چالشهای بزرگ بومیسازی
اتکا به تولید داخل و کاهش وابستگیهای خارجی، یکی از موضوعات مهم و مورد بحث است که باید توجه خاصی به آن داشت. اصولا بومیسازی میتواند هزینهها را کاهش داده و وابستگی به ارز را بهمیزان بالایی کاهش دهد. معادن کشور، بیش از هر زمان، نیاز به بومیسازی دارند تا بهصورتکامل، وابستگی را به خارج کاهش دهند. ماشینآلات معدنی، یکی از مهمترین ابزار مورداستفاده در معادن هستند که بیش از گذشته، نیاز به نوسازی آنها احساس میشود. از طرفی، وجود تحریمها، مانع بزرگ ورود ماشینآلات معدنی کشور است.
وجود تحریم و نیاز به بومیسازی
تحریمها، مانع ورود تکنولوژی و همچنین ماشینآلات معدنی به کشور شده است. معادن برای آنکه بتوانند فعالیت موثری داشته باشند و بهرهوری را افزایش دهند، نیاز دارند تا با بهروزترین فناوریها اقدامات خود را انجام دهند. مشکلات ارزی و همچنین وجود تحریم، تبدیل به مانع بزرگی برای ورود تکنولوژی به کشور شده است. برای همین، نیاز به بومیسازی ماشینآلات، بیش از گذشته احساس میشود. بومیسازی تجهیزات معدنی میتواند گام بلندی در استقلال صنعتی کشور برداشته و همچنین این شرایط میتواند صرفهجویی در هزینه تعمیر، نگهداری و واردات را فراهم آورد.
هدف از بومیسازی کاملا روشن است. زمانی که کشور درگیر تحریم و محدودیتهای ارزی است، باید تولید را در داخل کشور پیگیری کرد. البته، لازم به ذکر است که این تولید داخل، باید استانداردهای لازم را برای فعالیتهای معدنی داشته باشد و با دو بار استفاده، خراب نشود. بومیسازی، نهتنها باعث کاهش وابستگی به خارج میشود، بلکه موجب بهبود تابآوری زنجیره تامین، کاهش هزینهها، توسعه توان فنی داخلی و انطباق بهتر فناوری با شرایط زمینشناسی و عملیاتی معادن ایران است. در کشور، اقدامات محدودی در راستای بومیسازی تجهیزات و ماشینآلات معدنی انجام گرفته است که طبق گفته کارشناسان، فاصله بسیاری با نمونههای خارجی دارد.
شتاب روند بومیسازی تجهیزات معدن
کامران وکیل، فعال و کارشناس حوزه معدن در ارتباط با اهمیت بومیسازی معادن و چاشهای پیشرو به صمت گفت: خوشبختانه در ۲ سال گذشته، شاهد شتاب روند بومیسازی تجهیزات معادن بهویژه صنعت مس بودهایم که این روند، به یکی از محورهای مهم و اصلی سیاست صنعتی در کشور تبدیل شده است. بومیسازی میتواند صرفهجوییهای اقتصادی در سطح کلان به همراه داشته باشد. برای مثال و آنطور که از آمار مشخص است، حدود ۶۰ میلیون یورو در سال گذشته (۱۴۰۳) در زمینه تجهیزات صرفهجویی شد که این اقدام در راستای بومیسازی انجام گرفت. این عدد، شاید در ظاهر نشاندهنده یک موفقیت باشد، اما این سوال مطرح میشود که تا چه میزان میتوانیم در راستای افزایش ظرفیت تولید داخلی، کیفیت اقلام جایگزین، سازکار تامین مالی و حتی تداوم این مسیر در برابر تحریمها و نوسانات ارزی ثابتقدم باشیم.
وکیل ادامه داد: فعالیتها و اقدامات بومیسازی، از نقطهای آغاز شد که واردات تعدادی از تجهیزات موردنیاز معادن که از تجهیزات حیاتی محسوب میشوند، بهعلت وجود ممنوعیتهای بینالمللی و محدودیتهای تحریمی، وارد کشور نشدند. باوجود چنین شرایطی، ساخت داخل از یک انتخاب فناورانه به ضرورتی برای ادامه تولید تبدیل شد. با این حال، میان «ضرورت بومیسازی» و «راهبرد بومیسازی» تفاوتی مهم وجود دارد؛ مورد نخست از جنس واکنش اضطراری است و دومی نیازمند برنامهریزی فناورانه، سرمایهگذاری بلندمدت و استانداردسازی دقیق است.
وی گفت: در تعدادی از برنامهها و پروژههای اخیر، اتکا به تولید داخل، توانست بسیاری از هزینههای تولید و تامین را کاهش دهد اما، باید به این نکته اشاره کرد که همچنان از نظر دوام، بازده و همچنین کارآیی، با نمونه خارجی، فاصله چندانی داریم. علت ایجاد این فاصله با نمونههای خارجی، ضعف در زیرساخت و همچنین محدودیت دسترسی سازندگان داخلی به مواد اولیه خاص است. بدینترتیب، هرچند صرفهجویی ارزی عدد قابلتوجهی بهنظر میرسد، اما برای ارزیابی واقعی باید هزینههای ناشی از افت عملکرد یا توقف احتمالی تولید در صورت خرابی تجهیزات نیز در نظر گرفته شود.
وی افزود: صرفهجویی ۶۰ تا ۶۵ میلیون یورویی که در گزارش رسمی مطرح شده، برپایه محاسبه تفاوت میان هزینه واردات و بهای ساخت داخل بهدست آمده است. با این حال، کارشناسان معتقدند این رقم لزوما بهمعنای «صرفهجویی واقعی ارزی» نیست، زیرا در بسیاری از موارد مواد اولیه، قطعات الکترونیک و ماشین و ابزار موردنیاز برای ساخت همین تجهیزات همچنان وارداتی هستند. بهبیاندیگر، بخش قابلتوجهی از هزینه ارزی صرفا از مسیر دیگری پرداخت میشود.
این فعال و کارشناس معدن در ادامه این گفتوگو خاطرنشان کرد: تولیدات داخل، میتواند یک مزیت در زمان تامین داشته باشد و وابستگی عملیاتی را کاهش دهد. اما، در صورتی که نظام پرداخت، کنترل کیفیت و همچنین پشتیبانی هماهنگ نباشند، احتمال توقف خطوط تولید افزایش پیدا خواهد کرد. این نکته در صنایع حساس مانند ذوب و تغلیظ اهمیت دارد که خرابی یک پمپ یا سیستم کنترلی میتواند خسارتی چندمیلیون دلاری ایجاد کند. پس نیاز است تا این عوامل، با یکدیگر هماهنگی داشته باشند تا جلوی ضرر و خسارت گرفته شود.
ضرورت بومیسازی صنعت مس
وکیل خاطرنشان کرد: صنعت مس، یکی از صنایع مهم در جهان محسوب میشود که بومیسازی در این صنعت را باید یک ضرورت دانست که این ضرورت، نباید با واژه موفقیت پایدار، اشتباه گرفته شود. طی سالهای گذشته، تحریمهای ظالمانه و البته محدودیت ارزی، سبب شد تا بسیاری از شرکتها بهسمت بومیسازی و تولید داخل حرکت کنند. اما در بسیاری موارد، این تصمیم بدون ارزیابی دقیق توان فنی و اقتصادی سازندگان داخلی گرفته شد. نتیجه این تصمیم، تولید بیدوام بود که البته صرفه هم نداشت. بومیسازی زمانی معنا پیدا میکند که ساخت داخل بتواند جایگزینی مطمئن و قابلاتکا برای واردات باشد، نه صرفا کالایی که تولید شده است تا آمار صرفهجویی افزایش یابد.
این فعال حوزه معدن همچنین بر ضعف در سازکار تامین مالی پروژههای بومیسازی اشاره کرد و گفت: بسیاری از شرکتهای سازنده داخلی برای دریافت پیشپرداخت یا ضمانتنامه با موانع متعدد بانکی مواجهند. از نگاه او، بومیسازی بدون نظام مالی کارآمد و بدون اتصال پایدار میان صنعت و دانشگاه، بهتدریج به پروژهای نمادین تبدیل میشود که هزینه میبرد، اما ظرفیت فناورانه ایجاد نمیکند.
ضرورت هماهنگی شرکتهای معدنی در راستای بومیسازی
چندی پیش، معاون معدن و صنایعمعدنی ایمیدرو در ارتباط با بومیسازی معادن کشور اظهار کرد: هماهنگی استراتژی شرکتهای معدن و صنایعمعدنی با اهداف بومیسازی را باید یک ضرورت دانست. همچنین، کاهش ارزبری، افزایش توان ساخت داخل و حمایت از فناوریهای پیشرفته باید بهعنوان سیاست اصلی این حوزه دنبال شود. شرایط کشور بهگونهای است که باید در ساخت تجهیزات و تولید دانش از حداکثر توان داخلی بهمنظور کاهش ارزبری استفاده کنیم.
امید امامی، معاون معدن و صنایعمعدنی ایمیدرو در ادامه گفت: شرایط کشور بهگونهای است که باید در ساخت تجهیزات و تولید دانش از حداکثر توان داخلی بهمنظور کاهش ارزبری استفاده کنیم. نیاز است تا کاهش ارزبری، بهعنوان یک الزام برای شرکتهای این حوزه در نظر گرفته شود. امروزه بومیسازی یک سیاست و نگرش اصلی در این حوزه محسوب میشود و نباید به آن در جایگاه امری اختیاری و لوکس نگاه شود.
وی گفت: باید اشاره کرد کاهش ارزبری و همچنین افزایش توان ساخت داخلی و کمک به رشد شرکتها از جمله اهداف اصلی اجرای سیاست بومیسازی در حوزه معدن و صنایعمعدنی کشور است. تمرکز نداشتن بر بومیسازی و همچنین توسعه فناوری در راستای افزایش بهرهوری؛ بهمعنی از دست رفتن توان و داشتههای فعلی است که طی سالیان متمادی بهدست آوردهایم. در ایمیدرو، توجه به صنایع پیشرفته (Hi-Tech) و سرمایهگذاری در حوزههای پرریسک را برعهده داریم تا به اهداف بالاتری در حوزه بومیسازی و توسعه فناوری دست یابیم. یکی از مهمترین نکات در مسیر بومیسازی، جلوگیری از موازیکاری است چراکه این امر به اتلاف زمان و سرمایه میانجامد، از اینرو باید بهصورت سیستماتیک به اشتراکگذاری برنامهها، فعالیتها و دستاوردها بپردازیم. ایجاد هماهنگی، همافزایی و اشتراک گذاشتن دستاورد شرکتهای این حوزه را باید یک ضرورت دانست.
معاون ایمیدرو در ادامه بااشاره به تفاوت بومیسازی در حوزههای فولاد، مس و طلا گفت: برخی از حلقهها همچون محصولات میانی فولادی نیازی به توسعه کمی ندارند، از اینرو تمرکز در این بخش معطوف به حوزههای بهرهوری و نوآوری بهمنظور افزایش کیفیت و کاهش هزینه تمامشده خواهد بود. وی تاکید کرد: بخشهای بالادستی با رویکرد «تامین مواد اولیه و توازن زنجیره» و حوزه پاییندستی برای رسیدن به «ارزشافزوده بالاتر» نیاز به توجه و سرمایهگذاری ویژه دارند.
سخن پایانی
مسئله کیفیت در پروژههای بومیسازی همچنان یکی از چالشهای جدی صنعت است. بخش قابلتوجهی از سازندگان داخلی بهدلیل محدودیت دسترسی به فناوری روز و نبود گواهیهای استاندارد بینالمللی، در تولید اقلام با دوام و دقت بالا دچار مشکل هستند. در برخی موارد، شرکتهای بزرگ ناچارند برای اطمینان از عملکرد، همان قطعه داخلی را در چند نسخه تهیه کنند تا در صورت خرابی یکی، جایگزین فوری در دسترس باشد؛ اقدامی که صرفهجویی اقتصادی را کاهش میدهد.
