کیفیت، شرط اول تجارت
تجارت کلید حل بسیاری از مشکلات این اقتصاد بیمار است که علاوه بر بهبود روابط بین‌الملل، کیفیت و کمیت کالاهای صادراتی نیز نقش زیادی در بهبود آمار تجارت کشور ایفا می‌کنند. طبیعی است که کیفیت، یکی از شاخصه‌های مهم محصولات برای فروش در بازارهای داخلی و خارجی شناخته شود. در نهایت نیز محصولات تولیدی باکیفیت در بازارهای داخلی و خارجی متقاضیان بیشتری داشته و توجه خریداران بیشتری را به خود جلب خواهد کرد، این موضوع می‌تواند در تداوم و گسترش تجارت نقش بسیاری داشته باشد. البته این موارد در حالی است که افزایش هزینه تولید و تحریم‌ها سد محکمی در برابر تولید یک کالای باکیفیت و ارزان برای عرضه در بازارهای جهانی است، اما با این حال نباید از کیفیت تولیدات صادرات‌محور غافل شد، چراکه بی‌توجهی به آن بازارهای صادراتی را یک‌بار مصرف می‌کند و میدان را به رقبا واگذار خواهد داد. در ادامه گزارش به‌مناسبت روز ملی استاندارد به ارزیابی کیفیت لازم برای محصولات صادرات‌محور پرداخته‌ایم.
کیفیت پاشنه‌آشیل صادرات
آنوش رهام، کارشناس حوزه تجارت درباره تاثیر کیفیت کالاهای تولیدی بر توسعه صادرات به صمت گفت: یکی از دلایل از دست رفتن بازارهای صادراتی عدم‌تولید کیفی است که در نتیجه آن، بازارهای جهانی از دست خواهد رفت، همچنین هنگامی که محصولات تولیدی در حد استاندارد و کیفیت بازارهای هدف نباشد، مجبور به عرضه محصول با کف نرخ در بازارهای صادراتی خواهیم شد. بر همین اساس برای بهبود وضعیت صادرات باید تولید محصولات کیفی را به‌عنوان یک استراتژی صنعتی در دستور کار قرار دهیم.
وی ضمن انتقاد از تولید بی‌کیفیت محصولات اظهار کرد: متاسفانه محصولات تنها برای تامین نیاز داخل و با کیفیتی معمولی تولید می‌شوند. از سوی دیگر، افزایش تعرفه‌ها سبب شده است، نتوانیم کالای قابل‌رقابت تولید کنیم، در حقیقت سیاست‌های توسعه صنعتی و تعرفه‌ای در کشور به‌حدی غلط است که نظام تولید به‌سمت کیفیت و رقابت هدایت نشده است و فقط سعی کرده بازار داخل را تامین کند. در مقابل، سایر کشورها محصولات خود را در راستای استانداردهای کالایی بازارهای جهانی تولید می‌کنند. در واقع تولیدکنندگان در سایر کشورها در تلاش هستند با پایین نگه داشتن هزینه‌های تولید، کاهش هزینه‌های مبادله و تسهیل تجارت، کالای خود را با کیفیت و قیمت بهتری در بازار جهانی عرضه کنند، اما متاسفانه در کشور ما اولویت همیشه تامین بازار داخل است و بازار صادراتی چندان در اولویت قرار نمی‌گیرد.
رهام با بیان اینکه بخش بزرگی از صادرات کشور مربوط به کالاهای مصرفی و مواد واسطه‌ای است، اظهار کرد: بخش عمده صادرات کشور به بازارهای منطقه‌ای است و مواد اولیه هم به چین صادر می‌شود. البته محصولات صادراتی به کشورهای همسایه نیز زمانی که چرخه عمر محصول تمام شود، دیگر مشتری نخواهند داشت، زیرا کشور دیگری همان کالا را با نرخ و کیفیت بهتر عرضه خواهد کرد. ترکیه و کره‌جنوبی که ۵۰ سال پیش از لحاظ صنعتی از ما عقب‌تر بودند، اکنون توانستند با تولید محصول کیفی در بازارهای جهانی حضور موثری پیدا کنند.
وی بااشاره به کیفیت خوب برخی محصولات صادراتی بیان کرد: در سبد کالایی تولیدی کشور، در بخش مواد غذایی برخی محصولات، کیفیت بسیار خوبی دارند، اما در مقابل برخی کالاها مانند پوشاک، لوازم‌خانگی، قطعات خودرو و... کیفیت لازم را برای رقابت در بازار جهانی ندارند که همین موضوع پاشنه‌آشیل ما در بخش صادرات است.
رهام بااشاره به تغییرات ظاهری تولیدات با گذر زمان گفت: متاسفانه هنوز نتوانسته‌ایم یک محصول رقابتی در حد استانداردهای دنیا با پلتفرم‌های پیشرفته تولید کنیم، در حالی که سایر کشورها پلتفرم تولیدات‌شان را هر ۶ ماه یک‌بار روزآمد می‌کنند، ایران حتی گاهی طی ۱۲سال پلتفرم را تغییر نمی‌دهد و تنها تغییرات کوچک ظاهری ایجاد می‌شود که به‌معنی توقف ارتقای محصول است، در نتیجه شاهد عرضه محصولات در بازارهای فرعی، با حداقل ارزش‌افزوده هستیم.
تنها با آمارها بازی می‌کنیم
در ادامه گزارش پس از بررسی کامل اهمیت کیفیت برای کالاهای صادراتی به محدود بودن سبد صادراتی کشور خواهیم پرداخت، چراکه تنوع محصول نیز در کنار کیفیت می‌تواند آمارهای صادراتی را به‌طورچشمگیری افزایش دهد.
محمدرضا مودودی، کارشناس تجارت درباره محدود بودن موجودی سبد صادراتی ایران به صمت گفت: تجارت خارجی دچار روزمرگی شده و سیاست‌گذاری‌های کلانی که براساس دورنما و چشم‌انداز آینده باید انجام شود، وجود ندارد. البته سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ وجود دارد که در حال حاضر فاصله بسیار زیادی با اهداف تعیین‌شده در آن داریم. به‌نظر می‌رسد تا ۱۰ سال آینده نیز شاهد تحول خاصی در تولیدات برای بازارهای هدف نباشیم؛ مگر آنکه دولت جدید برنامه‌ریزی منظمی برای تنوع بازارها و تولیدات صادراتی داشته باشد.
وی بااشاره به سهم ایران از بازار کشورهای همسایه اظهار کرد: ایران همسایگانی دارد که سالانه بالغ بر هزار میلیارد دلار از دنیا واردات دارند که سهم ما از این بازار بزرگ، تقریبا ۲۵ میلیارد دلار است، همچنین برای کشورهایی مانند افغانستان که به‌دلیل ناامنی‌های موجود و عدم‌سرمایه‌گذاری به‌دلیل بی‌ثباتی، به مبادله با ایران پرداختند، هرچه به‌سمت آرامش و ثبات بروند، امکان حضور برندها و شرکت‌ها بیشتر می‌شود. در صورتی که ثبات سیاسی به این مناطق بازگردد و سرمایه‌گذاری در این کشورها جدی شود، ایران چقدر در این بازارها جا خواهد داشت. واقعیت این است که دنیا منتظر ایران نمی‌ماند و در صورتی که شاهد ورود و استفاده از تکنولوژی‌های خاص از سایر کشورها نباشیم، به‌زودی از همه بازارهای هدف عقب می‌مانیم.
مودودی بااشاره به چالش‌های موجود در مسیر توسعه بازارهای هدف و تولیدات صادرات‌محور بیان کرد: متاسفانه برای توانمندسازی بنگاه‌های خود، هیچ برنامه‌ای نداریم. همچنین هر سال زیرساخت‌های توسعه تجارت جهانی برای بهبود تجارت را از دست می‌دهیم. از آنجایی که دچار روزمرگی هستیم، تنها با آمارها بازی می‌کنیم و سعی داریم خود را از ضرورت‌های موجود مبرا کنیم.
این کارشناس تجارت در بیان راهکارهایی برای توسعه بازارهای هدف بیان کرد: باید دید براساس نیازهایی که کشورهای دنیا دارند، ایران در کدام بخش می‌تواند حرفی برای گفتن داشته باشد تا با تولید باکیفیت و قیمت مناسب به رقابت با رقبا بپردازد، در نتیجه این عملکرد می‌توان عضوی از زنجیره تامین جهانی شد.
سخن پایانی
باتوجه به نظرات کارشناسی، در کمال تاسف شاهد آن هستیم که نظام تولید به‌سمت کیفیت و رقابت هدایت نشده و تنها سعی کرده است بازار داخل را تامین کند که همین موضوع می‌تواند آثار منفی بر تجارت و اقتصاد بر جای بگذارد. از سوی دیگر، عدم بروزرسانی زیرساخت‌ها و توسعه بنگاه‌ها نیز مزید بر علت شده است تا بسیاری از بازارهای هدف برای صادرات یک‌بارمصرف شوند، در نهایت امیدواریم دولت چهاردهم با بهبود روابط بین‌الملل و رفع تحریم‌ها، تولیدکنندگان را در مسیر تولید باکیفیت اما با هزینه کم همراهی کند.
