبارهای خود کردند. با این حال، آغاز فرآیند ذخیره‌سازی مجدد در انبار ذخایر از سوی این تولیدکنندگان همچنان با احتیاط ادامه دارد. در واکنش به بیانیه صادرشده از سوی شرکت «CATL» که در آن به‌دلیل روند توقف تولید لیتیوم در معدن «Jianxiawo» » اشاره شده بود، منحنی قیمت‌های فلز نامبرده در قراردادهای بورس آتی در مقیاس جهانی تغییراتی را تجربه کرد. طبق ارزیابی ارائه‌شده از سوی شماری از تحلیلگران بازار، محدودیت در عرضه لیتیوم در کوتاه‌مدت دور از انتظار نیست. با این وجود، چنین اتفاقی تاثیر گسترده‌ای بر پیش‌بینی تداوم وضعیت مازاد عرضه این فلز تا پایان سال ۲۰۲۵ نخواهد گذاشت. از سوی دیگر، به‌نظر می‌رسد روند ثبت قراردادهای خرید لیتیوم با موعد تحویل بلندمدت و همچنین کاهش حاشیه سود واحدهای ذوب و فرآوری کماکان تحت‌فشار باقی مانده است. علاوه ‌بر این، نشانه‌هایی از چالش‌های مالی را می‌توان در تاخیر در پرداخت هزینه خرید لیتیوم به تولیدکنندگان کوچک‌مقیاس و ارائه تخفیف برای فروش محصولات لیتیومی نیمه‌فرآوری‌شده در بازار مشاهده کرد. انتظار می‌رود بازار لیتیوم به‌دلیل فشارهای بازرسان بخش حفاظت از محیط‌زیست چین بر تولیدکنندگان، کاهش زمان حمایت صندوق‌های پوشش ریسک در معاملات آتی و تداوم وضعیت مازاد عرضه و افت اندک انبارهای ذخایر لیتیوم همچنان وضعیت نوسانی خود را حفظ کند. آن‌طور که به‌نظر می‌رسد، این اتفاق به‌نفع تولیدکنندگان بزرگ‌مقیاس با تراز مالی بالا و به زیان تولیدکنندگان کوچک‌مقیاس در چین و سایر کشورهای تولیدکننده این فلز خواهد بود.

اولویت‌های برنامه پنج‌ساله چهاردهم توسعه چین

سیاست‌گذاری‌های دولت چین در صنعت لیتیوم از سال‌های گذشته تاکنون ادامه دارد. در همین رابطه در برنامه پنج‌ساله چهاردهم ارائه‌شده از سوی دولت چین بر امنیت منابع، توسعه مواد اولیه موردنیاز در صنعت باتری و بخش انرژی تاکید شده است. واقعیت اینکه در عمل، این سیاست‌گذاری‌ها به تقویت شرکت‌های تولیدکننده پیشرو، اعمال محدودیت‌های مصرف انرژی و حفاظت از محیط‌زیست و جلوگیری از روند افزایش ظرفیت‌های تولید مواد معدنی با حاشیه سود جزئی منجر می‌شود. در همین چارچوب، شرکت‌های دولتی تحت فشار کمیسیون نظارت بر دارایی‌های دولتی چین (SASAC) قرار گرفته‌اند تا بازدهی سرمایه خود را بهبود بخشیده و از افزایش بی‌رویه ظرفیت تولید پرهیز کنند. در بخش خصوصی نیز، دسترسی به اعتبار مالی و زمین، بیش از پیش به رعایت الزامات زیست‌محیطی و شاخص‌های بهره‌وری ظرفیت تولید وابسته شده است. همچنین وزارت صنعت و فناوری اطلاعات چین (MIIT) با انتشار دستورالعمل‌هایی درباره ظرفیت تولید بخش باتری هشدار داده است که توسعه کنترل‌نشده از مرحله استخراج معدن تا تولید کاتد می‌تواند پیامدهای منفی در پی داشته باشد. در همین راستا، دولت چین به‌جای اصلاح سهمیه‌های کلی اختصاص داده‌شده به تولیدکنندگان لیتیوم، ابزارهای دقیق‌تری مانند بازبینی در صدور مجوزها و سختگیری در بازرسی‌های بخش حفاظت از محیط‌زیست را به‌کار گرفته است.

وضعیت تقاضای خودروهای الکتریکی

بررسی‌های انجام‌گرفته از بازار نشان می‌دهد، حجم تقاضا برای لیتیوم کاهش نیافته، اما وارد مرحله بلوغ و بالندگی شده است. از سوی دیگر، حجم فروش خودروهای الکتریکی در چین همچنان در حال افزایش است و این روند کاملا با مشوق‌های دولتی و تخفیف‌های عرضه‌کنندگان این خودروها مطابقت دارد. با این وجود، سرعت رشد نفوذ خودروهای الکتریکی در بازار داخلی همانند سال‌های گذشته نیست. در سطح بین‌المللی، افزایش تنش‌های تجاری و آغاز روند تحقیقات درباره تخصیص یارانه دولتی به خودروهای به‌فروش‌رفته در بازار قاره اروپا، چشم‌انداز صادرات این خوردروها را به قاره سبز با ابهام روبه‌رو کرده است. درباره سهم باتری خودروهای الکتریکی، باتری فسفات آهن لیتیوم همچنان بیشترین سهم را در اختیار دارد. با این حال، به‌نظر می‌رسد سهم باتری‌های سدیم‌یون برای خودروهای اقتصادی و سیستم‌های ثابت ذخیره انرژی باتری به‌دلیل صرفه اقتصادی بالاتر به نسبت چگالی انرژی آن در حال افزایش است. انتظار می‌رود در صورت تجاری‌سازی و تولید انبوه باتری‌های سدیم‌یون، رشد تقاضای لیتیوم در صنایع پایین‌دستی با محدودیت همراه شود. در مقابل، توسعه سیستم‌های ذخیره انرژی شبکه برق در سطح استانی با هدف کاهش فشار وارد شده در زمان اوج مصرف برق در شبکه انرژی داخلی و ادغام با شبکه انرژی‌های تجدیدپذیر شتاب گرفته است. این تغییرات باعث خواهد شد بخشی از حجم مازاد تولید کاتد باتری در چین به این سمت سوق داده شود.

در مجموع، تقاضای لیتیوم همچنان روند روبه‌رشد خود را حفظ خواهد کرد. با این وجود، این حجم افزایشی در حدی که باعث کاهش قابل‌توجه حجم مازاد در انبارهای لیتیوم شود، نخواهد بود و از این‌رو، قیمت‌ها در بازه‌ای نوسان خواهد داشت که تنها تولیدکنندگان بزرگ با حاشیه سود بالا قادر به ادامه فعالیت خود خواهند بود. زنجیره جهانی تامین، دسترسی به سرمایه و چشم‌انداز بازار لیتیوم  چین همچنان محور اصلی زنجیره جهانی لیتیوم در حوزه تولید و فرآوری آن به‌شمار می‌رود. سرمایه‌گذاری‌های خارجی تولیدکنندگان چینی در افریقا و شراکت آنها با تولیدکنندگان لیتیوم در قاره امریکای‌لاتین، به تثبیت جایگاه این کشور در صنعت مذکور کمک کرده است. با این حال، خریداران غربی نیز با تکیه بر سیاست‌گذاری‌های وضع‌شده و تخصیص یارانه‌ها در تلاش هستند تا وابستگی خود به مواد معدنی حیاتی، به‌ویژه لیتیوم از چین را کاهش دهند. افزایش اخیر نرخ لیتیوم در استرالیا فرصتی مقطعی ایجاد کرده است که می‌تواند زمینه تجدیدنظر در تامین مالی پروژه‌ها یا تعویق برخی طرح‌های در حال اجرا را فراهم کند. با این حال، جریان سرمایه به‌ویژه برای معادنی با هزینه‌کردهای بالا که روند راه‌اندازی آنها اغلب از سال ۲۰۲۲ آغاز شده و اکنون با دشواری‌های جدی در تامین مالی مواجه است، همچنان به‌صورت پراکنده و گزینشی تداوم خواهد داشت.

سخن پایانی

اگرچه احتمال اعمال محدودیت مستقیم بر صادرات لیتیوم از چین بسیار اندک ارزیابی می‌شود، اما تجربه اعمال محدودیت‌های پیشین از سوی دولت چین برای صادرات گرافیت نشان می‌دهد که دولت این کشور در صورت همسویی با اهداف راهبردی ملی، از ابزارهای تجاری خود استفاده خواهد کرد. در پایان، رشد اخیر نرخ لیتیوم نه ناشی از رونق طبیعی بازار، بلکه حاصل سیاست‌گذاری دولت چین است و دولت این کشور در نظر دارد با کنترل ظرفیت تولید و اعمال برخی محدودیت‌ها، ثبات را در صنعت داخلی فلز مذکور حفظ کند.