حقیقت ماجرای یارانه ۸ میلیونی بنزین چیست؟
رئیسجمهوری اعلام کرده است که ماهانه حدود هشت میلیون تومان یارانه به هر خودرو پرداخت میشود. با این حال، این پرسش مطرح است که آیا محاسبه ارزش نفت خام ملی در برآورد یارانه سوخت از نظر ماهیت کالای نفت و اصول حسابداری، رویکردی صحیح محسوب میشود یا خیر.
بحث درباره میزان یارانه پرداختی در حوزه بنزین دوباره مطرح شده است. مسعود پزشکیان، رئیسجمهوری، روز پنجشنبه ۲۷ آذر در دیدار با نمایندگان احزاب و گروههای سیاسی اظهار کرد: «چرا یارانهای را که برای هر باک بنزین پرداخت میشود، به همه مردم ندهیم؟ در حالی که حدود هشت میلیون تومان برای هر باک یارانه میپردازیم، بسیاری از افراد جامعه حتی برای تأمین نان شب با مشکل روبهرو هستند.»
در قدم اول نیاز است که صحت این محاسبات سنجیده شود و سپس به مساله اصل محاسبه نفت خام ملی در یارانهدهی به مردم مورد بررسی قرار گیرد.
میزان یارانه اعطاشده به هر خودرو در صورت استفاده 7.6 میلیون است
بنزین در نرخ فوب خلیج فارس حدود ۶۰ سنت و به طور متوسط قیمت بنزین وارداتی حدود 60 هزار تا 70 هزار تومان است. قیمت تمامشده بنزین داخلی شامل استخراج نفت، پالایش، انتقال، عملیات، جایگاه، نیروی انسانی و… است ولی اگر قیمت ذاتی نفت هم محاسبه نشود، حدود ۱۰ هزار تومان است. قیمت تمامشده بنزین برای دولت ۱۵ هزار تومان است. محاسبه قیمت بنزین این طور است که ۹۰ درصد نرخ بنزین داخلی و ۱۰ درصد نرخ واردات است که از جمع ۹۰ درصد ۱۰ هزار تومان، یعنی ۹ هزار تومان و ۱۰ درصد ۶۰ هزار تومان یعنی حدود شش هزار تومان واردات به دست میآید.
از سوی دیگر مطابق مصوبه سه نرخی کردن بنزین، نرخ خرید بنزین از پالایشگاهها با احتساب نفت خام 50 هزار تومان است. این بدان معناست که بیش از 40 هزار تومان از کل قیمت 50 هزار تومانی بنزین، مربوط به قیمت نفت خام است که در ادامه به آن بیشتر پرداخته میشود.
حال با فرض قیمت هر لیتر بنزین ۵۰ هزار تومان و سهمیه ماهانه ۱۶۰ لیتر برای هر خودرو، یارانه بنزین بهصورت عددی محاسبه میشود. ۶۰ لیتر با نرخ ۱۵۰۰ تومان و ۱۰۰ لیتر با نرخ ۳۰۰۰ تومان عرضه میشود و اختلاف آن با قیمت واقعی بهعنوان یارانه حساب میشود. در مجموع یارانه ماهانه بنزین برای هر خودرو حدود 7.6 میلیون تومان میشود که با اظهارات رئیس جمهوری تا حدودی همخوانی دارد.
با این حال باید گفت این در صورتی است که تمامی دارندگان خودرو، کل سهمیه 160 لیتری را در ماه مصرف کنند که در عالم واقعیت این اتفاق رخ نمیدهد. درواقع این احتمال وجود دارد که برخی از مردم کل سهمیه خود را استفاده نکنند.
اما نکته مهم در این زمینه خود مساله یارانه و به بیان دیگر مساله محاسبه نفت خام ملی در میزان یارانه اعطایی به مردم است.
مساله نفت ملی و محاسبه نفت خام در میزان یارانه بنزین
نفت در ایران ملی است. این بدان معناست که نفت برای مردم است و عایدی حاصل از آن باید به نوعی در اختیار مردم قرار گیرد. با این حال، نهتنها این عایدی در اختیار مردم نبوده، بلکه مسئولان تلاش میکنند قیمت نفتی که باید عایدی حاصل از آن به مردم میرسید را از خود آنها بگیرند.
قیمت نفت خام از دهه 80 به بعد در محاسبه قیمت تمامشده بنزین لحاظ شد و تا پیش از آن در محاسبه قیمت بنزین، قیمت نفت را بنا بر اصل ملی بودن در نظر نمیگرفتند. اما پس از دهه 80 و تغییرات ساختاری سازمانهای دولتی، هزینه نفت خام نیز در قیمت تمامشده بنزین محاسبه شد. از زمانی که سازمانهای دولتی به شرکتهای دولتی تبدیل شدند، آنها باید درآمد و هزینههای خود را به طور مشخصتری محاسبه میکردند.
این موضوع باعث شد که نفت ملی به عنوان یک کالای با هزینه مشخص به پالایشگاهها فروخته شود و در قیمت تمامشده نیز مشخص باشد.
پیشتر محمود اولاد، کارشناس اقتصادی، در همین زمینه در گفتوگو با تجارتنیوز گفت: «قبل از دهه 1380 پالایشگاهها حقالعملکاری میکردند. درواقع نفت به نوعی «به امانت» در اختیار پالایشگاهها قرار میگرفت و در حسابوکتابهای دولت و پالایشگاهها ثبت نمیشد. از دهه 80 زیرمجموعههای حاکمیتی دولت با این استدلال که برای افزایش کارایی و ایجاد رقابت باید از حالت «سازمانی» و «حقالعملکاری» خارج شوند، به ساختار «شرکتی» تغییر یافتند و نفت خام از آن زمان در محاسبه قیمت تمامشده بنزین لحاظ شد.»
به گفته او: «این موضوع که اساسا در قیمت تمامشده بنزین باید قیمت نفت خام محاسبه شود یا خیر، به همان تغییر ساختاری سازمانهای دولتی بازمیگردد. اما اصولا نباید قیمت نفت خام لحاظ میشد. اگر قرار بر این بود که رقابتی باشند، باید در سطح جهانی رقابت ایجاد میشد و به مبادلات جهانی نفت و مشتقات نفتی ورود میکردیم.»
همانطور که از این اظهارات پیداست، محاسبه نفت خام در قیمت تمامشده بنزین به تغییر ساختاری سازمانهای دولتی به شرکتهای دولتی باز میگردد. اما نکته مهم آن است که در ایران نفت ملی است. تاکنون مناقشات فراوانی در مورد درست یا نادرست بودن ملی شدن نفت وجود دارد، اما واقعیت موجود در ایران ملی بودن نفت است. این بدان معناست که عواید حاصل از آن باید به مردم اختصاص یابد و در راستای توسعه کشور باشد.
اکنون این پرسش مطرح میشود که چطور نفتی که ملی است و باید عواید حاصل از آن به مردم احتصاص یابد، قرار است هزینه آن از مردم گرفته شود؟ زمانی که رئیس جمهوری عنوان میکند که هشت میلیون تومان به ازای هر باک یارانه پرداخت میشود، مبلغ هشت میلیون تومان با احتساب قیمت نفت خام است. یعنی مسئولان از پرداخت یارانه هشت میلیون تومانی گلهمند هستند و میخواهند به سمتی حرکت کنند که کل 50 هزار تومان هزینه تمامشده بنزین با احتساب نفت خام را از مردم دریافت کنند. اما باید پرسید مگر نفت ملی نیست؟ اگر نفت ملی است، چطور میتوان قیمت خالص آن را از مردم دریافت کرد؟
اگر قرار است قیمت خالص نفت خام ملی از مردم دریافت شود، دیگر نفت ماهیت ملی ندارد، بلکه ماهیت آن نفت دولتی انحصاری است که نهتنها عایدی آن به مردم نمیرسد، بلکه هزینه خالص آن نیز از مردم دریافت میشود. زمانی که یک کالا ملی تلقی میشود، نمیتوان قیمت آن را تحت عنوان یارانه پرداختی به مردم درنظر گرفت. این ادبیات ناشی از تغییرات ساختاری در دهه 80 است که در واقع نفت خام را از ماهیت ملی خارج و در محاسبات میان دولت و مردم لحاظ کرده است.
با توجه به تغییرات ساختاری دهه 80 و صحبت از اعطای یارانه نفت به مردم، مسئولان باید در مورد وضعیت ملی بودن نفت شفافسازی کنند چراکه با توجه به شرایط کنونی به نظر میرسد که نفت در ایران ملی نیست.
