بازار بی‌مشتری
بازار خودرو در چند سال اخیر به یک بازار ملتهب با نوسان‌های بسیار تبدیل شده است. تقریبا هر اتفاقی از رویدادهای سیاسی گرفته تا تصمیم‌های اقتصادی نرخ خودرو در بازار آزاد را تغییر می‌دهد. تقریبا از زمان لغو برجام و ممنوعیت واردات خودرو با برگزاری قرعه‌کشی‌ها، پای واسطه‌ها به بازار خودرو باز شد و خودرو بیشتر از قبل چندنرخی بودن را تجربه کرد. این روزها هم در حالی که انتظار می‌رفت، شب عید رونق بیشتری به معاملات بدهد، نشانه‌های رکود همچنان در بازار دیده می‌شود و بازار بیش از هر زمان دیگری درگیر نوسانات قیمتی است. در این گزارش شرایط روز بازار خودرو را بررسی کرده و برای ارائه تحلیلی جامع‌تر، نگاهی به روند ماهانه این بازار از ابتدای سال دارد. در عین حال نگاهی به کارنامه صنعت خودرو در سال ۱۴۰۲ نیز خالی از لطف نیست.
تحلیل کلی بازار خودرو در سال ۱۴۰۲
بزرگ‌ترین مشکلی که خودروسازان در سال ۱۴۰۱ با آن مواجه بودند، مسئله تامین نقدینگی بود. این موضوع ارتباط مستقیمی با سیاست قیمت‌گذاری دستوری داشت و افزایش نرخ در آخرین ماه‌های سال ۱۴۰۱، باعث فروپاشی و سقوط یک‌باره نرخ خودرو در ماه‌های ابتدایی سال ۱۴۰۲ شد.
از همان ابتدای سال، بازار خودرو منتظر واردات ۵۰۰هزار دستگاه خودرو خارجی بود. از سوی دیگر، تمام شرکت‌های داخلی، وعده دادند که عرضه خودرو را بالا خواهند برد و عرضه از تقاضا بالاتر خواهد رفت. در کنار این موارد، حباب نرخ خودروها که در ابتدای سال ایجاد شده بود هم ترکید. با ثبات نرخ ارز در اوایل سال ۱۴۰۲، بازارهای اقتصادی سودآور مثل مسکن و طلا نیز وارد دوره رکود شدند. این موضوعات دست به‌دست هم دادند تا نرخ خودرو در ماه‌های ابتدایی و میانی سال ۱۴۰۲، کاهش یابد و در برخی مواقع نیز ثابت بماند.
بازار ارز و خودرو در سال‌های اخیر تبدیل به بازارهای موازی شده‌اند و طبیعی است در چنین شرایطی، تنش در یکی از بازارها، دیگری را نیز دچار تغییر کند.
تا اوایل آبان ۱۴۰۲، نرخ دلار در کانال ۴۸ تا ۵۲ هزار تومان نوسان داشت و همین موضوع مانند سدی محکم، مقابل افزایش نرخ خودرو قد علم کرده بود و اجازه افزایشی شدن را در این بازار نمی‌داد.
روزها و روزها نرخ خودرو تقریبا بدون تغییر ماند، اما از اوایل آبان با افزایش اخبار منفی سیاسی منطقه، جنگ در غزه، عدم‌واردات خودرو و افزایش مقطعی دلار، رشد نرخ خودرو در بازار آغاز شد تا در دی و اوایل بهمن به پیک قیمتی رسیدیم.
در ماه بهمن، خلاف روال تمام سال‌های قبل، به‌علت افزایش نرخ شدید در دی و نبود خریدار، بازار از خریدار خالی شد و این روند در اسفند تا پیش از انتخابات مجلس شورای اسلامی ادامه یافت. اما باتوجه به واردات نصفه نیمه خودرو و گذر از انتخابات، روند افزایشی دوباره شروع شد.
اما در سال ۱۴۰۲، اتفاق قابل‌توجهی افتاد و باوجود کاهش نرخ دلار، نرخ خودرو بالا رفت. کارشناسان معتقدند، کاهش عرضه خودرو دلیل این اتفاق غیرطبیعی بازار بود. طبق آماری که چندی پیش منتشر شد، فروش خودروسازان در دی نسبت به ماه گذشته خود، یعنی آذر، ۱۱درصد کاهش یافته بود. به‌همین‌دلیل بازار فاز صعودی خود را پس از شوک ارزی حفظ کرد.
تحلیل ماه به ماه بازار ۱۴۰۳
فروردین؛ افزایش نرخ ناگهانی
سال ۱۴۰۳ در میانه‌های ماه مبارک رمضان آغاز شد. بازار خودرو به‌صورت‌معمول در ماه رمضان با کمی افت نرخ روبه‌رو می‌شود یا حداقل در شرایط ثبات به‌سر می‌برد. از سوی دیگر، معمولا در روزهای ابتدایی سال، به‌علت تعطیلی بازار و افزایش تقاضا، نرخ ارز کمی بالا می‌رود.
روزهای ابتدایی امسال طبق انتظار پیش رفت، اما با افزایش تقاضا، تنش در خاورمیانه و اخبار نگران‌کننده سیاسی، نرخ خودرو یک‌باره در ۲ تا ۳ روز، رشد شدیدی را تجربه کرد و حتی برخی خودروها پیک قیمتی قبلی خود در سال ۱۴۰۲ را دوباره لمس کردند.
این روند ادامه داشت اما در اواخر ماه، برای مدتی کوتاه، بازار رویه اصلاح نرخ را در پیش گرفت تا دوباره آماده صعود و فتح سقف‌های قبلی باشد.
قیمت خودرو صفر در ابتدای فروردین ۱۴۰۳، صعودی بود. تمام خودروهای داخلی و وارداتی افزایش چندین درصدی (بین ۲ تا ۸ درصد) را تجربه کردند، اما بعد از برخورد به سطوح مقاومتی و کاهش نرخ ارز، نرخ خودروها نیز نزولی شدند و بین یک تا ۵ درصد کاهش یافتند. به‌صورت‌کلی نرخ خودروهای صفر در انتهای فروردین از ابتدای آن بیشتر بود. خودروهای کارکرده هم که معمولا بیشترین تاثیر را از تعطیلی بازار می‌گیرند، به‌طبع از نرخ خودروهای صفر عقب ماند که البته در نهایت اختلاف نرخ به‌وجود‌آمده، جبران شد.
اردیبهشت؛ سوار بر موج کاهش نرخ
تحلیل روند و رفتار بازار خودرو در اردیبهشت ۱۴۰۳، نیازمند بررسی چندین عامل تاثیرگذار بر قیمت است. تمام خودروهای موجود، در اردیبهشت سوار بر موج کاهش نرخ خودرو شدند و بدون استثنا قیمت‌شان کاهش یافت. گرچه اندکی افت نرخ یا ثبات، روال معمول بازار خودرو در اردیبهشت است، اما برخی خودروهای داخلی در این ماه بیش از ۸ درصد افت نرخ را تجربه کردند؛ اتفاقی که معمولا در اردیبهشت رخ نمی‌دهد.
معمولا در این ماه، بازار خودرو در انتظار بازار گرم خرداد است و به‌همین‌دلیل در برابر کاهش غیرمتعارف قیمت‌ها مقاومت می‌کند تا خود را برای رشد آماده کند اما اردیبهشت ۱۴۰۳ چندین عامل دست به‌دست هم دادند تا شیب نمودار نرخ خودرو بسیار نزولی شود. نرخ ارز با تمام نوسان‌هایش در نهایت کاهش یافت، از سوی دیگر خبر احتمال شکل‌گیری توافقی بین ایران و امریکا در یکی از کشورهای عربی در کاهش قیمت‌ها اثر گذاشت. همچنین از سرگیری برگزاری طرح‌های فروش مدیران خودرو و کرمان خودرو و حتی سایپا بر کاهش نرخ خودرو تاثیر گذاشت. اما شاید به‌توافق نرسیدن خریداران و فروشندگان و به‌صورت‌کلی کاهش تعداد خریداران ماشین از مهم‌ترین دلایل نزولی بودن بازار خودرو در این ماه باشد.
قیمت خودروهای صفر (داخلی، مونتاژ و خارجی) از آغاز تا پایان اردیبهشت، روندی نزولی داشت و نرخ خودروهای داخلی در این ماه بین ۵ تا ۱۰ درصد کاهش یافت.
خرداد؛ ماه باثبات بازار
بازار خودرو در سومین ماه سال، یکی از باثبات‌ترین ماه‌های سال ۱۴۰۳ بود. نرخ بسیاری از مدل‌های خودرو از ابتدا تا انتهای ماه، کمتر از یک درصد، تغییر داشتند که البته این تغییرات بیشتر به‌صورت کاهشی بود. حتی اگر نوسانی هم در بازار رخ می‌داد و یک روز شاهد افزایش اندکی در نرخ خودروها بودیم، بلافاصله فردای همان‌روز، بار دیگر شیب قیمت، نزولی می‌شد.
در این ماه، اخبار جدیدی از کارخانه‌های داخلی به‌گوش نمی‌رسید و تنها ثبت‌نام‌های جدید برای خودروهای برندگان بخش‌های قبلی طرح یکپارچه برگزار شد. از سوی دیگر، انتخاب رئیس‌جمهوری جدید مهم‌ترین اتفاق کشور بود و تقریبا همه در انتظار مشخص شدن نتایج و سیاست‌های جدید حوزه‌های مختلف اقتصادی هستند. بنابراین کارشناسان پیش‌بینی کرده‌اند با این اوضاع، ثبات در بازار خودرو تا پایان انتخابات و مشخص شدن نتیجه نهایی ادامه پیدا کند.
2هفته ابتدایی خرداد، بازار خودروی صفر تقریبا ثابت بود و قیمت‌ها در بازه یک درصد تغییر کردند. در هفته‌های بعد نوسان‌ها کمی بیشتر بود و به‌طورمشخص، بازار تمایل به کاهش نرخ داشت. اما در نهایت، برآیند این نوسان‌ها جز کاهش جزئی نرخ برخی مدل‌ها، ادامه ثبات در بازار بود.
تیر؛ آینه تمام‌عیار از بازار بی‌جان
بازار خودروی تیر، آینه تمام‌عیاری از بازار بی‌جان خودرو بود، بازار انگار به حال خود رها شده و با هر خبر و هر نوسان ارز یا هر اتفاق دیگر، به‌سرعت واکنش نشان می‌دهد. بازار خودرو در اوایل ماه باتوجه به تغییر نکردن نرخ دلار، تمایلی به فراز و نشیب نشان نداد و حتی گاهی نشانه‌هایی از کاهش تعداد معاملات هم دیده می‌شد.
در اواسط ماه و شروع ماه محرم، بازار بهتر شده بود و فروشندگان خودرو تمایل بیشتری به معامله داشتند. حتی برای چند روز، بازار آرایش صعودی به خود گرفت و قیمت‌ها رشد کمی کردند. پس از پایان دهه اول محرم و با انتشار اخبار جدید (به‌ویژه امکان واردات خودروی کارکرده توسط افراد)، قیمت‌ها با شیب قابل‌توجهی کاهش یافت و در مدت کمی ۲ تا ۴ درصد افت کرد.
مرداد؛ سایه ثبات بر بازار
تمام عوامل موثر در بازار خودرو در مرداد دست به‌دست هم دادند تا همچنان ثبات بر بازار سایه بیندازد و حتی گاهی شاهد ریزش بازار باشیم. از ابتدای ماه، بازار بیشتر متمایل به کاهش قیمت‌ها و حتی رسیدن نرخ برخی مدل‌ها به پایین‌ترین میزان ممکن بود.
از سوی دیگر، کاهش ۲ تا ۳ هزار تومانی نرخ دلار، انتشار اخبار آتش‌بس در خاورمیانه، معرفی کابینه دولت جدید و سفرهای اربعینی نیز جلو هرگونه تمایل بازار به افزایش و رشد نرخ‌ها را گرفت. بنابراین طبیعی بود در طول ماه مرداد بازار، آرایشی کاهشی داشته باشد.
در این ماه، ایران‌خودرو نیز از برگزاری دور جدید ثبت‌نام برخی محصولات خود (خارج از سامانه) خبر داد. با انتشار این خبر و آغاز ثبت‌نام، میزان نقدینگی موجود در بازار و حتی تعداد معلاملات خودرو نیز کاهش یافت.
شهریور؛ متفاوت با تمام سال‌های قبل
شهریور ماه ۱۴۰۳ با تمام سال‌های قبل متفاوت بود. در حالی که انتظار داشتیم این ماه بازار خودرو جان تازه‌ای بگیرد و شور و هیجان در آن موج بزند، اما همه‌چیز خلاف انتظار پیش رفت و بازار در سکون و آرامش نسبی قرار گرفت. حتی اگر تغییر قیمتی هم دیده شد، بیشتر به‌سمت کاهش نرخ خودروهای داخلی بود و خبری از افزایش قیمت‌های چشمگیر
نبود.
اگر نگاهی به نرخ خودروهای صفر در شهریور بیندازیم، خواهیم دید که بازار این خودروها نوسان زیادی را تجربه کرده است. بیشتر خودروهای داخلی، وارداتی و حتی مونتاژی در طول ماه یا به همان قیمتی که ماه را با آن شروع کردند، بازگشتند یا با تغییرات اندکی کاهش یافتند. وارداتی‌های تازه‌وارد هم به‌دلیل نبود خریدار و کمبود امکانات و آپشن‌های جذاب، روند کاهشی را در پیش گرفتند و قیمت‌شان روزبه‌روز پایین‌تر آمد.
مهر؛ تجربه همان الگوی همیشگی
بازار خودرو در مهر امسال با همان الگوی همیشگی بازار ایران پیش رفت، اما این‌بار با تفاوت‌هایی ملموس. ناگفته پیداست که نوسانات نرخ دلار به‌سرعت روی نرخ خودروها اثر می‌گذارد و هر تغییری در نرخ ارز، نه‌تنها به تغییر قیمت‌ها دامن می‌زند، بلکه تقاضا و عرضه در بازار خودرو را هم دستخوش تغییر می‌کند.
این تاثیرات گاهی با نوعی هیجان و التهاب همراه است که بازار خودرو را به‌شدت فعال و حساس نگه می‌دارد. اما در ماه‌های اخیر، شاهد اتفاقی متفاوت بودیم؛ از اواخر سال گذشته، نرخ دلار و خودرو دو مسیر نسبتا موازی را در پیش گرفتند و تاحدودی استقلال از هم را تجربه کردند. نرخ خودروها در مهر در همان سطوحی باقی ماند که پیش از این، تحت‌تاثیر نرخ دلار ۵۷ تا ۵۸ هزار تومان قرار داشت.
این نشانه دیگری از فاصله گرفتن این دو بازار و البته چالش بیشتر در پیش‌بینی رفتار آینده آنهاست.
آبان؛ روندی آرام و بدون نوسانات چشمگیر
آبان معمولا یکی از ماه‌های پرمعامله در بازار خودرو است و نقشی مهم در انتقال بازار از رکود ماه‌های ابتدایی سال به دوره پرتلاطم شب عید دارد. اما امسال، خلاف انتظار، بازار خودرو در بیشتر روزهای آبان، روندی آرام و بدون نوسانات چشمگیر را طی کرد.
تا اواخر ماه، نرخ خودروها تغییر محسوسی نداشت و بازار با نوسانات جزئی روزانه پیش می‌رفت. حتی رویدادهایی مانند انتخابات امریکا و تغییرات نرخ ارز نیز تاثیر قابل‌توجهی بر قیمت‌ها نداشتند. این وضعیت باعث شد بسیاری از فعالان بازار تصور کنند که آبان با همین روند آرام و ثبات نسبی قیمت‌ها در محدوده نرخ دلار ۶۷ تا ۷۰ هزار تومان به‌پایان می‌رسد.
اما در 3 روز پایانی ماه، شوکی به بازار وارد شد: افزایش نرخ کارخانه‌ای محصولات ایران‌خودرو و سایپا. این افزایش ناگهانی قیمت‌ها که در مواردی به نزدیکی نرخ بازار رسید، نه‌تنها نرخ خودروهای داخلی را بالا برد، بلکه تاثیر روانی شدیدی بر کل بازار گذاشت. نتیجه این شد که نرخ خودروها به سطح فروردین و اردیبهشت بازگشت، با این تفاوت که این بار نمایشگاه‌داران با جدیت بیشتری به خرید خودرو روی آوردند و تقاضا در بازار، جانی تازه گرفت.
بازار خودرو در آبان نشان داد که همچنان به تغییرات نرخ کارخانه‌ای و روانشناسی بازار وابسته است.
آذر؛ موج جدیدی از افزایش تقاضا و رشد قیمت‌ها
روند صعودی قیمت‌ها در روزهای پایانی آبان به‌حدی شدید بود که انتظار می‌رفت در ابتدای آذر شاهد اصلاحاتی در قیمت‌ها باشیم. اما این اصلاحات، در صورت وقوع، کوتاه‌مدت خواهد بود. باتوجه به افزایش تقاضا در ماه‌های پایانی سال و احتمال ادامه رشد نرخ ارز، پیش‌بینی می‌شود بازار خودرو تا شب عید روندی صعودی داشته باشد.
از سوی دیگر، افزایش نرخ کارخانه‌ای فقط شامل محصولات 2 خودروساز داخلی شد و بازار خبرهای احتمال افزایش قیکت خودروسازان مونتاژی هم داغ شد. در کل روند کلی بازار به‌سمت افزایش قیمت‌ها پیش رفت و موج جدیدی از افزایش تقاضا و رشد قیمت‌ها ایجاد شد. کارشناسان بازار معتقد بودند؛ فعالان بازار باید آماده باشند تا در ماه‌های آتی، بازار خودرو را پرتلاطم‌تر از همیشه تجربه کنند.
دی؛ رکود تورمی و کاهش قدرت خرید
بازار خودرو دی ۱۴۰۳ همچنان تحت‌تاثیر رکود تورمی و کاهش قدرت خرید مصرف‌کنندگان قرار گرفت. باوجود افزایش نرخ دلار و تغییرات سیاستی مانند حذف ارز نیمایی، بازار واکنش خاصی به این عوامل نشان نداده و رکود در خرید و فروش خودرو ادامه یافت.
مسیح فرزانه، کارشناس بازار خودرو، در گفت‌وگو با تجارت‌نیوز اعلام کرد؛ بازار خودرو همچنان تحت‌تاثیر رکود فصلی و تورمی قرار دارد.
به‌گفته وی، تا زمانی که کسب‌وکارها رونق پیدا نکنند و برنامه‌های اقتصادی مثری ارائه نشوند، نمی‌توان انتظار بهبود در بازار خودرو را داشت. وی افزود: رکود تورمی بازار را در وضعیتی قرار داده که افزایش قیمت‌ها در کارخانه‌ها به‌طورکامل به مصرف‌کنندگان منتقل نمی‌شود.
فرزانه بااشاره به کاهش تاثیر نرخ دلار بر نرخ خودروهای داخلی و وارداتی گفت: گرچه افزایش نرخ دلار همچنان به‌عنوان یکی از عوامل تعیین‌کننده نرخ در بازار حضور دارد، اما اثرگذاری آن به‌مراتب کمتر از گذشته است. در حال حاضر نرخ خودرو در بازار به‌طورمیانگین ۲۰ تا ۳۰ درصد کمتر از ارزش واقعی آن نسبت به نرخ دلار است.
وی با بیان اینکه در این هفته خودروهای مونتاژی چینی به‌طور مختصر افزایش نرخ داشته‌اند، اظهار کرد: در خودروهای داخلی و وارداتی تغییر خاصی مشاهده نمی‌شود و در برخی موارد حتی تعدیل جزئی نرخ نیز رخ داده است. این موضوع نشان می‌دهد که رکود شدید مانع از انتقال تغییرات قیمتی به بازار شده است.
این کارشناس بازار خودرو همچنین به سیاست‌های جدید مانند حذف ارز نیمایی و جایگزینی آن با ارز توافقی اشاره کرد و افزود: این تغییر ممکن است تاثیراتی بر نرخ خودروهای مونتاژی داشته باشد، اما به‌تدریج و در طول زمان آشکار می‌شود.
فرزانه پیش‌بینی کرد، بازار خودرو تا پایان سال درگیر رکود می‌ماند و احتمال رونق در ماه‌های پایانی سال مانند بهمن و اسفند پایین است.
وی اضافه کرد: وضعیت فعلی بازار نشان از رکود تورمی عمیق دارد که رفع آن، نیازمند تغییرات کلان اقتصادی و سیاست‌گذاری‌های موثر است.
در نهایت اینکه بازار خودروی ماه دی نیز بدون رونق خاصی به مسیر خود ادامه داد و کاهش حساسیت آن به نرخ دلار، نشانگر عمق رکود در این صنعت بود. در این شرایط بود که تحلیلگران اقتصادی تاکید داشتند تنها اصلاحات ساختاری و حمایت از مصرف‌کنندگان می‌تواند این شرایط را تغییر دهد.
نمایی از بازار بهمن و اسفند
نوسانات نرخ ارز و رکود باعث شده است در ماه‌های پایانی سال، قیمت‌ها به‌صورت رفت و برگشتی تغییر کنند، بدون آنکه معامله‌ای جدی شکل بگیرد. در کنار این چالش‌ها، خصوصی‌سازی ایران‌خودرو نیز با اماواگرهای زیادی روبه‌رو شده است. مداخلات نهادی و چالش‌های اجرایی، روند مدیریت خصوصی ایران خودرو را پیچیده‌تر کرده و تردیدهایی درباره آینده آن ایجاد کرده است.
نگاهی به بازار حاکی از آن است که نرخ خودرو در آخرین روز بهمن ۱۴۰۳ نوسانی گزارش شد و این نوسان در بین محصولات داخلی و مونتاژی از یک میلیون تا ۹۰ میلیون تومان متغیر بود. البته نوسان ایجادشده در بین محصولات داخلی بیشتر به‌صورت نزولی بود؛ طوری که سورن پلاس دوگانه‌سوز، ۱۳میلیون تومان کاهش قیمت داشت.
فعالان صنعت خودرو می‌گویند؛ نرخ خودرو بسیار بیشتر از قدرت خرید مصرف‌کنندگان بالا رفته، از این‌رو نه‌تنها این محصول کششی برای افزایش نرخ مداوم ندارد، بلکه خودروها با همین قیمت‌های فعلی نیز خریداری ندارند.
سخن پایانی
کارشناسان بازار خودرو بر این باورند که رکود تورمی، مهم‌ترین عامل در این وضعیت است و تا زمانی که برنامه‌های اقتصادی موثر و حمایت از کسب‌وکارها اجرا نشود، نمی‌توان به بهبود بازار خودرو امیدوار بود.
برخی از تحلیلگران بازار نیز معتقدند؛ فروش خودرو طی یک ماه اخیر نسبت به ماه‌های قبل اندکی بهبود یافته، اما به‌هیچ‌وجه قابل‌قیاس با بازار شب عید سال‌های قبل نیست و در کنار نوسانی بودن نرخ خودرو، رکود سنگینی هم بر بازار حکمفرماست.
همچنین بررسی بازار خودرو نشان می‌دهد که امسال خلاف سال‌های قبل بازار شب عید خودرو راکد بوده و مصرف‌کنندگان تمایل چندانی به خرید خودرو ندارند که در مجموع این رفتار مصرف‌کننده منجر به تشدید رکود در بازار شده است.
