صادرات در اقتصاد چه جایگاهی دارد؟

مهم‌ترین شاخص اقتصاد هر جامعه صادرات آن است زیرا به کمک آن می‌توانیم حاصل کار و تولید را به فروش رسانده و درآمد آن را در کشور مصرف کنیم، در کشور ما تقریباً همه نیازهای اقتصادی بر پایه نفت تأمین می‌شود، به همین دلیل اهمیت زیادی برای صادرات در نظر گرفته نشده است، البته در سال‌های اخیر که اوضاع صادرات کمی بهبود یافته، صادرات مورد توجه قرار گرفته است و این موضوع هرگاه که مشکلی برای فروش یا کاهش نرخ نفت ایجاد شود، تکرار می‌شود.

روز ملی صادرات زینت‌المجالس است، در این روز خبری از تصمیم‌گیری برای شناسایی و رفع مشکلات صادرات نیست حتی قول‌های سال گذشته و میزان تحقق آنها نیز مورد توجه قرار نمی‌گیرد، زیرا هنوز صادرات در جایگاه واقعی خود مورد توجه نیست.

سهم ایران در زنجیره تولید ارزش افزوده جهانی چقدر است؟

عمده درآمد صادراتی ایران نفتی، یعنی

بر پایه پتروشیمی، میعانات گازی و قیر نفتی است، بنابراین صادرات غیرنفتی همچنان نیازمند توجه و توسعه است به عبارت دیگر باید تلاش کنیم که صادرات ارزش افزوده داشته باشیم یعنی کالایی را با نرخ پایین‌تر بخریم و با کار بر روی آن، به نرخ بالاتر بفروشیم مانند کاری که ژاپن، آلمان، کره و کشورهای توسعه‌یافته انجام می‌دهند.

یکی از شاخص‌های تولید جامعه سهم آن در زنجیره تولید ارزش افزوده جهانی است، به عنوان مثال در صادرات نفت که به شکل خام انجام می‌شود، آیا یک دلاری که از صادرات نفت به‌دست می‌آوریم با یک دلاری که از صادرات محصولاتی مانند صنایع فولاد به‌دست می‌آید، با هم برابر است؟ به همین دلیل باید به سمت صادرات ارزش افزوده برویم.

قیمت یک تن کالای صادراتی کشور در بازارهای جهانی به طور متوسط ۳۰۰ دلار است، این در حالی است که نرخ یک تن کالای وارداتی ما نزدیک به هزار و ۳۰۰ دلار است این نشان می‌دهد که کالایی با ارزش افزوده کمتر صادر و کالایی با ارزش افزوده بیشتر وارد می‌کنیم و ادامه این روند امکان‌پذیر نیست، با این روند باید چهار تن از منابع ملی را برای واردات یک تن کالای مورد نیاز بفروشیم و این روند ما را به بن‌بست خواهد رساند، بنابراین در روز ملی صادرات باید به سراغ صادرات با ارزش افزوده بالاتر برویم و با شناسایی ابزار و لوازم و حل مشکلات موجود، در این مسیر گام برداریم.

عمده‌ترین مسئله‌ای که تجار ایرانی با آن مواجهند، چیست؟

مهم‌ترین مسئله صادرکنندگان در این بخش‌ها تأمین سرمایه است، برای تأمین سرمایه، فعالان این بخش نیازمند حمایت دولت و نظام بانکی هستند در مقابل، هر روز بر مشکلات صادرکنندگان افزوده می‌شود به عنوان نمونه چالشی که برای رفع تعهدات در پیمان ارزی وجود دارد یا تفاوت نرخ ارز در بازار با در پیمان ارزی باعث می‌شود هزینه‌های صادرکننده افزایش یابد، زیرا در شرایطی که تورم داخلی به ۴۶ درصد می‌رسد، ارزش ارز صادراتی بالا نرفته که بتواند این رقم را جبران کند.

عوامل غیرنفتی مانند هزینه نیروی کار، تأمین انرژی آب، برق، گاز و واردات اولیه نیز در مجموع با تورم ۵۰ درصدی نسبت به سال گذشته روبه‌رو است در حالی که نرخ صادراتی به این اندازه رشد نکرده بنابراین صادرکننده در حال زیان است و صادرات را متوقف می‌کند که این مشکلات باید مورد توجه قرار گیرند.

سهم ارزش افزوده در صادرات کالاهای ایرانی چقدر است؟

هنگامی که صادرکننده وارد بازاری می‌شود و برای خود بازاریابی می‌کند لازم است که بازارداری کند، یعنی به شکل مستمر در بازار حضور داشته باشد، بنابراین اگر به دلایلی تولید داخلی جوابگوی مصرف نبود نباید بلافاصله جلوی صادرات را بگیریم بلکه می‌توان در یک مقطع زمانی موقت، کالای مورد نیاز بازار را وارد کنیم تا صادرکننده به فعالیت خود ادامه دهد زیرا بازگشت به بازارهایی که از آن خارج شویم، بسیار دشوار و پرهزینه خواهد بود.

درست است که نسبت واردات و صادرات با واردات نزدیک به ۶۰ میلیارد دلاری در برابر صادرات حدود ۵۲ میلیاردی در حال نزدیک شدن است، اما باید اقلام صادراتی و وارداتی را تجزیه و تحلیل کنیم و به موضوع صادر کردن ارزش افزوده برگردیم، دو سوم صادرات کشور مربوط به محصولات پتروشیمی، میعانات گازی و قیر و پایه‌های نفتی است، رشد صادرات به معنای جدا شدن از این وضعیت و صادرات ارزش افزوده است، البته محصولات پتروشیمی تا حدودی ارزش افزوده دارند، اما باید سراغ صادرات با ارزش افزوده بالا برویم.

محدودیت‌های حضور در بازارهای صادراتی برای تجار ایرانی چیست؟

مشکل صنعت داخلی نیز صادرات است اگر به عنوان مثال بخواهیم محصولات نهایی فولادی را صادر کنیم، نیازمند تقاضا در بازار هدف هستیم در این صورت تولیدکننده نیز مشکلات احتمالی برای تولید سفارشات را حل خواهد کرد، اما اکنون هیچ ارتباطی بین بازار صادراتی هدف ما و تولید داخلی نمی‌توان برقرار کرد که باعث ارتقای کیفیت تولید داخلی شود و به دلیل بی‌ثباتی بازار، تولیدکننده داخلی در این بخش سرمایه‌گذاری نمی‌کند.

یکی از مسائل موجود این است که امروز کسی در دنیا با کیف اسکناس دلار، کالا خریداری نمی‌کند بلکه ساز و کاری به نام ال‌سی وجود دارد که خریدار خارجی برای صادرات از آن استفاده می‌کنیم در حالی که امکان‌پذیرش آن برای تجار ایرانی فراهم نیست و مبادلات تنها باید با پول نقد انجام شود.

با توجه به اینکه تجارت در دنیا با اعتبار افراد انجام می‌شود، مشتریان سراغ تجار دیگر می‌روند و یا صادرکنندگان ما ناچارند به سراغ واسطه‌هایی در کشورهای دیگر بروند تا از ال‌سی آنها استفاده کنند که با این کار نه تنها بخش عمده سود را واسطه‌ها از بین می‌برند بلکه عدم اعتماد ایجاد می‌شود که صادرکننده از طریق خریدار خارجی باید ال‌سی را برای فردی در کشور دیگر باز کند.

چه راهکارهایی برای حمایت از صادرکنندگان وجود دارد؟

 یکی از راهکارهای حمایت از صادرکننده ایجاد تعادل بین نرخ حاصل از صادرات و نرخ تورم است، از سوی دیگر صادرکننده نیاز به سرمایه دارد تا بتواند کالایی را تهیه و تدارک ببیند، اما این سرمایه وجود ندارد و نظام بانکی نیز برای تأمین آن کمکی نمی‌کند و تنها می‌تواند به سرمایه خود اتکا کند در صورتی که با نظام بانکی جهانی در ارتباط بودیم، صادرکننده برای یک کالای صادراتی اعتبار اسنادی یعنی ال‌سی دریافت می‌کرد و آن را به صندوق ضمانت صادرات می‌برد تا تسهیلات قبل از صدور از صندوق دریافت کند اما اکنون ال سی وجود ندارد و راه کمک صندوق ضمانت صادرات نیز بسته است.

روز ملی صادرات بهانه‌ای برای بررسی راهکارهای رفع موانع صادرات است، پیشنهاد می‌کنم که یک کمیته‌ای دائمی برای رفع معضلات صادراتی تشکیل شود و نمایندگانی از اتحادیه صادرکنندگان، اتاق بازرگانی، دولت، به ویژه بانک مرکزی و گمرک نیز در آن عضو باشند تا بتوانیم مشکلات را گام به گام حل کنیم در غیر این صورت جلسات روز ملی صادرات در گردهمایی و سخنرانی خلاصه می‌شود.