با کاهش شدت همه‌گیری کووید ۱۹، تمرکز جامعه پزشکی جهانی بار دیگر به یکی از مهم‌ترین چالش‌های سلامت عمومی یعنی «مقاومت میکروبی» معطوف شده است؛ بحرانی پنهان اما رو به گسترش که طبق گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت، در صورت بی‌توجهی می‌تواند تا سال ۲۰۵۰ سالانه جان نزدیک به ۱۰ میلیون نفر را تهدید کند.

در ایران نیز عوامل متعددی از جمله مصرف بی‌رویه و خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها، تجویزهای غیرعلمی برخی پزشکان و عرضه بدون نسخه در داروخانه‌ها، به تشدید این بحران دامن زده‌اند و زنگ خطر مقاومت دارویی را به صدا درآورده‌اند.

به مناسبت هفته مقاومت میکروبی با «مسعود مردانی، فوق‌تخصص بیماری‌های عفونی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی» به گفتگو پرداختیم تا به تشریح ابعاد این مشکل، پیامدهای مصرف نابجای آنتی‌بیوتیک و ضرورت آموزش عمومی برای مقابله با این چالش‌ها بپردازیم.

به عنوان سوال اول درباره آنتی بیوتیک ها و موارد مصرف بگویید.

در خصوص آنتی‌بیوتیک‌ها، بعد از فروکش کردن پاندمی کووید در دنیا، سازمان جهانی بهداشت مقاومت میکروبی را به عنوان اولین اولویت بهداشت و درمان جهان اعلام کرد. علت این است که بررسی‌های آماری نشان می‌دهد اگر اقدام جدی انجام نشود، تا سال ۲۰۵۰ سالانه حدود ۱۰ میلیون نفر بر اثر مقاومت میکروبی جان خود را از دست خواهند داد و این عدد نشان می‌دهد اهمیت مقاومت میکروبی حتی از کووید ۱۹ که آن‌همه بحران ایجاد کرد بیشتر است، اما متأسفانه توجه چندانی به آن نمی‌شود.

 

 

در دو دهه اخیر، میکروب‌های گرم منفی نسبت به آنتی‌بیوتیک‌های رایج مقاوم شده‌اند و همین موضوع باعث افزایش عفونت‌های مقاوم به درمان شده است و تعداد قابل توجهی از این بیماران اکنون در بخش‌های مراقبت ویژه بستری هستند و برای حفظ زندگی تلاش می‌کنند.

هفته مقاومت میکروبی و ضرورت آموزش عمومی

به همین دلیل، هفته‌ای در دنیا با عنوان هفته مقاومت میکروبی تعیین شده است تا راهکارهای پیشگیری از مقاومت بررسی شود.

یکی از مشکلات مهم در ایران دسترسی آسان مردم به آنتی‌بیوتیک‌ها است. در بسیاری از خانواده‌ها اولین فردی که آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کند مادر یا مادربزرگ خانواده است که به محض یک عطسه یا سرماخوردگی یکی از اعضای خانواده، بدون آگاهی از لزوم مصرف، دارو تجویز می‌کند. مشکل دوم برخی پزشکان هستند که برای جلب رضایت بیماران، آنتی‌بیوتیک بی‌مورد تجویز می‌کنند و همین باعث افزایش مقاومت می‌شود.

 

 

در سراسر دنیا، عفونت‌های ویروسی دستگاه تنفسی فوقانی شایع‌ترین علت مصرف نابجای آنتی‌بیوتیک هستند؛ بیماری‌هایی مانند آنفولانزا، سرماخوردگی، کرونا همگی ویروسی هستند و هیچ آنتی‌بیوتیکی روی آن‌ها اثر ندارد. مصرف آنتی‌بیوتیک در این موارد نه تنها مفید نیست، بلکه مقاومت میکروبی ایجاد می‌کند و می‌تواند موجب بروز عفونت‌های بیمارستانی و حتی مرگ شود.

دسترسی آسان به آنتی‌بیوتیک؛ مشکل اصلی در ایران

متأسفانه در ایران داروخانه‌ها بدون نسخه پزشک آنتی‌بیوتیک می‌دهند که اقدامی بسیار خطرناک است و اگر مدیریت نشود، می‌تواند به یک فاجعه تبدیل شود.

نکته دیگر این است که در ذهن بسیاری از مردم این باور غلط وجود دارد که «هر کس تب کرد باید سرم یا آنتی‌بیوتیک تزریقی بزند»، در حالی که در عفونت‌های ویروسی مثل آنفولانزا و کرونا، مصرف دگزامتازون یا آنتی‌بیوتیک اصلاً جایگاهی در درمان ندارد و کار اشتباهی است.

در حالی که با درمان‌های ساده مانند تب‌بُرها، داروهای ضد سرفه، ویتامین C، مصرف سبزی و میوه و استراحت، معمولاً بیشتر این بیماری‌ها بهبود پیدا می‌کنند، اما این آگاهی باید در مدارس، خانواده‌ها، رسانه‌ها و صدا و سیما نهادینه شود.

 

 

مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک می‌تواند عوارضی مانند اسهال و مشکلات گوارشی ایجاد کند و ضرر آن برای بدن بسیار بیشتر از فایده احتمالی است.

که از عوارض شناخته‌شده این داروها محسوب می‌شود. حتی ممکن است حساسیت‌های پوستی مانند دانه‌های خارش‌دار و سوزش روی پوست ایجاد شود که از عوارض برخی آنتی‌بیوتیک‌ها است.

برخی افراد پس از مصرف آنتی‌بیوتیک دچار مشکلات روده می‌شوند؛ علت این مسئله چیست؟

حساسیت عمده‌ای که نسبت به بسیاری از قرص‌ها و کپسول‌های آنتی‌بیوتیک، مخصوصاً خانواده بتالاکتام‌ها مثل آموکسی‌سیلین، آمپی‌سیلین، همچنین آزیترومایسین، دیده می‌شود این است که ثابت شده این داروها باعث ترشح آنزیمی در روده به نام موتیلین می‌شوند و این آنزیم حرکات روده را افزایش می‌دهد و همین مسئله می‌تواند منجر به اسهال شود.

برای پیشگیری از این مشکلات، ضروری است از مصرف بی‌مورد آنتی‌بیوتیک خودداری کنیم، زیرا زمانی که مقاومت میکروبی ایجاد شود، درمان بیماری‌های ساده نیز دشوار خواهد شد؛ به‌طور مثال عفونت ادراری که قبلاً با یکی دو آمپول یا چند قرص درمان می‌شد، اکنون ممکن است نیاز به داروی تزریقی داشته باشد و حتی بیمار را به بستری طولانی‌مدت در بیمارستان مجبور کند.