تمرین توسعه با تعامل جهانی
خودکفایی مسئله مهمی در استقلال کشورها به‌شمار می‌رود. بخشی از وظایف مربوط به این امر بر دوش صنعت بوده که با تولید وابستگی به خارج و به این ترتیب آسیب‌پذیری اقتصاد را کمتر می‌کند.
اما آیا خودکفایی ۱۰۰ درصدی امکان‌پذیر است؟ آیا در عصر الکترونیک که مرزهای جغرافیایی بی‌معنی شده‌اند می‌توان در فضایی بسته فعالیت داشت و کار صنعتی انجام داد؟ بخشی از درآمد اقتصاد از بستر صادرات حاصل می‌شود که در صورت عدم‌تعامل با جهانیان ممکن نیست. زمانی می‌توان در بازار جهانی سهم داشت که در تولید با کشورهای دیگر وارد مشارکت شویم.
حیات صنعت در گرو مشارکت
ابوالفضل روغنی‌گلپایگانی، رئیس کمیسیون صنایع اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران درباره ضرورت مشارکت‌های بین‌المللی تولیدی برای صنایع به صمت گفت: اگر صنایع ایران بخواهند در سطح جهانی حضور داشته و مطرح باشند از ضرورت‌های آن توجه به فناوری، شبکه‌سازی، ارتقای کیفیت و... است. وی افزود: سال‌های زیادی است که کشور در چند محصول محدود (نفت، پتروشیمی و...) به‌دلیل ضرورتی که در دنیا وجود داشته، فعالیت گسترده‌ای در داخل و خارج دارد.
او ادامه داد: در این محصولات، بازار سنتی بیش از ۱۰۰ سال است که فعالیت دارد اما در محصولاتی که می‌تواند ارزش‌افزوده داشته باشد و درآمدزایی خوبی برای اقتصاد کشور ایجاد کند، متاسفانه صنعتی نداریم.
رئیس کمیسیون صنایع اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران با بیان اینکه در دوره‌ای بازار فرش جهان در اختیار ایران بود، گفت: در حال‌حاضر این بازار را هم از دست دادیم. تحریم و عدم‌همکاری بین‌المللی سبب شده صنایع داخلی در جهان جایگاهی نداشته باشند.روغنی‌گلپایگانی تاکید کرد: رونق و جهش تولیدات صنعتی در گرو این است که بتوانیم با مبادلات با کشورهای مختلف جهان ارتباط برقرار کنیم. وی ادامه داد: اگر قرار باشد یک اقتصاد فقط درون‌گرا باشد به‌طور قطع صنعت و محصولات تولیدی در چنین اقتصادی به شکست و فنا محکوم خواهد شد.
تعامل در سطوح مختلف
این فعال صنعت با بیان اینکه در حوزه تولید باید به داخل و خارج توجه شود، گفت: مشارکت با همتایان بین‌المللی الزام است و صنعتگران باید در مراودات جهانی حضوری پررنگ داشته باشند.وی گفت: تحریم به ارتباطات فرامرزی صنعت آسیب زیادی وارد کرد و در معادلات جهانی، صنعت ما به بازی گرفته نمی‌شود.روغنی‌گلپایگانی با بیان اینکه در حوزه‌های ورزشی بازی‌ها در سطح ملی، منطقه‌ای، آسیایی، جهانی و المپیک برگزار می‌شود، گفت: در حوزه صنعت هم این رقابت در تمام سطوح در حال انجام است. صنعتگران ما باید بتوانند در هر سطح تعامل و حرف برای گفتن داشته باشند. به‌این ترتیب معرفی مناسبی از خود ارائه دهند.
ریسک‌پذیر باشیم
همکاری‌های بین‌المللی در صنایع ایران تجربه شده است اما کارنامه خوبی نداشته است زیرا به‌جای افزایش سرمایه‌گذاری خارجی، بازار داخل محلی برای فروش کالاهای خارجی شد حتی محصولات تولید داخل هم قدرت رقابت با این کالاها را نداشته و سهم خود را در بازار از دست دادند.
این فعال صنعت در پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توان این خطر را کمتر کرد، گفت: در جهانی زندگی می‌کنیم که ارتباطات دارای تعریف جدید شده و تعامل حرف نخست را بین کشورها می‌زند. امروز نپذیریم به‌طور قطع ۵ سال آینده ناچار به پذیرش خواهیم بود. امروز به سازمان توسعه تجارت ( WTO ) نپیوندیم در نهایت ناگزیر به پذیرش آن در چند سال آینده خواهیم بود.
او یادآور شد: هر معاهده بین‌المللی تعریف خود را داشته و پذیرش نظام تعرفه‌ای WTO پیامدهای خود را دارد به‌اصطلاح نمی‌توان به آب زد اما خیس نشد؛ باید به‌لحاظ فناوری توان رقابت داشته باشیم و بعضا ممکن است ریزش‌های زیادی در واحدهای تولیدی رخ دهد.روغنی‌گلپایگانی یادآور شد: برای رقابت در المپیک صنعتی در بخش‌هایی باید تحولات بنیادین داشته و توانمندسازی انجام شود. این امر باید جزو اصول اصلی تعاملات جهانی صنایع ما باشد.
او گفت: باید ریسک‌پذیر بود تا به بازار جهانی راه پیدا کنیم. ارتباطات بین‌المللی می‌تواند بستری برای توانمندسازی باشد و قدرت رقابت به محصولات صنعتی ببخشد.
این فعال صنعت عنوان کرد: در حال‌حاضر به محدود شدن محصولات به بازار داخل، صنعتگران در اشل جهانی فعالیت ندارند. فعالیت صنعتی غول‌های جهانی بسیار وسیع و گسترده است. صنعتگران ایرانی بیشتر ملی و منطقه‌ای فعالیت دارند.
صنعت از دانش جهان عقب است
رئیس کمیسیون صنایع اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در پاسخ به این پرسش که کدام صنایع داخلی ظرفیت بیشتر در تعاملات بین‌المللی دارد، گفت: صنایعی مانند صنعت نفت و مشتقات آن مانند پتروشیمی‌ها توان رقابت بیشتر است، یا در حوزه معادن این قدرت وجود دارد. اما در حوزه محصولات های‌تک صنایع داخلی حرفی برای گفتن ندارند، زیرا در بخش توانمندسازی کار خاصی انجام نداده‌ایم.
روغنی‌گلپایگانی گفت: نمی‌توانیم بازارسازی داشته باشیم، زیرا از دانش فنی روز جهان عقب هستیم. دلیل این امر هم بسته بودن مرزهای کشور بوده است. باید در همکاری‌های بین‌المللی راه رسیدن به توسعه را تمرین کنیم.
این فعال صنعت با بیان اینکه برای شرکت در یک مسابقه باید سال‌ها تمرین کرد، گفت: صنعت ما برای حضور در مسابقات جهانی تمرین ندارد و باید در سیاست‌های صنعتی تجدیدنظر شود.
او اظهارکرد: مشارکت و جذب سرمایه خارجی سبب می‌شود با هر تکانه سیاسی همکاران خارجی فعالیت‌ها را به حالت تعلیق در نیاورند.
تعامل انتخاب نیست
روغنی‌گلپایگانی عنوان کرد: به هر حال ایران در حوزه صنایع خام قدرت رقابت دارد و در گذشته در برخی صنایع از جمله صنعت نساجی هم حرف برای گفتن داشت اما امروز سهم او در اختیار کشورهای آسیای جنوب‌شرقی از جمله تایوان، مالزی، اندونزی و... است.
او تاکید کرد: در صنعت مواد غذایی در حوزه غذاهای حلال هم ظرفیت‌های خوبی برای تعاملات بین‌المللی در کشور وجود دارد. این صنایع می‌توانند فرصت خوبی برای مشارکت با کشورهای فعال در این حوزه باشند.رئیس کمیسیون صنایع اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در پایان سخنان خود عنوان کرد: فراموش نکنیم حضور در جهان انتخاب نیست، بلکه یک ضرورت است. در تعاملات تجاری باید قواعد بازی را یاد بگیریم تا بتوانیم بستر رشد و بالندگی صنایع را در داخل رقم بزنیم.
توجه به بازار هدف، رمز موفقیت
احسان سلطانی از کارشناسان حوزه صنعت درباره تعاملات بین‌المللی در حوزه صنعت به صمت گفت: دلیل موفقیت کشورهایی که امروز توانسته‌اند در جهان صادرات خود را توسعه دهند، مبنا قرار دادن بازار هدف‌شان بوده است. پیوستن به سازمان توسعه تجارت جهانی این کشورها بستر سرمایه‌گذاری خارجی را در آنها فراهم کرد. وی افزود: در کشور برخی صنایع هستند که سدی برای موفقیت صنایع دیگر به‌شمار می‌روند. به این معنی که صنایع بالادستی که عموما به‌عنوان خام‌فروش از آنها نام می‌بریم با توجه به روند فعالیتی که دارند اجازه شکل‌گیری مشارکت‌های گسترده در صنایع میانی و پایین‌دستی را نمی‌دهند.
او ادامه داد: صنایع پایین‌دستی عمدتا صنایع خرد و متوسط هستند که نمی‌توانند وارد مشارکت‌های بین‌المللی شوند. صنایع بزرگ هم مربوط به شرکت‌های خصولتی و تولیدکنندگان مواد اولیه و خام پتروشیمی و معدنی هستند. آنها هم روی بازار بسته متمرکز هستند. هنگامی‌که عملکردها این‌گونه باشد یعنی اشتیاقی برای توسعه همکاری و ورود به بازارهای جهانی وجود ندارد. این کارشناس حوزه صنعت یادآور شد: در چنین روندی امکان جذب سرمایه خارجی وجود ندارد.
همکاری با شرکت‌های درجه پنجم
سلطانی در ادامه سخنان خود گفت: درحال‌حاضر فقط بنگاه‌های بزرگ قدرت دارند و می‌توانند سرمایه‌گذاری کنند که شامل فعالان معدنی، خودروسازان و... هستند. در این صنایع هم رانت‌هایی وجود دارد که تعاملات جهانی را با موانعی مواجه کرده است. وی گفت: در داخل هم اگر بخش خصوصی واقعی بخواهد وارد سرمایه‌گذاری و مشارکت شود خیلی به آن میدان عمل نمی‌دهند. به‌عنوان مثال، شرکت‌های خودروساز هم به‌دنبال بازاری بسته هستند که بتوانند محصولاتشان را به‌فروش برسانند. خودروسازان خیلی تلاش کردند تا وارد تعاملات بین‌المللی شوند با شرکت پژو فرانسه قرارداد بستند که خودروساز درجه پنجم در جهان است. عموما با شرکت‌های ضعیف وارد همکاری می‌شوند تا رانت‌های موجود ادامه پیدا کند.
وی گفت: مجموع عوامل سبب شده روند فعلی صنایع بزرگ این‌گونه ادامه پیدا کند و فرصتی برای مشارکت صنعت میانی و متوسط به‌وجود نیاید.
این کارشناس حوزه صنعت یادآور شد: همه چیز را نمی‌توان به تحریم ربط داد. برخی مربوط به موانع داخلی است.
راهکار چیست؟
سلطانی برای برون‌رفت از وضعیت فعلی و ایجاد بستر مناسب برای تعاملات بین‌المللی عنوان کرد: نخست باید صنایع کشور از حالت خصولتی رها شوند. برخی از این بنگاه‌ها متکی به رانت منابع هستند و از این‌رو اجازه نمی‌دهند صنعت مسیر واقعی خود را برود؛ بنابراین باید نخست تکلیف خود را با این نوع بنگاه‌ها مشخص کنیم.
او اضافه کرد: با رسیدگی به این موضوع فضا برای ورود سرمایه خارجی و بخش خصوصی داخلی که تمایل به مشارکت برای توسعه فعالیت‌ها دارد باز می‌شود. در چنین بستری بستن معاهدات تجاری با جهان سخت نخواهد بود. در نتیجه تمام این مسائل به یکدیگر پیوسته است و انجام یکی، بستر را برای اجرای دیگر فراهم می‌کند.
سلطانی با بیان اینکه در شرایط تحریم و افزایش نرخ دلار سود بنگاه‌های خصولتی و خام‌فروش دو برابر شد، گفت: ارزش سهام این شرکت‌ها افزایش یافت و به‌نوعی بنگاه‌هایی که از چنین فضایی سود می‌برند، نمی‌توانند به‌دنبال رفع تحریم و تعاملات اقتصادی با جهان باشند. برای صنایع دیگر هم برنمی‌تابند.
آسیب رشد بنگاه‌های خصولتی
این فعال صنعت در ادامه عنوان کرد: با رشد بنگاه‌های خصولتی فضا برای مشارکت‌های بین‌المللی تنگ‌تر می‌شود و اجازه ورود به سرمایه‌گذار خارجی و حتی بخش خصوصی داخلی داده نمی‌شود.
او گفت: برای حرکت به سوی تولید محصولات صادرات‌گرا باید به سازمان توسعه جهانی بپیوندیم. اگر این‌گونه شود باید اجازه بدهیم تا بنگاه خارجی هم در کشور فعالیت داشته باشد. در این راستا ممکن است یک شرکت خارجی بخواهد در صنعت پتروشیمی سرمایه‌گذاری کند یا بانک خارجی اجازه ورود بخواهد. به‌طور قطع در چنین شرایطی بانک‌های خصوصی نخستین بازندگان این همکاری خواهند بود.
بزرگ‌ترین مانع همکاری
سلطانی با بیان اینکه در همکاری‌های بین‌المللی منافع اقتصادی بسیاری از بنگاه‌های خصولتی از بین می‌رود، افزود: بزرگ‌ترین مانع در تعاملات بین‌المللی صنایع، سیاست‌زدگی اقتصاد است و بنگاه‌های خصولتی در این روند مانع هرگونه تغییری می‌شوند. چون منافع‌شان به خطر می‌افتد.
این کارشناس حوزه صنعت تاکید کرد: صنایع چون در فضای بسته رشد کردند و از برخی رانت‌ها برخوردار بودند نمی‌توانند وارد فضای رقابتی شوند. حتی در بازار داخل هم نمی‌تواند با محصولات خارجی هم رقابت کند.
سلطانی در پایان گفت: پرسش اصلی این است چرا برخی صنایع با پیشینه چندین دهه فعالیت قدرت رقابت ندارد؟ فضا برای مشارکت بین‌الملل تنگ است و برخی رانت‌ها اجازه توسعه فعالیت‌ها را در فضای رقابتی نمی‌دهد.
عدم‌تعامل سازنده با جهان
نصراله محمدحسین فلاح، عضو هیات‌مدیره انجمن مدیران صنایع و کنفدراسیون صنعت ایران درباره ضرورت تعاملات بین‌المللی برای صنعت به صمت گفت: در حالی که سیاست‌های خارجی باید همیشه در خدمت صنعتگران باشد اما در کشور ما این روند برعکس شده و صنعتگر به‌جای حمایت، درحال‌حاضر چوب برخی سیاست‌گذاری‌های نادرست را می‌خورد که مهم‌ترین آنها، عدم‌تعامل سازنده با جهان است.
این فعال صنعت اظهارکرد: تا هنگامی‌که تعامل سازنده با جهانیان نداشته باشیم، باری که بر دوش صنعت و صنعتگر سنگینی می‌کند، بیشتر شده و یک روز این صنعت و فردا صنعت دیگر دچار محدودیت‌های بین‌المللی می‌شوند.
محمدحسین فلاح ادامه داد: صادرات می‌کنیم اما نمی‌توانیم پول آن را برگردانیم؛ بنابراین اگر قانون‌گذاران و برنامه‌ریزان تمایل دارند کار واقعی انجام دهند، بهتر است از ابتدا وضعیت سیاست خارجی و ارتباطات بین‌الملل را مشخص کنند که قرار است چه کنیم؟
سخن پایانی
بنا بر این گزارش مشارکت جهانی برای صنایع الزامی است و اگر چنین نشود در چند سال آینده از میدان رقابت حذف خواهند شد. اما در این باره موانعی وجود دارد که بزرگ‌ترین آنها به گفته یکی از کارشناسان اقتصاد سیاسی و حضور بنگاه‌های خصولتی در کشور هستند. شرکت‌هایی که از برخی رانت‌های موجود برخوردار بوده و سود می‌کنند.
برخی از فعالان صنعت هم عنوان می‌کنند در صورتی که نتوانیم وارد تعاملات بین‌المللی شویم بسیار آسیب‌پذیر خواهیم شد که حتی اگر صادرات هم داشته باشیم نمی‌توانیم پول آن را وارد چرخه اقتصادی کشور کنیم. در نتیجه در جهان امروز مشارکت‌های فرامرزی و فراجغرافیایی ضرورت فعالیت صنعتی و اقتصادی است.
