راه‌حل مقابله با خروج سرمایه

هاشم اورعی، استاد دانشگاه شریف در گفت‌وگو با صمت بااشاره به اینکه نقش انرژی‌های تجدیدپذیر در جذب سرمایه باتوجه به ظرفیت‌های بالای خروج سرمایه در ایران، بسیار حائزاهمیت است، گفت: سرمایه‌گذاری در این حوزه می‌تواند به‌عنوان ابزاری موثر برای جذب و حفظ سرمایه داخلی عمل کند و مانع خروج سرمایه از کشور شود. من به‌‎جای عبارت «فرار سرمایه»، از «خروج سرمایه» استفاده می‌کنم، زیرا واژه «فرار» بار منفی دارد و ما نمی‌خواهیم واقعیت‌ها را به‌گونه‌ای سیاه‌نمایی کنیم.

وی افزود: ایران ظرفیت‌های قابل‌توجهی در زمینه انرژی‌های بادی و خورشیدی دارد. براساس آخرین بررسی‌ها، حداقل ۷۱هزار مگاوات ظرفیت خورشیدی، ۴۹هزار مگاوات ظرفیت بادی و ۴هزار مگاوات ظرفیت سایر انرژی‌های تجدیدپذیر داریم که شامل زیست‌توده، زمین‌گرمایی و برقابی کوچک می‌شود. در مجموع، این ظرفیت‌ها به ۱۲۴هزار مگاوات می‌رسد، در حالی که توان تولید فعلی ما حدود ۶۲ هزار مگاوات است. بنابراین، ما از نظر ظرفیت، مشکلی نداریم و این نشان‌دهنده، ظرفیت بالای کشور در زمینه تولید انرژی پاک است.

اورعی در ادامه گفت: از سوی دیگر، ما در کشور با کسری برق نیز مواجهیم. اگر این دو موضوع را کنار هم بگذاریم، تقریبا چاره‌ای جز حرکت به‌سمت انرژی‌های تجدیدپذیر نداریم. مسئله اصلی، نیاز به سرمایه‌گذاری در این حوزه است. باید این موضوع را به‌عنوان یک فرصت ببینیم، نه یک تهدید. به‌جای نگرانی از کمبود برق، باید خوشحال باشیم که زمینه‌ای برای سرمایه‌گذاری فراهم شده است و این می‌تواند به رشد پایدار اقتصادی کشور کمک کند.

این استاد دانشگاه گفت: سرمایه‌گذاری در این بخش نه‌تنها به تولید برق و رفع ناترازی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به توسعه صنعتی کشور نیز منجر شود. از نظر اقتصادی، این امر می‌تواند به رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال کمک کند و به افزایش رفاه اجتماعی نیز منجر شود.

 

سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در برابر قدرت دولتی

وی در پاسخ به این سوال که چرا باوجود این ظرفیت‌ها، هنوز مشکلاتی در حوزه توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور وجود دارد، گفت: دلیل اصلی این است که وزارت نیرو و دولت باید به‌درستی مدیریت کنند. صنعت برق ما به‌شدت دولتی است و این موضوع باعث شده که مسیر اشتباهی را پیش بگیریم. اگر وزارت نیرو بخواهد به‌تنهایی صحنه‌گردانی کند، ممکن است مشکلات بیشتری ایجاد شود و این مسئله نیازمند همکاری بین بخش‌های مختلف باشد.

اورعی تصریح کرد: برای جلوگیری از خروج سرمایه و استفاده از آن در کشور، باید شرایط مناسبی را فراهم کنیم. مدل اقتصادی فعلی ما مناسب نیست و باید تغییر کند. اگر کسی بخواهد ۱۰۰مگاوات نیروگاه بادی یا خورشیدی راه‌اندازی کند، باید مطمئن باشد که این کار سودآور است و همچنین باید از حمایت‌های لازم برخوردار باشد تا بتواند به‌راحتی پروژه خود را اجرا کند.

وی بااشاره به اینکه لازم است که شرایط رقابتی مناسبی ایجاد شود تا سرمایه‌گذاران ترغیب شوند تا به‌جای خروج سرمایه، آن را در پروژه‌های داخلی سرمایه‌گذاری کنند، گفت: در حال‌ حاضر، کسی که می‌خواهد در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر سرمایه‌گذاری کند، به‌طورمستقیم با وزارت نیرو در رقابت قرار دارد. آیا واقعا منطقی است که من پولم را سرمایه‌گذاری کنم و بعد با نهادی رقابت کنم که خود بالای سر من است؟ طبیعی است که کسی که می‌داند در برابر قدرتی بزرگ‌تر قرار دارد، به این کار تمایل نخواهد داشت.

اورعی اضافه کرد: بنابراین، باید اقداماتی برای اصلاح این شرایط انجام بگیرد. وزارت نیرو باید تصمیمات استراتژیک بگیرد. دولت یا حکومت باید برنامه‌ریزی پنج‌ساله‌ای داشته باشند که نقش وزارت نیرو را از این ماجرا کمتر کند و به بخش خصوصی اجازه دهد تا در یک محیط سالم و رقابتی فعالیت کند.

استاد دانشگاه صنعتی شریف گفت: نقش وزارت نیرو نباید به‌عنوان یک بنگاه اقتصادی باشد که مردم برای سرمایه‌گذاری به آن مراجعه کنند. به‌عنوان‌مثال، وقتی من تصمیم می‌گیرم چند صد میلیارد تومان در بیابان سرمایه‌گذاری کنم و بخواهم به شبکه متصل شوم، کارمندی از شرکت برق منطقه باید به من مجوز اتصال بدهد. در این شرایط، من مجبورم برای دریافت موافقت از او، درخواست‌هایی از موقعیت پایین‌دست داشته باشم، و ممکن است با مشکلاتی مواجه شوم.

اورعی بیان کرد: اخیرا مدیرعامل فولاد مبارکه گفته است که من به‌عنوان بخش خصوصی، برق تجدیدپذیر تولید می‌کنم و کارخانجات دیگر نیز از من برق را به نرخ بالا خریداری می‌کنند. سپس من برق تولیدی‌ام را به شبکه می‌ریزم و آن را به تالار سبز منتقل می‌کنم. طبق قانون، وزارت نیرو موظف است این برق را در محل مصرف به خریدار تحویل دهد. اما در میانه این فرآیند، وزارت نیرو متوجه می‌شود که در یک منطقه خاص برق کافی وجود ندارد و برقی که من تولید کرده‌ام، در یکی از نقاط خریداری شده است. این وضعیت باعث ایجاد مشکلات جدی در زنجیره تامین انرژی شده و در نهایت به عدم‌اطمینان سرمایه‌گذاران منجر می‌شود.

وی ادامه داد: این وضعیت نشان‌دهنده مشکلات زیرساختی است که باعث می‌شود مردم به‌درستی به وزارت نیرو اعتماد نکنند و از سرمایه‌گذاری در این حوزه خودداری کنند. همچنین، فقدان برنامه‌ریزی مناسب و هماهنگی بین بخش‌های مختلف، موجب می‌شود که سرمایه‌گذاران نتوانند به‌راحتی وارد بازار شوند و از فرصت‌های موجود بهره‌برداری کنند. در نتیجه، این نارسایی‌ها نه‌تنها مانع از رشد انرژی‌های تجدیدپذیر می‌شود، بلکه به تضعیف انگیزه‌های سرمایه‌گذاری نیز منجر خواهد شد.

 

راهکاری برای جذب سرمایه

محمود پوربهزاد، رئیس هیات‌مدیره صنف نیروگاه‌های مقیاس‌کوچک برق اصفهان، در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: امسال قوانین مربوط به خرید برق و مقررات آن تغییر کرده است. از زمانی که این تغییرات اعمال شد، سقف سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های تجدیدپذیر چندین برابر افزایش یافته و استقبال بسیار خوبی از سوی سرمایه‌گذاران به‌ویژه در حوزه نیروگاه‌های خورشیدی مشاهده می‌شود.

وی افزود: بسیاری از سرمایه‌گذاران به‌دلیل کمبود زمین و امکانات در تلاش هستند تا منابع لازم را تامین کنند و تقاضا نیز بسیار بالا است. دلیل این استقبال، وجود تضمین‌های خرید مناسب و این واقعیت است که سرمایه‌گذاران دیگر با قیمت‌های اجباری مواجه نیستند و می‌توانند برق تولیدی خود را با نرخ بورس بفروشند. این تغییرات واقعا مثبت بوده و باعث جذب سرمایه‌گذاری و مانع خروج سرمایه شده است.

وی بااشاره به اینکه تا سال گذشته، وضعیت نیروگاه‌های گازی و خورشیدی چندان خوب نبود و بسیاری از آنها در آستانه ورشکستگی بودند، گفت: اما از ابتدای امسال، روند کاملا معکوس شده است و اکنون ۸۰ درصد نیروگاه‌های خاموش در اصفهان دوباره راه‌اندازی شده‌ است. این تغییر به‌دلیل قانونی بود که اجازه فروش ۵۰ درصد برق در بورس را فراهم کرد و نقدینگی نیروگاه‌ها را افزایش داد. قبل از این تغییرات، سرمایه‌گذاران به‌دلیل شرایط سخت حاضر به سرمایه‌گذاری بیشتر نبودند. اما اکنون، سرمایه‌گذاران دوباره به این حوزه جذب شده‌اند و بسیاری از آنها در حال جمع‌آوری منابع مالی برای راه‌اندازی واحدهای جدید هستند.

پوربهزاد تصریح کرد: وقتی که پروژه‌ها سودآور باشد و امکانات مناسبی وجود داشته باشد، به‌طورطبیعی جذب سرمایه انجام می‌شود. همچنین، باید به این نکته توجه کرد که برای جذب بیشتر سرمایه‌گذاران، نیاز به ایجاد زیرساخت‌های مناسب و تسهیل فرآیندهای اداری داریم. اگر دولت بتواند حمایت‌های بیشتری از سرمایه‌گذاران ارائه دهد و بسترهای لازم را فراهم کند، قطعا شاهد رشد بیشتری در این بخش خواهیم بود.

وی بااشاره به اینکه طبق گفته رئیس اداره برق وزارت نیرو، میزان تولید برق‌های پراکنده در ایران و به‌ویژه در اصفهان حدود ۵۰ درصد نسبت به همین زمان در سال گذشته افزایش یافته است، گفت: اگر این روند از قبل آغاز شده بود، اکنون با مشکلات کمتری مواجه بودیم و بخش خصوصی به‌راحتی می‌توانست سرمایه‌گذاری کند و به فکر خروج سرمایه از کشور نباشد.

رئیس هیات‌مدیره صنف نیروگاه‌های مقیاس‌کوچک برق اصفهان بیان کرد: این تحولات نشان‌دهنده یک تغییر اساسی در نگرش نسبت به انرژی‌های تجدیدپذیر است و می‌تواند به‌عنوان یک الگو برای سایر بخش‌ها نیز مورداستفاده قرار گیرد.

سخن پایانی

برخی کارشناسان، دلیل اصلی مشکلات را مدیریت دولتی و رقابت ناسالم با بخش خصوصی می‌دانند. آنها معتقدند که ساختارهای ناکارآمد و بروکراسی مانع اصلی جذب سرمایه‌ها است. در مقابل، برخی دیگر بااشاره به تغییرات اخیر در قوانین، وضعیت را مثبت ارزیابی می‌کنند. به‌گفته آنها، امکان فروش برق در بورس، باعث افزایش جذب سرمایه و بازگشت نیروگاه‌های تعطیل به کار شده است. اما از نگاه دیگری، نمی‌توان پدیده «خروج سرمایه» را صرفا به ناکارآمدی‌های مدیریتی یا نبود قوانین مناسب تقلیل داد. در نظامی که تولید ثروت به‌جای توزیع عادلانه، به تمرکز قدرت در دستان دولت و سرمایه‌های بزرگ منجر می‌شود، سرمایه‌های سرگردان در دست طبقه‌ای خاص قرار می‌گیرد. این سرمایه‌ها، به‌جای آنکه در خدمت تامین نیازهای عمومی و توسعه زیرساخت‌های حیاتی، مانند انرژی پاک قرار گیرد، به‌دنبال بازارهای خارجی می‌گردد تا سود خود را به‌حداکثر برساند، بدون توجه به پیامدهای اجتماعی و محیط‌زیستی. انرژی‌های تجدیدپذیر نیز از این معادله مستثنا نیست. در شرایط فعلی، صنعت انرژی به‌جای اینکه یک نیاز حیاتی برای همه مردم باشد، به ابزاری برای انباشت سرمایه و رقابت میان نهادهای دولتی و خصوصی تبدیل شده است.