کشورهای ساحلی دریای خزر با دارا بودن مساحتی بالغ بر ۲۲ میلیون کیلومتر مربع، جمعیتی حدود ۲۵۶ میلیون نفر، حجم مبادلات تجاری ۸۰۰ میلیارد دلاری و تولید ناخالص داخلی بالغ بر ۴ تریلیون دلار از شرایط مناسبی برخوردارند. متاسفانه در حال ‌ حاضر از ظرفیت موجود همکاری اقتصادی آنچنان که باید استفاده نشده و لازم است این موضوع موردبررسی تخصصی قرار گیرد. کارشناسان تجاری معتقدند کشورهای حوزه خزر می ‌ توانند علاوه بر مبادلات تجاری، روابط خود را در زمینه ‌ های فرهنگی و اجتماعی نیز گسترش دهند؛ بنابراین خزر و ظرفیت ‌ های آن، مهم ‌ ترین فرصت چندجانبه نه ‌ تنها برای ایران بلکه برای سایر کشورها به ‌ شمار می ‌ رود. صمت در این گزارش، به بررسی توافقات انجام شده و پیشنهادات ارائه ‌ شده در دومین همایش اقتصادی خزر برای توسعه روابط پرداخته است.

رفع مشکل ترانزیت اولویت است

علیرضا پیمان ‌ پاک، رئیس سازمان توسعه تجارت اظهار کرد: عضویت تجاری ما در منطقه آزاد اوراسیا نهایی شده و به ‌ زودی در آنجا عضو خواهیم شد. در این منطقه از کشورهای حاشیه دریای خزر قزاقستان و روسیه عضو هستند؛ از این ‌ رو جمهوری آذربایجان و ترکمنستان می ‌ توانند به این توافق ‌ های منطقه ‌ ای اضافه شوند. علیرضا پیمان ‌ پاک با اشاره به مزایای اقتصادی مجمع اقتصادی خزر، گفت: دومین اجلاس اقتصادی خزر با حضور معاون اول رئیس ‌ جمهوری و نخست ‌ وزیران ۴ کشور حاشیه دریای خزر برگزار شد. در این اجلاس نشست ‌ های مشترک و دو به دو برگزار و موضوعات مختلف مطرح شد. در این همایش هم ‌ اندیشی ‌ ها و توافق ‌ های خوبی در زمینه انرژی و سوآپ و سرمایه ‌ گذاری ‌ های مشترک انجام شد. پیمان ‌ پاک با اشاره به بحث ‌ های مطرح ‌ شده در زمینه توسعه روابط تجاری، ترانزیت و حمل ‌ ونقل اذعان کرد: از سال ‌ های گذشته حمل ‌ ونقل یکی از مسائل مهم کشورهای حاشیه دریای خزر بود. باتوجه به بحران ‌ هایی که در دنیا وجود دارد بحث ترانزیت و حمل ‌ ونقل کالا تبدیل به یکی از اصلی ‌ ترین دغدغه ‌ های کشورهای حوزه دریای خزر شده است. در این جلسات بر نقش ایران در کریدور شمال-جنوب در حوزه ترانزیت تاکید شد.

نهایی شدن حضور ایران در اوراسیا

پیمان ‌ پاک به تاکید این کشورها بر توسعه روابط تجاری اشاره کرد و افزود: اتاق ‌ های بازرگانی این کشورها با یکدیگر جلسات و مذاکرات جدی داشتند. همچنین معاون اول رئیس ‌ جمهوری جلسات متعددی با مقامات تجاری و فعالان اقتصادی، استانداران و رؤسای ‌ جمهوری ‌ های فدراسیون روسیه برگزار کرد و به جمع ‌ بندی خوبی در زمینه ‌ های اقلیم و مسائل زیست ‌ محیطی رسیدیم. به ‌ گفته این مقام مسئول، در مجموع در مجمع اقتصادی خزر موافقت ‌ های خوبی به ‌ دست آمد که امیدواریم این موافقتنامه ‌ ها را پیگیری کنیم تا به نتیجه نهایی برسد و منافع اقتصادی قابل ‌ لمس شود.

رئیس سازمان توسعه تجارت درباره ایده ایجاد منطقه آزاد مشترک، افزود: ایده اولیه ایجاد منطقه آزاد مشترک را مخبر دزفولی، معاون اول رئیس ‌ جمهوری مطرح کرد؛ از این ‌ رو مذاکره با روس ‌ ها را پیگیری کردیم و اگر دیگر کشورهای حاشیه دریای خزر تمایل به همکاری در این موضوع داشته باشند، درخواست آنها مورد بحث و بررسی قرار می ‌ گیرد.

همچنین عضویت تجاری ما در منطقه آزاد اوراسیا نهایی شده و به ‌ زودی در آنجا عضو خواهیم شد. در این منطقه مشترک از کشورهای حاشیه دریای خزر، قزاقستان و روسیه عضو هستند؛ از این ‌ رو جمهوری آذربایجان و ترکمنستان می ‌ توانند به این توافق ‌ منطقه ‌ ای بپیوندند.

افزایش توجه به توسعه زیرساخت ‌ ها

پیمان ‌ پاک با بیان اینکه در زمینه پول مشترک با روسیه در همایش خزر صحبت جدی نشد، افزود: ایجاد سازکارهای مالی و بانکی براساس پول ‌ های ملی مطرح شده است.

از آنجایی که مسئولان بانک مرکزی نیز در نشست ‌ های اخیر ایران با کشورهای حوزه دریای خزر حضور داشتند، صحبت ‌ های تخصصی با تمرکز بر حذف دلار و یورو از معاملات انجام شده تا تجارت براساس پول مشترک دو کشور صورت بگیرد.

معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت با اشاره به دنبال کردن فعالیت ‌ های جدی تجاری ایران در منطقه تجاری خزر، افزود: ما فعالیت ‌ های جدی را برای ایجاد بازار و توسعه زیرساخت ‌ های بین ‌ المللی مانند تعرفه ‌ های ترجیحی و موافقنامه ‌ های آزاد و لجستیک انجام می ‌ دهیم، اما نکته مهم این است که برای این بازار چندصد میلیارد دلاری باید کالا تولید شود تا تنظیم بازار داخلی نیز برهم نخورد.

وی درباره تکمیل راه ‌ آهن رشت-آستارا توضیح داد: جلسه مفصلی را معاون وزیر راه در مجمع اقتصادی کشورهای حاشیه دریای خزر برگزار کرد و موافقات خوبی صورت گرفت. معاون وزیر راه با هدف حل مشکلات ترانزیت اینچه برون-گرمسار و رشت-آستارا در این جلسات حاضر شد و در این زمینه موافقت ‌ های خوبی صورت گرفته است.

الزام ایجاد کمیته ‌ های تخصصی

حسین سلاح ‌ ورزی، نایب ‌ رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در دومین نشست مجمع اقتصادی خزر (ایران، روسیه، قزاقستان، جمهوری آذربایجان و ترکمنستان) گفت: پیوستن ایران به اتحادیه اوراسیا و حرکت کشورها به سمت پیاده ‌ سازی قواعد تجارت آزاد می ‌ تواند در توسعه همکاری ‌ های مشترک نقش بسیار زیادی داشته باشد.

به ‌ منظور استفاده از این فرصت ‌ ها، مناسب است کمیته ‌ های تخصصی متشکل از بدنه اتاق ‌ های بازرگانی ۵ کشور تشکیل شوند.

در قالب این کمیته ‌ ها، باید جلسات مستمری برگزار شود تا مباحث مربوط به آن پیگیری شوند.

وی ادامه داد: این کمیته ‌ ها می ‌ توانند به لحاظ محتوایی مشکلات موجود در حوزه ‌ های تخصصی را شناسایی کنند و درصدد ارائه پیشنهادات به دولت ‌ های کشورها برای رفع آنها برآیند.

همچنین می ‌ توانند فعالیت منسجم ‌ تری در تشکیل پنل ‌ های تخصصی و نشست ‌ های B ۲ B در قالب همایش داشته باشند؛ کمیته ‌ هایی مانند کمیته کشاورزی، کمیته ارتباطات، کمیته اطلاعات اقتصادی، کمیته انرژی، کمیته محیط ‌ زیست، کمیته بانکداری، کمیته بهداشت و پزشکی، کمیته منابع منطقه ‌ ای، کمیته علوم و تکنولوژی، کمیته توسعه و تجارت، کمیته حمل ‌ ونقل، کمیته جهانگردی، کمیته شرکت ‌ های کوچک و متوسط و... از جمله این کمیته ‌ ها به ‌ شمار می ‌ روند.

او تاکید کرد: ضمن استقبال از هیات تجاری اتاق بازرگانی روسیه که ماه آینده به ایران سفر خواهد کرد، پیشنهاد می ‌ کنیم باتوجه به اهمیت موضوع حمل ‌ ونقل و داوری، ریاست مرکز داوری اتاق روسیه و رئیس موسسه ضامن و صادرکننده کارنه ‌ تیر روسیه، به همراه شرکت ‌ های حمل ‌ ونقل فعال روسی برای بررسی و مذاکرات بیشتر درباره مسائل تخصصی موجود در هیات مذکور حضور داشته باشند.

سخن پایانی

کارشناسان و فعالان تجاری معتقدند فرصت ‌ های ترانزیت ویژه ‌ ای در منطقه خزر وجود دارد که مهم ‌ ترین این فرصت ‌ ها کریدور حمل ‌ ونقل بین ‌ المللی شمال-جنوب است. به ‌ گفته کارشناسان، بهبود زیرساخت ‌ های حمل ‌ ونقل و لجستیکی ایران می ‌ تواند منطقه خزر را به یکی از بزرگ ‌ ترین قطب ‌ های حمل ‌ ونقل بین ‌ قاره ‌ ای چندوجهی در اوراسیا تبدیل کند.