بذر نخستین و مهم‌ترین عامل در تولید گیاهان زراعی است. بنابراین استفاده از بذر مرغوب می‌تواند موجب افزایش کمیت و کیفیت محصولات کشاورزی شود. منظور از بذر مرغوب بذری است که متناسب با شرایط آب و هوایی منطقه بوده و باردهی بالایی داشته و محصول رشدیافته از آن، کیفیت مطلوبی داشته باشد. بر همین اساس مراکز تهیه بذر همواره در تلاش هستند تا با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در این حوزه به بذرهایی اصلاح‌شده براساس خاستگاه کشاورزی، اقلیم و آب و هوا دست یابند. این‌گونه بذرها سالم، رسیده، مقاوم، ضدعفونی، عاری از دانه‌های شکسته و علف‌های هرز، ضعیف و چروکیده بوده و قدرت رشد و سیستم ریشه‌ای قوی دارند و در برابر تنش‌های محیطی مانند سرما یا خشکسالی مقاوم هستند.

در کشور ما از سال ۱۳۳۰، وزارت جهاد کشاورزی موضوع اصلاح بذر را موردتوجه خود قرار داد. اصلاح بذر معمولا به دو روش هیبرید و GMO انجام می‌شود. هدف هر دو این روش‌ها، جمع‌آوری ویژگی‌های مثبت در یک محصول است. در روش هیبرید یا ساده، گرده‌افشانی به‌صورت مصنوعی و توسط انسان انجام می‌شود و با پیوند بین دو والد که از نظر ویژگی‌های ژنتیکی متمایز هستند، در نهایت بذری تولید می‌شود که ویژگی‌های هر دو والد را دارد. در روش GMO نیز تکه‌ای از DNA مطلوب یک بذر جدا شده و وارد بذر موردهدف می‌شود.

خلوص و تمیزی بذر، اطمینان از سلامت بذر، افزایش قدرت جوانه‌زنی، افزایش عملکرد محصول تا ۴۰ درصد، مقاومت در برابر آفات و بیماری‌ها، مقاومت در برابر شوک‌های محیطی مانند سرما و خشکسالی، یکنواختی و یکدست بودن مزرعه، موفقیت در تولید و افزایش سودآوری کشاورز، گسترش نوآوری‌های جدید در زمینه تولید گیاهان زراعی و قرار دادن آن در اختیار کشاورز، پاک شدن مزرعه از علف‌های هرز و گیاهان متفرقه و استفاده از پشتیبانی فنی شرکت خدمات کشاورزی از مهم‌ترین مزیت‌های استفاده از نباتات اصلاح‌شده است.

واردات ۱۲۰ میلیون دلاری بذر سبزی و صیفی‌جات

به‌گزارش روزنامه صمت، غلامرضا نوری‌قزلجه، وزیر جهاد کشاورزی در هفتمین جشنواره ملی معرفی ارقام گیاهی، ضمن تشکر از پژوهشگران و دانشگاهیان موثر در این بخش، گفت: تولید رقم جدید بسیار زمانبر و سخت است، اما پس از آن بخش سخت‌تر کار یعنی استفاده از این ارقام در مزرعه‌ها و باغات برعهده کشاورزان خواهد بود.

وی ادامه داد: خوشحالیم که در پنجاهمین سال تاسیس موسسه تحقیقات، اکنون در مجموع هزار و دویست و سی و هشتمین رقم را هم رونمایی می‌کنیم. در سایه همین تلاش‌ها بیش از یک میلیارد دلار صرفه‌جویی ارزی از محل خودکفایی در تولید بذر حاصل شده است. در زمینه بذرهای سبزی و صیفی سالانه ۱۲۰میلیون دلار واردات داریم و امیدواریم که با تلاش‌های پژوهشگران و فعال‌تر شدن در این بخش به‌زودی نقیصه‌های بخش کشاورزی را مرتفع کنیم.

وزیر جهاد کشاورزی ضمن تشکر از سازمان انرژی اتمی گفت: این سازمان در حوزه اصلاح ‌نژاد و همچنین پرتودهی برای تولید غذای سالم نظر ویژه‌ای بر این بخش دارد و از این بابت بسیار متشکریم.

وی بااشاره به جنگ‌های منطقه‌ای و استفاده رژیم‌صهیونیستی از گرسنگی برای کشتار مردم مظلوم غزه، بر اهمیت امنیت غذایی تاکید کرد و گفت: در شرایط افزایش تنش‌های آبی و خاکی، موضوع علم و دانش‌بنیانی در کشاورزی دارای اولویت بسیار بالایی هستند و می‌توان گفت که برای تامین امنیت غذایی باتوجه به افزایش نیاز به غذا در جهان جز با تکیه بر علم و فن راهی وجود ندارد. به‌همین‌دلیل نیاز است تا در زمینه تولید و غلبه بر چالش‌های کشاورزی با قدرت جلو رویم.

خودکفایی، راه بی‌نیازی از بیگانگان

علیرضا مهاجر، معاونت زراعت جهاد کشاورزی، بااشاره به سفر خود به کشور ترکیه در دوران کرونا به‌منظور تامین و خرید گندم موردنیاز کشور، گفت: در آن زمان پس از 3 روز رایزنی، موفق به خرید ۵۰هزار تن گندم و ۱۲۰هزار تن روغن شدیم؛ در حالی که نیاز گندمی کشور بیش از یک میلیون تن در ماه بود. باوجود اینکه قرارداد داشتیم و باید به ما گندم می‌دادند، در جواب اولویت را، کشور خود اعلام کردند، بنابراین این اتفاق جرقه‌ای برای درک اهمیت خودکفایی در گندم با استفاده حداکثری از ظرفیت‌های کشور خودمان شد.

وی در ادامه بااشاره به داستان حضرت یوسف(ع) در قرآن کریم و اهمیت و شیوه نگهداری گندم، گفت: با مراجعه به تاریخ، دیگر اتفاقاتی که بر اهمیت نگهداری گندم دلالت دارد، پیدا خواهیم کرد، باید با کمترین میزان آب و زمین به‌سوی خودکفایی حرکت کنیم تا در زمان‌های بحرانی، نیازمند بیگانگان نباشیم.

به‌گفته مهاجر یکی از دلایل خودکفایی در گندم، عدم‌نیازمندی به بذرهای خارجی است که به همت پژوهشگران داخلی محقق شده است. در جو و دانه‌های روغنی دستاوردهای پژوهشگران داخلی کمک کرد تا شرایط را به بهترین شکل برای آیندگان رقم بزنیم. وی با تاکید بر عقب‌ماندگی کشور در بخش بذرهای هیبرید نیز گفت: باید پروژه‌های بزرگی در این زمینه آغاز شود و در زمینه بذرهایی مانند برنج، کلزا و... به خودکفایی برسیم. باید تا ۴ سال آینده چندین رقم مناسب دانه‌های روغنی باتوجه به اهمیت این بخش تولید شود. مهاجر بااشاره به تنش‌های محیطی و منطقه‌ای گفت: باید امنیت غذایی کشور، امنیت نظامی و اجتماعی در آینده تامین شود. امیدواریم با تولید بذر بیشتر، زمینه صادرات و افزایش درآمد برای کشور را حاصل کنیم.

لزوم دوراندیشی در تولید بذر اصلاحی

در ادامه غلامرضا گل‌محمدی، رئیس سازمان تات و معاون وزیرجهادکشاورزی نیز گفت: فرآیند معرفی ارقام مناسب، نیازمند روندی طولانی است و ارقامی که امروز معرفی می‌شوند، حداقل ۱۰ سال قبل کار تحقیقاتی روی آنها آغاز شده است که اهمیت دوراندیشی در این موضوع را نشان می‌دهد.

وی ادامه داد: گردش مالی صنعت بذر در جهان حدود ۶۰میلیارد دلار است که تا ۲۰۳۰ پیش‌بینی می‌شود، این میزان به ۹۰میلیارد دلار برسد. ما در بذر ذرت، خودکفا هستیم و ۴ میلیون دلار صادرات بذر هیبرید ذرت داشتیم، همچنین بذر چغندر کشور نیز صادر می‌شود. البته درباره بذر سبزی و صیفی‌جات مشکلاتی داریم که امیدواریم با تلاش‌های پژوهشگران و امکانات سازمان تات و بخش خصوصی و شرکت‌های دانش‌بنیان بتوانیم ضمن حل آن به برنامه هفتم برسیم.

به‌گفته وی؛ خشکسالی، بحران آب، تنش‌های زیستی و شوری زمین و... چالش‌های موجود در کشور هستند که اگر امروز به‌فکر حل آنها نباشیم، در آینده بزرگ‌تر خواهند شد. یکی از راه‌های عبور از این چالش‌ها، توجه به صنعت بذر در کشور است.

معاون وزیر جهاد کشاورزی افزود: در اصلاح بذر از کشت سلولی آغاز کردیم و هم‌اکنون به استفاده از توالی ژنتیکی رسیده‌ایم.از همین‌رو می‌توان گفت، کشورهای همسایه خیلی از ما جلو نیستند و اگر وابستگی ۲ درصدی در تامین بذر را جبران کنیم، می‌توانیم به صادرات برسیم و روزی بتوانیم نخستین جشنواره نفوذ ارقام را برگزار کنیم.

به‌گفته گل‌محمدی، چالش مهم بعدی در حوزه بذر، متاسفانه بالا بودن درصد خودمصرفی بذرها توسط کشاورزان است که موجب افزایش برداشت از منابع‌طبیعی کشور می‌شود، بنابراین اگر دانه‌ها را از کشت حذف و بذر اصلاحی کاشته شود، ۱۰ درصد صرفه‌جویی در منابع آبی رخ خواهد داد.

وی گفت: یکی از منابع اصلی اصلاح بذر، ژن‌پلاس‌هایی است که در اختیار داریم، بنابراین اگر همکاری بین‌بخشی وجود داشته باشد، سازمان تات این آمادگی را دارد تا در مرکز ملی ذخایر ژنتیکی، بذرهای اصلاح‌شده را در اختیار کشاورزان قرار دهد.

در پایان، برگزاری این جشنواره را به فال نیک گرفته و امیدواریم که تا ۴ سال آینده، شاهد برگزاری جشن خودکفایی بذور هیبرید باشیم و صادرات را به دوبرابر افزایش دهیم.

نگاه یکپارچه در زنجیره تحقیق، تولید و پایداری ارقام ژنتیکی

در ادامه این همایش، شایقی‌فر تولیدکننده بذر گندم و کلزا نیز بااشاره به اهمیت استفاده از ارقام اصلاح‌شده در بهبود امنیت غذایی و افزایش درآمد کشاورزی، گفت: باتوجه به تغییرات آب و هوایی و کاهش سطح قابل‌کشت، معرفی ارقام جدید بسیار اهمیت دارد، بنابراین نیاز است تا نگاهی یکپارچه به زنجیره تحقیق، تولید و پایداری در تولید و توسعه ارقام مختلف ژنتیکی وجود داشته باشد. به‌همین‌منظور لازم است که ارتباط بین پژوهشگران و کشاورزان تقویت شده و ارقام نوین گیاهی با اطلاع‌رسانی کافی، تامین نقدینگی و حمایت از شرکت‌های صاحب ایده به مزرعه‌ها برسد.

این محقق و تولیدکننده بذر پیشنهاد کرد، کشاورزان در کاشت ارقام متنوع در مزارع تشویق شوند و به‌منظور توجه به ارقام جدید، یارانه‌هایی برای کاشت این ارقام گیاهی به آنها تخصیص داده شود، همچنین نیاز به بازنگری قوانین و ارائه راهکارهای اجرایی برای بهره‌گیری از ارقام جدید وجود دارد.

افزایش گلوتن نان از ۴۸ درصد  به ۷۳ درصد

حسین جعفری، دبیر هفتمین جشنواره ملی معرفی ارقام گیاهی، در ابتدای این مراسم با تاکید بر اهمیت معرفی ارقام گیاهی گفت: معرفی ارقام جدید گیاهی برای مصرف‌کنندگان از نظر سلامت غذا و برای تولیدکنندگان از نظر اقتصادی و برای مدیران از منظر مدیریت استراتژیک با اهمیت است.

 جعفری افزود: معرفی ارقام جدید گیاهی برای مصرف‌کنندگان از نظر سلامت، طعم و کیفیت، برای تولیدکنندگان از نظر اقتصادی و افزایش عملکرد و تولید و برای مدیران از نظر مدیریت استراتژیک و کاهش آثار مخرب زیستی اهمیت دارد. بر همین اساس میانگین پروتئین موجود در گندم از ۱۱.۳ در سال ۸۸ الی ۸۹ هم اکنون به ۱۲ درصد و همچنین پروتئین گلوتن نان نیز از درصد ۴۸ در سال زراعی ۸۹ به ۷۳ درصد در ۱۴۰۰ رسیده است. درباره افزایش عملکرد گندم و ارتقای معیشت تولیدکنندگان در دیمزارها از ۶۷۳ کیلوگرم در دهه ۶۰ به بیش از هزار و 313 کیلوگرم در سال ۱۴۰۰ رسیدیم.

وی با تاکید بر اینکه معرفی ارقام جدید گیاهی موجب توسعه صنعت بذر و افزایش سودآوری این بخش می‌شود و با کاهش مصرف سموم و آفت‌کش و حفاظت از خاک بسیار موثر است.

جعفری با بیان اینکه در کشور ترکیه فقط بخش خصوصی توانسته است، رقمی ۴ تا ۵ برابری بخش دولتی، ارقام بذری تولید کند، افزود: باتوجه به مشکلات موجود و تنش‌های محیطی حاکم در منطقه و اهمیت بخش کشاورزی در تامین امنیت غذایی باید از حداکثر ظرفیت‌های ژنتیکی در زمینه‌های مختلف ارقامی استفاده کنیم.

براساس گفته‌های جعفری، استفاده از ارقام گیاهی جدید مقاوم به بیماری در غلات صرفه‌جویی در مصرف آفت‌کش‌ها به‌میزان ۲هزار تن در سال، کاهش مصرف آفت‌کش‌ها و حفظ تنوع زیستی، کاهش مصرف آب و حفظ عرصه‌های طبیعی، مصرف بهینه کود و نهاده‌های شیمیایی، ارقام مناسب برای توسعه خاک‌ورزی حفاظتی برای استفاده بهینه از خاک و کاهش مصرف سوخت و نیروی کار از مزایای اصلاح بذر برای محیط‌زیست است، همچنین مشارکت جدی‌تر بخش خصوصی در معرفی ارقام هیبرید، لزوم بهره‌برداری از منابع ژنتیکی غنی کشور در زمینه محصولات مختلف زراعی و باغی و برنامه‌ریزی برای افزایش نفوذ ارقام جدید در مزارع و باغات از الزامات توسعه ارقام گیاهی است.

سخن پایانی

به‌گفته حاضران و کارشناسان این همایش، افزایش مشارکت دانشگاه‌ها در معرفی رقم افزایش تنوع ارقام گیاهان دارویی و سرسبزی و سبزی و صیفی، مشارکت پیمانکاران تولیدکننده بذر و نهال حضور شرکت‌های دانش‌بنیان در عرصه تولید بذر و هیبرید و مشارکت فعالان صنعت بذر از ویژگی‌های جشنواره هفتم است.