نقش ارتقای کیفیت در صنایع‌معدنی
رعایت کیفیت در مراحل اکتشاف و حفاری‌های معدنی، نقش بسیار مهمی دارد و می‌تواند در بازارسازی آینده، موثر باشد. بسیاری از پروژه‌های معدنی به‌علت پایین بودن کیفیت ماشین‌آلات، کارآیی لازم را ندارند و به‌همین‌دلیل، کیفیت اکتشاف، کاهش پیدا می‌کند، همچنین در مرحله بعد از استخراج، نیاز است تا مواد معدنی با کیفیت لازم ترکیب شوند و به‌دست مصرف‌کننده برسند. چنین موضوعی را می‌توان در بحث سیمان هم مشاهده کرد. سیمان یکی از مواد تشکیل‌دهنده بتن است که در ساختمان‌سازی کاربرد دارد. اگر کیفیت بتن تولیدشده، استاندارد نباشد، می‌تواند سبب بروز خسارت‌های جبران‌ناپذیر شود.
معنی و تعریف کیفیت
کیفیت به‌معنای دستیابی به استانداردهای از پیش تعیین‌شده است. باتوجه به این تعریف، ابتدا استانداردهای تولید محصول یا ارائه خدمت مشخص و سپس فعالیت‌ها در راستای دستیابی به این استانداردها انجام می‌شود و استانداردها را برای داده‌ها (شامل مواد، نیروی انسانی، تجهیزات، فضا، پول و…) و فرآیندها در نظر می‌گیرند. استانداردها باتوجه به نیازها و انتظارات مشتری‌ها مشخص می‌شوند. با نظر به ظرفیت و توانایی فرآیندها و متغیرهای موثر بر محیط ارائه خدمت، استانداردها را به‌طورعام نمی‌توان تعمیم داد و برای هر خدمت باتوجه به شرایط محیطی و مشتری‌های آن، شاید لازم باشد استانداردهای مخصوص به خود تعیین شود و فعالیت‌ها در راستای دستیابی به آن استانداردها (حداقل‌های قابل‌قبول) انجام گیرد.
کیفیت به‌معنای کار درست را بار اول صحیح انجام دادن و بارهای بعد، بهتر از بار اول انجام دادن است؛ تعریف فوق متضمن تصمیم‌گیری کیفی است، زیرا بسیاری از کارها هستند که انجام می‌گیرند،اما آن کارها در راستای رسالت سازمان و دستیابی به هدف یا آرمان مشترک ترسیم‌شده برای سازمان نیست؛ این تعریف دارای عملکرد کیفی نیز هست، چراکه کارهای درست به‌طورصحیح انجام داده می‌شوند.
یکی از اساسی‌ترین دلایل برای کیفیت، آشنایی با نیازها و انتظارات مشتری‌ها در داخل سازمان (مشتری‌های داخلی) و در خارج سازمان (مشتری‌های خارجی) می‌باشد. برای مثال بیمار به‌عنوان مهم‌ترین مشتری خارجی (مشتری نهایی) در نظام ارائه خدمات بهداشتی ـ درمانی دارای انتظارات مشخصی است که باید این نیازها و انتظارات به‌طورمستمر توسط ارائه‌کنندگان خدمات شناخته و درباره آنها تحقیق شده و با به‌کاربردن روش‌هایی به آن نیازها و انتظارات پاسخ داده شود؛ علاوه بر این، دیگر مشتری‌ها (برای مثال کارکنان و مشتری‌های خارج سازمان مثل خانواده بیمار، ملاقات‌کنندگان، خریداران خدمات مثل سازمان‌های بیمه و…) نباید به فراموشی سپرده شوند.
اهمیت موضوع کیفیت در فرآیند اکتشاف
شهریار گراوندی، فعال صنعت معدن در ارتباط با موضوع کیفیت در انجام فعالیت‌های معدنی به صمت گفت: موضوع کیفیت در فرآیندهای اکتشافی و استخراج، بسیار دارای اهمیت است و باید توجه ویژه‌ای به آن شود. توجه به شاخصه‌های استاندارد و الزامات آن، از ضروریات تولید و مصرف در صنایع مختلف است. استانداردهای ملی متناسب با استانداردهای بین‌المللی تهیه و تدوین شده‌اند، اما در مواردی، نظارت بر روند اجرای این استانداردها در مسیر تولید، موردغفلت قرار می‌گیرد که به‌شدت آسیب‌زننده است.
گراوندی ادامه داد: توجه به شاخصه‌های استاندارد در روند تولید محصولات مختلف به تولید کالایی باکیفیت منجر می‌شود که تمایل بیشتری از سوی مصرف‌کننده برای خرید آن وجود خواهد داشت. بااین وجود، در مواردی، شاهد هستیم که سیاست‌گذاران، تداوم تولید را به شاخصه‌های استاندارد و تولید محصولی متناسب با کیفیت بین‌المللی ترجیح می‌دهند. این چنین استراتژی‌هایی در نهایت به نادیده گرفتن حقوق مصرف‌کننده و تحمیل انواع خسارت‌ها و حتی بدنامی محصولات تولیدشده در کشور در بازار خارجی منجر خواهد شد.
وی گفت: مصالح ساختمانی از اهمیت ویژه‌ای در تامین ایمنی ساخت‌وسازها برخوردار هستند. سیمان یکی از پرمصرف‌ترین مصالح ساختمانی است که در فرآیند تولید بتن نیز به‌کار می‌رود. توجه به شاخصه‌های استاندارد برای تولید بتن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. نبود نظارت صحیح برای تولید این محصول به تولید محصولات بی‌کیفیت منجر می‌شود. بتن بی‌کیفیت نیز در نهایت از میزان استحکام پروژه‌های ساخت‌وساز می‌کاهد. بتن براساس طرح اختلاط مشخصی و با ترکیب سیمان، شن، آب و مواد افزودنی تولید می‌شود. نسبت اختلاط این مواد اولیه و همچنین کالیبره بودن تجهیزات مورداستفاده در فرآیند تولید بتن از اهمیت ویژه و اثرگذاری بر کیفیت محصول نهایی تولیدی برخوردار است یا در مواردی برای سودآوری بیشتر از میزان سیمان لازم برای تولید بتن کم خواهد کرد.
وی افزود: بر همین اساس نیز، چنانچه نظارت ویژه‌ای بر فرآیند تولید این محصول وجود داشته باشد، این تخلفات به‌آسانی شناسایی و برطرف خواهند شد. فرآیند تست بتن و نمونه‌برداری از آن طبق یک بازه زمانی مشخص انجام می‌شود. یعنی مقاومت بتن در یک بازه ۲ روزه، ۷ روزه و ۲۸روزه تست می‌شود. با این وجود، بیشتر واحدهای بتنی ما در سطح کشور کوچک هستند و بسیاری از این واحدها آزمایشگاه و تجهیزات ندارند و به آزمایشگاه تخصصی مجهز نیستند. در نتیجه امکانی برای تست دقیق بتن وجود نخواهد داشت و این موضوع بسیار چالش‌برانگیز خواهد شد. علاوه بر این، بسیاری از فعالان این صنعت از دانش و تخصص کافی و لازم برخوردار نیستند، همین موضوع نیز مانع تولید بتن با کیفیت مطلوب می‌شود.
بتن به‌سرعت فاسد می‌شود
گراوندی خاطرنشان کرد: علاوه بر مشکلاتی که در مسیر تولید بتن باکیفیت وجود دارد، فساد آنی این محصول نیز به‌شدت چالش‌برانگیز است. از زمانی که بتن‌های آماده در میکسرها ریخته می‌شوند، تنها ۶۰ دقیقه برای استفاده از آن زمان وجود دارد، در غیر این صورت، به‌سرعت فاسد می‌شود. در واقع، بتن با از دست رفتن زمان یادشده، به محصولی بی‌کیفیت و بی‌ارزش تبدیل می‌شود. استفاده از این محصول در فرآیند ساخت‌وساز ایمنی، ساختمان‌ها را تحت‌تاثیر منفی قرار می‌دهد. در نتیجه، با بروز حوادث طبیعی، شاهد تلفات جانی قابل‌توجه خواهیم بود. برای رفع این مشکلات، پیشنهاد می‌شود که امکان تردد ویژه برای کامیون‌داران و حمل‌کنندگان بتن فراهم شود.
سیمان به‌عنوان ماده اولیه تولید بتن استفاده می‌شود و در فرآیند ساخت‌وساز کاربرد گسترده‌ای دارد، بنابراین کیفیت سیمان نیز تاثیر بسزایی بر تولید بتن و کیفیت آن دارد. واحدهای سیمانی کشور عموما بزرگ هستند و از ظرفیت بالایی برای تولید برخوردار هستند. در نتیجه، این واحدها به آزمایشگاه‌های پیشرفته‌ای مجهز هستند، بنابراین استاندارد حاکم بر فرآیند تولید سیمان به‌دقت بررسی می‌شود.
وی گفت: تمام واحدهای سیمانی کشور در فرآیند تولید خود ملزم به رعایت استانداردهای اجباری هستند. ظرفیت و میزان تولید سیمان در کشور ما به‌مراتب بالاتر از نیاز بازار به این محصول برآورد می‌شود، بر همین اساس نیز رقابت گسترده‌ای برای تولید محصول باکیفیت در این صنعت شکل گرفته است. استاندارد حاکم بر فرآیند تولید سیمان در کشور ما استاندارد ملی است. استانداردهای ملی نیز برگرفته از استانداردهای بین‌المللی هستند. بنابراین، خوشبختانه در سرتاسر کشور استانداردهای ملی و حتی فراتر از آن، در فرآیند تولید، رعایت می‌شوند.
نقش مهم ماشین‌آلات در پروژه‌های معدنی
رامین راد، کارشناس صنعت فولاد، در ارتباط با کیفیت ماشین‌آلات موردنیاز در بحث حفاری‌های معدنی به صمت گفت: ماشین‌آلات، نقش بسیار مهمی در پروژه‌های استخراج و حفاری معادن دارند و نیاز است از ماشین‌آلاتی استفاده شود که دارای تکنولوژی‌های روز باشند. همچنین، استفاده از ماشین‌آلاتی که طول عمر بسیار بالایی دارند، برای پروژه‌های حفاری توصیه نمی‌شوند. باتوجه به آمارهای دریافتی، ماشین‌آلات معدنی که از چین وارد کشور می‌شود، بی‌کیفیت است و سبب مشکلات بی‌شماری می‌شود.
راد ادامه داد: به‌دلیل عدم‌توانمندی بومی‌سازی در ماشین‌آلات صنعتی، معدنکاران، داخل چاره‌ای جز استفاده از این ماشین‌های بی‌کیفیت را ندارند. بر همین اساس، در چنین شرایطی، نیاز معدنکاران با چنین ماشین‌آلاتی رفع نمی‌شود و سبب عقب‌ماندگی و عدم‌پیشرفت آنها نیز می‌شود. یکی از راه‌حل‌هایی که دولت باید برای این صنعتگران در نظر بگیرد، وارد کردن ماشین‌آلات نو با مالیات و عوارض کم است تا آنها در زمان استخراج دچار مشکل نشوند.
وی گفت: باتوجه به آنکه کشور دارای معادن بسیار غنی است، در چند ماه گذشته خرید ماشین‌آلات معدنی افت بسیاری کرده است. حال باید دید دولت برای اینکه این صنعت در کشور صرفه اقتصادی و ارزآوری نیز دارد، چگونه می‌تواند شرایط را آسان‌تر کند. دولت باید از واردکنندگان متقلب که به‌تازگی وارد بازار واردات ماشین‌آلات معدنی شده‌اند، جلوگیری کند، زیرا معدنکاران به‌دلیل نبود شرایط مناسب، مجبور به خرید هر نوع ماشینی می‌شوند.
وی افزود: موقعیت کشور ایران باتوجه به دارا بودن منابع معدنی بسیار استراتژیک و حساس است. مشکلاتی از قبیل مالیات، واردات ماشین‌آلات معدنی، محیط‌زیست، سختی اکتشافات، گرفتن مجوزهای مختلف برای برداشت از معادن و امثالهم سبب نارضایتی بسیاری از دست‌اندرکاران در این صنعت شده است. مهم‌ترین عاملی که مانع از توسعه صنعت می‌شود، فرسودگی تجهیزات و نداشتن فناوری‌های نو است، با این حال صنایع کشور مجبور به کار با تجهیزاتی هستند که خیلی وقت است عمر مفید خود را از دست داده‌اند.
تاثیر مستقیم ماشین‌آلات قدیمی بر کیفیت کالاها
راد خاطرنشان کرد: در بخش ماشین‌آلات مربوط به صنایع معدنی و معادن، ظرفیت کشور زیر صفر است؛ این بخش در کشور با ماشین‌آلات فرسوده کار می‌کند و وضعیت فرسودگی و گرانی به‌شکلی است که نمی‌توان تجهیزات را اورهال نیز کرد؛ از همین‌رو بیشتر معادن دچار مشکل هستند. تجهیزات قدیمی علاوه بر اینکه کیفیت کالاها را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند، مصرف انرژی را نیز بالا می‌برند.
بنابراین نوسازی تجهیزات برای کاهش مصرف انرژی و هزینه‌های مازاد الزامی به‌نظر می‌رسد. نخستین چیزی که تولید نیاز دارد، آرامش است. آرامش یعنی اینکه تولیدکننده بداند مواد اولیه را چند می‌خرد، ارز موردنیاز را چگونه می‌تواند تهیه کند و به این ترتیب بازار هدف را چگونه پیش ببرد. با این حال تولیدکنندگان ما برای تامین ابتدایی‌ترین نیاز خود یعنی نوسازی ماشین‌آلات با مشکل مواجهند.
سخن پایانی
شاید بتوان کیفیت را مهم‌ترین عنصر هر فعالیتی دانست که نیاز آن در بسیاری از پروژه‌های معدنی احساس می‌شود. معادن یکی از مهم‌ترین قطب‌های اقتصادی در کشور هستند که نیاز است تا با بهره‌وری باکیفیت از آنها، محصولی باکیفیت تولید کرد. کیفیت لازمه هر فعالیتی است و اگر این فاکتور، رعایت نشود، ممکن است در درازمدت، آسیب‌هایی را وارد کند و چالش‌های بسیاری را به‌وجود آورد. امید است در کشور، موضوع کیفیت، بیش از گذشته موردتوجه قرار گیرد.
