تجدیدنظر در کشت محصولات آب‌بر
سال‌هاست که کارشناسان آب و کشاورزی و اقتصاد تاکید دارند که باتوجه به شرایط بی‌آبی کشور، کشت محصولات پرآب‌بر توجیه اقتصادی ندارد و نیاز است تا با تغییر الگوی کشت و کاهش مصرف آب کشاورزی و اقناع کشاورزان، کشت محصولات کم‌آب‌بر به‌جای محصولات پرآب‌بر جایگزین شود؛ موضوعی که بانظر به اقلیم خشک ایران در گذشته کمتر موردتوجه قرار می‌گرفت، اکنون باید به اولویت کشور در حوزه آب و کشاورزی تبدیل شود. کشت محصولات کشاورزی نیازمند آب فراوان در سال‌های اخیر که هشدارهای بحران بی‌آبی بیش از دیگر زمان‌ها داده می‌شود، همواره در ابهام قرار گرفته است. چالشی که برخی کارشناسان میزان آن را کم و بدون نیاز به نگرانی و برخی دیگر همین میزان را نیز باتوجه به شرایط بی‌آبی کشور، بحرانی می‌دانند. در این گزارش صمت به بررسی این مسئله پرداخته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
لزوم تغییر و اصلاح اقتصاد آب
وزیر نیرو در بیستمین نمایشگاه بین‌المللی صنعت آب بااشاره به اقلیم و محدودیت منابع آبی کشور، گفت: مشکلات صنعت آب بر کسی پوشیده نیست، اما نکته مهم این است که علت‌ها به‌خوبی بررسی و راهکارهای عملیاتی ارائه شود. باتوجه به شرایط کشور و منابع محدود آبی باید نسبت به کاشت محصولات آب‌بر به‌ویژه در مناطق خشک کشور تجدیدنظر شود و اصلاحاتی در این زمینه انجام گیرد.
عباس علی‌آبادی با بیان اینکه هم‌اکنون افتخارآمیزترین مصنوعات بشر را در صنعت آب و برق طراحی و تولید می‌کنیم، گفت: بر این اساس ایران در حوزه صنعت آب و نیز آب و فاضلاب شایسته ورود در حوزه بین‌المللی است. خوشبختانه برخی شرکت‌ها در این زمینه گام برداشته‌اند و بر این اساس ظرفیت‌های بسیارخوبی در حوزه بین‌المللی برای این دست از فعالان وجود دارد که این امر را می‌توان جزو افتخارات ملی برشمرد. حفظ پیمانکاران و ایجاد تعامل موثر برای پیشبرد اقدامات و حل ریشه‌ای مسائل آب بسیار اهمیت دارد.
وزیر نیرو در ادامه ریشه همه مشکلات در این صنعت را اقتصاد عنوان کرد و گفت: باید اقتصاد آب را تغییر داد و اصلاح کرد. البته خوشبختانه رویکرد برنامه هفتم توسعه نیز بر این پایه بنا شده است. اصلاح اقتصاد آب و تحول در نظام حکمرانی آب بسیار مهم است و در این میان باید دولت به‌عنوان ناظر و حاکم کمک کند.
به‌گفته وی؛ هم‌اکنون ۷۰ درصد دشت‌های کشور ممنوعه شده‌اند و برخی بحرانی و دچار پدیده فرونشست هستند و این شرایط سال به سال هم وخیم‌تر می‌شود.
واردات محصولات آب‌بر به‌جای کشت آنها
در همین راستا محمود یزدانی، کارشناس آب و انرژی به روزنامه صمت گفت: ما در کشور سالانه ۱۰۰میلیارد مترمکعب مصرف آب داریم که بیش از ۹۰ درصد منابع آبی ما برای بخش کشاورزی مصرف می‌شود. بنابراین اگر ۱۰ درصد از این ۹۰ درصد که حدود ۹ میلیارد مترمکعب را صرفه جویی کنیم و با بهینه‌سازی آن الگوی کشت را به وزارت جهاد کشاورزی ابلاغ و تکلیف کنیم، تمام مصارف شرب و صنعت تحت‌پوشش قرار خواهد گرفت و اصلا نیازی به این نیست که دغدغه کمبود آب را به مردم دهیم.
این کارشناس آب و انرژی ادامه داد: در گذشته تصور بر این شکل گرفته که اقلیم ایران نیمه‌خشک است، در حالی که اشتباه بوده و کشور ما اقلیمی خشک دارد نه نیمه‌خشک!
وی تاکید کرد: اکنون در حالی که دهه چهارم انقلاب اسلامی به‌میانه رسیده، مجلس قبل قانون ابلاغ الگوی کشت را مصوب کرده است. قانونی که مجلس قبل مصوب کرده است، باید اوایل انقلاب مصوب می‌شد، اما با این حال می‌تواند یک گام بهینه برای صرفه‌جویی در مصرف آب باشد.
یزدانی با انتقاد از نحوه آبیاری محصولات کشاورزی گفت: ایران سالانه ۱۰۰میلیارد مترمکعب مصرف آبی دارد و ۹۰ میلیارد مترمکعب از این میزان صرف حوزه کشاورزی می‌شود و هنوز هم از روش غرقابی برای کشاورزی استفاده می‌شود، بنابراین اگر ۱۰درصد مصرف آب غرقابی را به آبرسانی نقطه‌ای تبدیل کنیم می‌توانیم کل صنعت و شرب کشور را تحت‌پوشش قرار دهیم.
به‌اعتقاد وی؛ در حالی که هنوز هم از منابع آب زیرزمینی برای کشاورزی استفاده می‌کنیم و به منابع آبی دیگر مانند بارش‌های فصلی، بارش‌های سرانه و رواناب‌ها بی‌توجه هستیم، چگونه می‌توانیم از حقابه‌های مرزی و دیپلماسی آب، پاسداری کنیم.
این کارشناس آب و انرژی بااشاره به صادرات محصولات کشاورزی پرآب درباره محصولات آب‌بر و صادرات آب مجازی، نیز گفت: معتقدم کشوری که منابع آبی ندارد، نباید محصولات آب‌بر نیز داشته باشد. برای مثال در محصولی مانند هندوانه، به‌ازای هر کیلوگرم ۵ مترمکعب یا محصولی مانند سیب ۷۰ لیتر، یا هر دانه تخم‌مرغ ۱۳۵ لیتر و هر کیلو گندم ۱۳۰۰ لیتر آب استفاده می‌کند. هرچند معتقدم باید کشت محصولات استراتژیک به‌دلیل تضمین امنیت غذایی اتفاق بیفتد. حال اگر از کشت گندم به عنوان محصول استراتژیک نیز چشمپوشی کنیم، می‌توانیم صیفی‌جات پرآبی را که استفاده می‌کنیم، وارد کنیم.
مهم‌ترین تهدید کشاورزی و امنیت غذایی، پرمصرفی و بدمصرفی آب است
همچنین عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب کشور در نشست «الزامات اجرای سند ملی دانش‌بنیان امنیت غذایی» با بیان اینکه ۷۰ درصد دشت‌های کشور از دست رفته و دچار فرونشست شده‌اند، گفت: باید بهره‌وری را بالا برد و مصرف آب را کم کرد. در سند امنیت غذایی به این موضوع توجه شده است؛ باید بهره‌وری از ۱.۳۹ به ۲.۶ برسد. تولید اضافه شود و مصرف آب کم شود.
وی با بیان اینکه امنیت غذایی و امنیت آبی دو روی یک سکه هستند، افزود: براساس سند امنیت غذایی تا سال ۱۴۱۱ باید مصرف آب از ۸۱ میلیارد مترمکعب به ۵۱ میلیارد مترمکعب کاهش پیدا کند. مهم‌ترین تهدید کشاورزی و امنیت غذایی پرمصرفی و بدمصرفی آب در این بخش است. در ۱۵سال گذشته، ۳۰ درصد چاه‌های مجاز کشور به‌دلیل افت سطح آب دچار کف‌شکنی شده‌اند. یعنی باید چاه‌ها عمیق‌تر شوند یا چاه جدید زده شود. این کار تا کی می‌تواند ادامه داشته باشد؟
۴۲۲ دشت ممنوعه یا بحرانی در کشور
از ۶۰۹ دشت ایران، ۴۲۲ دشت ممنوعه بحرانی یا ۳۵۹ دشت دچار فرونشست شده‌اند. ۷۰ درصد دشت‌ها از دست رفته‌اند. طبیعت در حال تنبیه ما و کشاورزی در حال نابودی است. باید بهره‌وری را بالا برد و مصرف آب را کم کرد. در سند امنیت غذایی به این موضوع توجه شده است که یکی از مهم‌ترین نقاط قوت آن است و باید توصیه‌های مربوطه عملی شود. باید بهره‌وری آب براساس شاخص ماده خشک از ۱.۳۹ به ۲.۶ برسد، یعنی تولید اضافه شده و مصرف آب کم شود. منابع آبی باید پایداری شرب، نیازهای محیط‌زیستی پیکره‌های آبی و جلوگیری از فرونشست‌ها را محقق کند.
مصرف آب طبق سند امنیت غذایی باید ۳۰میلیاردمترمکعب کاهش یابد
سخنگوی صنعت آب کشور گفت: امنیت غذایی و امنیت آبی دو روی یک سکه هستند و بدون هم به‌دست نمی‌آیند. وزارت نیرو تمام‌قد در خدمت اجرای سند امنیت غذایی است و ما هیچ مقاومتی در برابر آن نداریم و آماده همکاری هستیم و این سند قابل‌انجام است. براساس سند امنیت غذایی تا سال ۱۴۱۱ باید مصرف آب از ۸۱ میلیارد متر مکعب به ۵۱میلیارد مترمکعب کاهش پیدا کند،اما در تدوین و استخراج عدد ۵۱ میلیارد مترمکعب مصرف آب در هدف‌گذاری این سند، وزارت نیرو دخیل نبوده است. در حالی که در برنامه هفتم هدف‌گذاری شده که میزان مصرف آب تا پایان برنامه باید به ۶۵ میلیارد مترمکعب برسد.
۳ دلیل عدم‌اجرای سند امنیت غذایی
عیسی بزرگ‌زاده با بیان اینکه عدم‌اجرای سند امنیت غذایی ۳ دلیل داشته است، گفت: دلیل اول ابهام در هسته اجرایی آن است. دلیل دوم مقاومت داخلی است به‌نحوی‌که اگر حمایت افراد سیاست‌گذار و تبیین سند در رسانه‌ها نبود، برخی نمی‌گذاشتند این سند تدوین و تصویب شود. اکنون این سند هنجار ملی است و هر کس عمل نکند، ناهنجاری کرده است. دلیل سوم عدم‌اجرا نیز، بودجه سنگین اجرای آن است. گفته شده در سال اول برای اجرا به حدود ۱۵۰۰هزار میلیارد تومان بودجه نیاز است و این رقم به این معناست که خواهان اجرایی شدن این سند نیستیم.
وی افزود: باوجود این، ما در وزارت نیرو طرح داریم که چگونه صنعت آب از درون خودش، تامین مالی اجرای سند را انجام دهد. به نرخ سال پایه ۱۴۰۱ ، حدود ۲۱۷ هزار میلیارد تومان یارانه پنهان آب داریم که اگر محاسبات مربوط را برای سال ۱۴۰۳ تعدیل کنیم، این رقم حداقل ۲ برابر خواهد شد. بنابراین از این محل می‌توان تامین مالی اجرای طرح‌های توسعه‌ای از جمله سند امنیت غذایی را انجام داد.
سخن پایانی
باتوجه به بحران‌های فرسودگی خاک، تغییر اقلیم و بحران آب در تمام جهان به‌ویژه در ایران باتوجه به اقلیم خشک آن و به اینکه بیش از ۹۰ درصد منابع آبی در حوزه کشاورزی استفاده می‌شود، بنابراین باتوجه به اهمیت و میزان مصرف آب در حوزه کشاورزی نیاز است تا علاوه بر تغییر الگوی کشت در تولید و کشت برخی محصولات نیازمند به آب زیاد تجدیدنظری جدی انجام گیرد. باید دقت داشت که صادرات محصولات کشاورزی پرآب به معنایی صادرات آب به دیگر کشورها است، مسئله‌ای که کمتر به آن توجه می‌شود.
بر همین اساس نیاز به بهره‌مندی از کشت فراسرزمینی به‌عنوان راه‌حلی برای حفظ منابع آبی محدود کشور یکی از پیشنهادهایی است که کمتر به آن توجه شده است.
