جذب سرمایه، شرط تحقق «معدن به‌جای نفت»
معدنکاری، در جایگاه دومین تلاش برای بقای بشر همواره مطرح بوده است. خوشبختانه کشاورزی نخستین شغل بشری بود. این دو صنعت در تمدن اولیه با هم رتبه‌بندی شده‌اند. از ابتدای تمدن بشر تاکنون، تغییر چندانی در اهمیت این صنایع ایجاد نشده است. اگر ماهیگیری و زراعت را به‌عنوان بخشی از کشاورزی و تولید نفت و گاز را به‌عنوان بخشی از معدن در نظر بگیریم، کشاورزی و استخراج معادن همچنان منابع اصلی مورداستفاده تمدن مدرن را تامین می‌کنند. از دوران ماقبل تاریخ تا به امروز، معدنکاری نقش مهمی در بقای انسان داشته،در کل تاریخ استخراج معادن جذاب است.
معدن، وسیله‌ای برای ایجاد ثروت
فراوانی مواد معدنی روشی را برای ایجاد ثروت فراهم می‌کند. مواد معدنی را می‌توان در بازار آزاد عرضه کرد و به کشورهای صاحب آنها، این امکان را می‌دهد که ارزهایی را با نرخ کم، از کشورهایی که این منابع را ندارند، به‌دست آورند. داشتن معادن به‌طورکلی منجر به این می‌شود که کشورهای غنی از مواد معدنی، اگر دانش و سیاست‌های درست بهره‌برداری از آن را بلد باشند، جزو قدرت‌های اقتصادی جهان باشند، در حالی که کشورهای محروم از این منابع، معمولا از سطح پایین زندگی رنج می‌برند. توانایی استفاده از منابع معدنی به‌عنوان وسیله‌ای برای ایجاد ثروت این امکان را فراهم می‌کند که یک کشور بتواند کل بازار را در یک ماده معدنی خاص، یعنی ایجاد یک کارتل اقتصادی در آن ماده معدنی، کنترل کند. معدنکاری همیشه یک فعالیت مخل محیط‌زیست بوده است، اما صنایع‌معدنی معاصر در برخی از حساس‌ترین جنگل‌های زیست‌محیطی در مناطق خاوری و گرمسیری واقع شده‌اند. استخراج نفت، گاز و مواد معدنی حدود ۷ درصد از جنگل‌زدایی جهانی در مناطق نیمه‌گرمسیری را باعث می‌شود. در کشورهای ثروتمندتر، توسعه نفت، گاز، زغال‌سنگ و مواد معدنی همچنان در حال تخریب و تهدید جنگل‌ها است، مانند مناطق اصلی کانادا و تایگای روسیه که زیرساخت‌های حمل‌ونقل نفت در حال برنامه‌ریزی و توسعه است. توسعه زیرساخت‌های ماسه‌های قیر در مناطق اصلی کانادا منجر به پاکسازی و تخریب بیش از ۷۵۰هزار هکتار از مناطق جنگلی از سال ۲۰۰۰ تاکنون شده است. سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع‌معدنی ایران (ایمیدرو) اقدامات بسیاری را در راستای تقویت و حفظ معادن انجام داده است. در ادامه این گزارش، گفت‌وگویی را با محمد آقاجانلو، مدیرعامل سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع‌معدنی ایران و همچنین معاون وزیر صمت داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
عملکرد ایمیدرو در مسیر حفظ توسعه و تولید در شرایط جنگ اقتصادی را چطور ارزیابی می‌کنید؟
ایمیدرو دارای چارچوب و قوانین بالادستی محکمی است و تمام این موارد سبب شده، طی چند سال گذشته، باوجود توفان‌هایی که در این حوزه وجود داشته است، سرپا بماند و معمولا، مسیر رو به رشدی داشته است. فضا را باید از لحاظ بین‌الملل، بسیار سخت دانست که فشارهایی را بر اقتصاد و تجارت وارد کرده است. نخستین جایی که توانست به اهداف ۱۴۰۴ در حوزه فولاد برسد، ایمیدرو بود که این امر نشان می‌دهد، این بدنه در حال حرکت رو به جلو است. ما در فضای جنگ، قرارداد صادرتی منعقد کردیم و این صادرات انجام گرفت و منابع آن به حساب شرکت واریز شد. در سال گذشته، بیش از ۲ میلیارد دلار پروژه، وارد مدار تولید شد و برنامه‌ها برای امسال، به‌میزان یک میلیارد دلار است. این پروژه‌ها در حال افزایش هستند و شاهد افزایش تعداد آنها نیز هستیم. در بحث نیروگاهی، بخش معدن و صنایع‌معدنی، حدود ۷ هزار و ۵۰۰ مگاوات، برق مصرف می‌کند که از این مقدار ۲ هزار و ۴۰۰ مگاوات، ذیل ماده ۴ وارد مدار شد. بزرگ‌ترین سرمایه کشور در حوزه فلزات و صنایع‌معدنی حضور ۳ عنصر است که مهم‌ترین آن سرمایه انسانی است. مواد معدنی و منابع انرژی نیز، ۲ عنصر دیگر هستند که از سرمایه‌های کشور محسوب می‌شوند.
ایمیدرو می‌تواند با همکاری نهادهای دولتی، تا ۱۰ میلیارد دلار، صادرات مواد معدنی را افزایش دهد. شاید بتوان فضا را به‌سمتی هدایت کرد که هم بتوانیم تولید را افزایش دهیم و هم بتوانیم صادرات بسیار خوبی داشته باشیم. سازمان ایمیدرو توانسته است بخش خصوصی واقعی را وارد میدان کند و این امر سبب شده است تا مزیت‌هایی هم برای دولت داشته باشد. اگر بخش خصوصی به‌صورت واقعی وارد میدان شود و نگاه دولت به این موضوع تخصصی باشد، سرمایه‌گذاری‌های مناسبی در کشور انجام می‌گیرد. گاهی اوقات، دولت بخش خصوصی را وارد میدان می‌کند، اما هیچ حمایتی از این بخش انجام نمی‌گیرد. این امر خوشایند است که آقای اتابک (وزیر صمت) به‌دنبال پیشرفت‌های بسیاری برای کشور هستند.
برنامه‌های ایمیدرو برای بومی‌سازی تجهیزات و قطعات در حوزه معدن چیست؟
یکی از مهم‌ترین موضوعات در حوزه معدن، بحث ماشین‌آلات معدنی است که در واقع، پاشنه‌آشیل این حوزه محسوب می‌شود. قرار بر این است که برای تهیه ماشین‌آلات معدنی، تامین مالی‌های مناسبی انجام گیرد. مناقصه‌های محدودی را آغاز کرده‌ایم که شرکت‌های بین‌المللی بتوانند در ایران، کار خود را آغاز کنند. اما باید به این نکته اشاره کرد که تولید صفر تا صد ماشین‌آلات معدنی و بومی‌سازی کردن آن، نمی‌تواند صرفه اقتصادی چندانی داشته باشد. اما اگر ایران هاب منطقه شود، می‌تواند این عمل تاثیر بسیار خوبی را برای معادن کشور در پی داشته باشد. کشور در بحث تکنولوژی، دارای قابلیت‌های فراوانی است، اما از این تکنولوژی نتوانسته‌ایم استفاده کنیم. در کشور قزاقستان، قرارداد مهندسی نخستین واحد ۸۰۰ هزار تنی آهن‌اسفنجی را منعقد کرده‌ایم و در یکی دیگر از کشورها، در حال بستن قرارداد مهندسی هستیم. مهندسی شاید عدد کوچکی باشد، اما آن چرخه‌ای که در این میان وجود دارد، می‌تواند در حوزه دیپلماتیک و اقتصاد، تاثیرات بسیار خوبی برای کشور داشته باشد. همچنین در بخش طلا نیز، چند پروژه جدید خواهیم داشت و همچنین در معادن سنگ‌آهن هم قرار است شاهد اتفاقات خوبی باشیم. همچنین در حوزه مس، قرار بر این است تا بتوانیم اتفاقات بسیار خوبی را رقم بزنیم و ماجرای بخش مس به‌شکل بسیار خوبی، ختم به خیر شود. ما باید بتوانیم تولید را افزایش دهیم تا رقم صادراتی قابل‌توجهی داشته باشیم. ما در حوزه مس، دارای ظرفیت‌های بسیاری در کشور هستیم و جایگاه ما باید ۲برابر میزان فعلی باشد. باید بتوانیم این زنجیره را به‌سمت ارزش‌افزوده بالا هدایت کنیم و در این مسیر نیاز داریم تا سرمایه‌گذاری‌هایی انجام گیرد. جذب سرمایه‌گذاری خارجی دارای اهمیت است و می‌تواند بزرگ‌ترین کمک به حوزه معدن در کشور باشد. اگر فضایی در کشور ایجاد شود که مصرف‌کننده نهایی خود بتواند در کشور به بحث تولید بپردازد، بسیار خوشایند خواهد بود و این سرمایه‌گذاری می‌تواند مانع خام‌فروشی شود. نگاه‌های بسیار عالی در حوزه مس وجود دارد و امید است که بتوانیم این برنامه‌ها را عملیاتی کنیم.
در ارتباط با جایگزینی معدن به‌جای نفت، صحبت‌های بسیاری مطرح می‌شود، نظر شما در ارتباط با ظرفیت کشور در راستای تحقق این شعار چیست؟
ظرفیت‌ها و ذخایر بسیاری در کشور از لحاظ معادن و منابع‌طبیعی وجود دارد. از طرفی، بسیاری از ظرفیت‌های معدنی، هنوز شناخته نشده‌اند. پروانه‌های اکتشافی بسیاری صادر شده است و تعداد دیگری نیز در دست صدور پروانه قرار گرفته‌اند. اگر تمام این پروانه‌ها صادر شوند و چرخه فعالیت‌های معدنی گسترده شود، قطعا این ظرفیت وجود خواهد داشت که بتوانیم روزی، معدن را جایگزین نفت کنیم. نکته اصلی اینجاست که ما به چه شکل، می‌توانیم سرمایه‌گذار را وارد میدان کرده و به چه شکل می‌توانیم، بسترهای سرمایه‌گذاری را فراهم کنیم. اگر نگاه بین‌المللی و توسعه‌گرا وجود داشته باشد، می‌توانیم سرمایه‌گذار خارجی را وارد میدان کنیم. زمانی که نفت در کشور توسعه پیدا کرد، توانستیم منابع بسیاری را جذب کنیم. اگر بتوانیم، جذب منابع مناسب داشته باشیم و آن را توسعه دهیم، قطعا می‌توانیم معدن را جایگزین نفت کنیم. در حالی که اگر، زیرساخت و سرمایه، به‌میزان فعلی باشد، زمان بسیاری خواهد برد تا بتوانیم معدن را جایگزین نفت کنیم.
صحبت‌های بسیاری درباره تحقق رشد ۱۳ درصدی در حوزه معدن تا پایان برنامه هفتم مطرح می‌شود، آیا چنین امری محقق خواهد شد؟
کشور ایران بسیار مستعد است و ظرفیت‌های فراوانی دارد. درباره تحقق رشد ۱۳درصدی باید یک مثال بزنم. شما باید برای نمره ۲۰ بخوانید که در نهایت ۱۷ بگیرید. اگر برای نمره ۱۴بخوانید، قطعا مردود خواهید شد. ما باید اعداد و ارقامی را که داریم، سخت باشد و برای آن تلاش کنیم. اگر قرار است تحقق رشد ۱۳درصدی را شاهد باشیم، باید تمام دستگاه‌ها یاری کنند. نقش نهادهای نظارتی در توسعه بسیار دارای اهمیت است تا بتوانند مدیران جسور و کاری را همایت کنند. بهترین برنامه‌های توسعه در کشور شاید تا ۳۰درصد اجرایی شده باشند. جوان‌گرایی در کنار دانش و تخصص، نقش بسیار بالایی در دستیابی به تحقق وعده‌ها خواهد داشت. اعتقاد شخصی بنده این است که بخش معدن می‌تواند مانند نفت باشد. پتروشیمی، نفت و معدن می‌توانند مانند چند بال برای کشور عمل کنند که جذب سرمایه داخلی و خارجی کند. امیدواریم که فضای بین‌المللی بهتر شود و بتوانیم از این فضا بهترین استفاده را ببریم. ما باید از خام‌فروشی دوری کنیم و از سرمایه‌های داخلی استفاده کنیم تا این رشد محقق شود.
برنامه ایمیدرو برای معدنکاری فراسرزمینی چیست؟
تا قبل از ایجاد شرایط جنگ برای کشور، با همکاران خود در کشور افغانستان، توانستیم ارتباط‌های بسیار خوبی بگیریم. پروژه اکسیت در کشور (گینه افریقا) را نیز می‌توان با حدود ۲۰ درصد سرمایه قبل راه‌اندازی کرد. این موضوع در هیات‌عامل بررسی شد و در حال حاضر منتظر تایید از سوی کشور گینه هستیم.
اگر این اتفاق رخ دهد، می‌توان گفت شاید نخستین کار معدنکاری فراسرزمینی ایمیدرو در این کشور باشد. هم‌اکنون در معادن قزاقستان مشغول هستیم و معدنکاری فراسرزمینی ما صفر نیست.
ما باید توجه بیشتری به ذخایر سنگ‌آهن کشورهای همسایه داشته باشیم و آن را به ذخایر گازی که در شمال‌شرقی کشور وجود دارد، وصل کنیم. نیاز است تا دیپلماسی معدنی انجام گیرد تا بتوانیم با سایر کشورها، ارتباط معدنی مناسبی بگیریم.
سخن پایانی
معادن را می‌توان یکی از اصلی‌ترین فاکتورهای ثروت کشورها قلمداد کرد، چراکه می‌توانند نقش قلب تپنده صنایع مختلف را داشته باشند. در حقیقت معادن می‌توانند نقش مستقیم و پررنگی در توسعه اقتصادی شامل ایجاد ارزش‌افزوده، ایجاد اشتغال، جبران خدمات نیروی کار و سرمایه، تقویت فعالیت‌های کارآفرین و افزایش درآمدهای مالیاتی و … داشته باشند. در اصل نقش معادن در صنایع به‌گونه‌ای است که امروزه در تمامی دانشگاه‌های معتبر و مشهور جهان، رشته‌های آکادمیک در حوزه‌های مختلف مرتبط با معدن، توسعه پیدا کرده است.
