آیا نیاز به واردات برنج داریم؟

برنج از مهم‌ترین غلات و اقلام غذایی جهان است. نیمی از جمعیت جهان، به برنج به‌عنوان غذای اصلی وابسته هستند. ایران سالانه بیش از ۲ میلیون تن برنج تولید می‌کند که بیشترین برنج تولیدشده مربوط به 2 استان مازندران و گیلان است. تابستان، آغاز فصل برداشت برنج است و در انواع مختلف برنج، این زمان برداشت متفاوت است و در نقاط متفاوت، این بازه زمانی می‌تواند اختلاف یکی دو هفته‌ای داشته باشد. باتوجه به اینکه چندین سال است که جهان به‌ویژه ایران درگیر تغییرات اقلیمی است، شرایط جوی، بارش‌های بی‌موقع، کم‌بارشی‌های شدید و... را تجربه می‌کنیم که از جمله آنها بارش باران در مرداد است که می‌تواند ورس یا خواب‌رفتگی برنج را به‌همراه داشته باشد و این پدیده در برخی مواقع می‌تواند به محصولات شالیزارها آسیب وارد کند. این آسیب‌ها می‌تواند کاهش میزان برنج شالی‌هایی را که برداشت می‌شود، به‌همراه داشته باشد.

در این میان علاوه بر بارندگی‌ها، موضوعاتی همچون کاهش سطح زیرکشت برنج به‌دلیل تغییر کاربری‌ها و... موجب کاهش سطح زیرکشت برنج شده است و هیچ ذخیره برنجی نیز نداریم و می‌تواند رکود برنج و افزایش نرخ و کمبود این محصول را به‌همراه داشته باشد که این مسئله نیز نظرات متفاوتی را در پی خواهد داشت.

به‌گفته کشاورزان و کارخانه‌داران برنج، امسال تولید برنج کاهش ۳۰ درصدی داشته و برای تنظیم بازار به واردات برنج نیاز است تا برنج دچار رکود گرانی نشود و این در حالی است که برخی دیگر نیز معتقدند کمبودی در این محصول نداریم و واردات آن صرفا هدررفت هزینه است. این اظهارات ضد و نقیض، این سوال را مطرح می‌کند که بالاخره نیاز به واردات برنج داریم یا نداریم؟

ممنوعیت واردات، بازار را بهم می‌ریزد

رئیس اتحادیه صنف بنکداران مواد غذایی از جمله مسئولانی است که معتقد است ممنوعیت واردات برنج، موجب کمبود برنج در بازار و گرانی شده است.

صمترضا کنگری، رئیس اتحادیه صنف بنکداران مواد غذایی با تاکید بر اینکه به‌دلیل ممنوعیت واردات برنج در فصل برداشت برنج ایرانی قیمت‌ها افزایشی شده است، اظهار کرد: نرخ عمده‌فروشی برنج پاکستانی از ۳۷ هزار تومان به ۵۷ هزار تومان افزایش یافته است. به‌دلیل اینکه در فصل برداشت برنج ایرانی قرار داریم، طبق سیاست‌های دولت، واردات برنج ممنوع است، در حالی که بار توزیع نمی‌شود، کمبود در بازار هرروزه بیشتر احساس می‌شود و این کمبود می‌تواند موجب نوسانات نرخ شود.

وی در پایان افزود: طبق پیگیری‌های انجام‌شده، حدود ۱۲۰هزار تن برنج خارجی در گمرک داریم،اما به‌دلیل برداشت برنج ایرانی، از گمرک ترخیص نمی‌شوند و به‌علت اینکه عرضه نسبت به تقاضای برنج خارجی کمتر است، افزایش نرخ رخ داده است.

تناسب نیاز با سطح زیرکشت

صمتهمچنین جمیل علیزاده شایق، رئیس هیات‌مدیره و دبیر انجمن برنج ایران، درباره موضوع سطح زیرکشت برنج و نیاز به واردات اظهار کرده بود: برداشت برنج تا شهریور و حتی مهر ادامه دارد و براساس اعلام وزارت جهاد کشاورزی، سطح زیرکشت برنج در کشور حدود ۷۰۰ هزار هکتار است. خلاف آنچه فکر می‌کردیم، در فروردین و اردیبهشت بارندگی نخواهیم داشت؛ بارندگی‌های خوبی رخ داد و همین مسئله نیز موجب شد کشاورزانی که قصد کشت برنج نداشتند، از این کار استقبال کردند، همچنین به‌دلیل پر بودن انبارها و مناسب بودن شرایط کمی و کیفی تولید، دیگر نیازی به واردات برنج نداریم و اگر برنجی وارد شود، در حق ارز محدود کشور و مردم ظلم است، چراکه این ارز باید در جای مهم‌تری هزینه شود.

به‌گفته وی، همچنین سطح زیرکشت برنج مناسب است و به‌دلیل آفتاب‌های داغ تیر و مرداد، برنج‌ها از نظر کیفی و کمی وضعیت خوبی دارند، بنابراین به‌علت آفتاب داغ تابستان و بارش‌های مناسب و اضافه شدن سطح زیر کشت، نسبت به سال‌های قبل از نظر کیفی و کمی در شرایط مناسبی قرار داریم و امسال حداقل ۲ میلیون و ۲۵۰ هزار تن برنج سفید خواهیم داشت و چه‌بسا میزان تولید حتی بیشتر نیز باشد و شاید این بارندگی‌های مرداد، موجب خوابیدگی برنج شده باشد، اما با چند روز تابش نور خورشید و گرمای هوا، دوباره برنج‌ها شادابی خود را به‌دست می‌آورند.

امسال نیازی به واردات نداریم

در همین حال مسیح کشاورز، دبیر انجمن واردکنندگان برنج معتقد است سطح زیرکشت برنج در کشور، اگر باتوجه به شرایط ساخت‌وسازهایی که انجام می‌گیرد و شرایط اقلیمی کاهش نیافته باشد، همچون سال‌های گذشته است. طبق آنچه کشاورزان و تولیدکنندگان برنج در شمال کشور که عضو انجمن برنج نیز هستند، هنگام خرید برنج مطرح می‌کنند؛ باتوجه به بارندگی‌های اخیری که رخ داد، متاسفانه حدود ۳۰ درصد محصولات آسیب دید و نسبت به سال‌های گذشته ۳۰ درصد کاهش تولید در فصل زراعی جدید داریم. این افراد کسانی هستند که کشاورز هستند و کارخانه دارند و اطلاعات آنها کاملا قابل‌اطمینان و اتکا است.

کشاورز ضمن بیان این موضوع افزود: مسئله مهم این است که کشاورز و کارخانه‌دار براساس مشاهدات میدانی اعلام می‌کند که ۳۰ درصد نسبت به سال گذشته محصولاتی که وارد کارخانه می‌شود، برنج شالی‌هایی که برداشت می‌شود کمتر است، شاید شالی به‌اندازه سال قبل نیز وجود داشته باشد، اما ۳۰ درصد برنج آن به‌دلیل آسیب‌هایی که خوشه دیده است، قابل‌فرآوری نیست.

ذخیره برنج ایرانی در کشور وجود ندارد

وی افزود: نکته مهم این است که هیچ ذخیره برنج ایرانی در انبارهای کشور نداریم. در سال ۱۴۰۲ بخش خصوصی به مسئله ورود کرد و به امید اینکه هم برنج با نرخ مناسبی به‌دست خریدار برسد و هم کشاورز دچار ورشکستگی نشود، محصولات را خریداری کرد، اما امسال مسئله متفاوت‌تر است. امسال هر محصولی که وارد بازار می‌شود، هنوز شرکت‌های بزرگ برای خرید اقدام نکرده‌اند و علت آن نیز این است که دولت قرار بود مشوق‌هایی دهد و متاسفانه این کار را نکرد و شرکت‌های بزرگ نیز تمایلی ندارند که در این زمینه سرمایه‌گذاری کنند.

دبیر انجمن واردکنندگان برنج با بیان اینکه برداشت و خرید و فروش برنج به‌صورت سنتی انجام می‌شود، ادامه داد: این شیوه قطعا هم گرانی و هم رکود را به‌همراه خواهد داشت، چراکه قدرت خرید برنج ایرانی وجود ندارد و نیاز است که بخش خصوصی قدرتمند که فروشگاه زنجیره‌ای نیز دارد، به قضیه ورود کرده، برنج را خریداری و به بازار عرضه کند. بارها این نظرات را به‌صورت رسمی نیز به دولت اعلام کرده‌ایم.

اما و اگرهای قانون ممنوعیت واردات

وی درباره برنج خارجی تصریح کرد: متاسفانه رویه‌ای طی سال ۱۳۹۰ در مقطعی ایجاد شد که دولت میزان زیادی برنج وارد کرد و سپس اعلام کردند که برای حمایت از تولید باید ممنوعیت واردات را اعمال کنیم و این مسئله تبدیل به قانون شد. امسال نیز این قانون در حال اجرایی است. مشکلی که وجود دارد و آن را گوشزد کردیم، این بود که اگر در سال ۱۴۰۲ ممنوعیت واردات مقرر شد، به این دلیل بود که در سال ۱۴۰۱ حدود یک میلیون و ۴۰۰ هزار تن برنج وارد کشور شد و اگر یک میلیون و ۲۰۰ هزار تن مصرف شده باشد، حدود ۲۰۰ هزار تن باقیمانده به سال ۱۴۰۲ منتقل شد و نگرانی وجود نداشت.

کشاورز درباره میزان واردات در سال جاری ادامه داد: حدود ۴۵۰هزار تن در سال ۱۴۰۲ و قبل از دوره ممنوعیت و امسال نیز به‌همین میزان برنج وارد شد، اما با این تفاوت که از سال ۱۴۰۱ ذخیره‌ای وجود داشت که نگرانی بازار را رفع می‌کرد،اما برای امسال هیچ ذخیره‌ای وجود ندارد. واردکنندگان طی مرداد و شهریور، حتی یک کیلو برنج نیز برای عرضه نداشتند و در سطح عرضه کشور، کمبود برنج وجود خواهد دارد که منجر به گرانی و گران‌فروشی نیز می‌شود. وی افزود: با عنوان حمایت از تولید داخلی، واردات برج ممنوع شد، اما این مسئله نه‌تنها کمکی به رونق برنج ایرانی نکرد، بلکه به اقشار آسیب‌پذیر جامعه که برنج پاکستانی و هندی مصرف می‌کردند و حال مجبور به خریداری برنج ایرانی با نرخ بالاتر می‌شوند، آسیب وارد می‌کند. در چنین شرایطی که بازار خالی است و مردم نیز نمی‌توانند برنج ایرانی خریداری کنند، این ممنوعیت واردات، اصلا منطقی نیست.

دبیر انجمن واردکنندگان برنج با بیان اینکه حدود ۶۰ درصد و ۶ دهک جامعه برنج خارجی مصرف می‌کنند، اظهار کرد: حمایت از تولید داخلی با ممنوعیت واردات، به‌ضرر مردم و سطح برنج خارجی است که دچار کمبود شده است. این شرایط در حالی است که اگر بخشی از برنج ایرانی را نیز دلال‌ها خریداری کنند، به‌واسطه گران شدن برنج خارجی، برنج ایرانی را نیز گران می‌کنند و این مسئله به رکود برنج ایرانی و ضرر کشاورز دامن می‌زند. این مسئله‌ای است که اگر به‌صورت منطقی به آن نگاه کنیم، قابل‌دفاع است و اگر شعار دهیم که به‌طورمثال در مقایسه با سال ۱۴۰۰ افزایش تولید برنج داریم و نمی‌دانم چرا باید با سال ۱۴۰۰ این مقایسه انجام شود که اصلا درست نیست. حتی مستندات میدانی نیز درباره این آمار وجود ندارد و تنها نظرات، کارشناسی است.

لزوم ترخیص برنج وارداتی

کشاورز ضمن تاکید بر اینکه باید به اطلاعات تولیدکنندگان، کارخانه‌دارها و کسانی که متولی هستند استناد کنیم، گفت: در مقطعی برنج خارجی وارد کشور شد، اما تا پیش از ۳۱ تیر از گمرک ترخیص نشده و رسوب کرده و این درحالی است که ارز آن نیز پرداخت شده و به‌لحاظ هزینه‌های نگهداری، انبارداری، سرمایه‌ای و... آسیب‌هایی به‌همراه دارد که منجر به افزایش نرخ تمام‌شده می‌شود. پیشنهاد ما به وزیر جهاد کشاورزی این بود که حداقل بخشی از این برنج وارد کشور شود تا کمی بازار را تنظیم کند و سپس بررسی کنیم که با این میزانی که در گمرک وجود دارد، آیا نیازی به واردات هست یا نه؟ این کمکی است که دولت می‌تواند به ما، مردم و بازار روا دارد تا از رکود برنج ایرانی و گرانی جلوگیری کند.

براساس اطلاعات انجمن تولیدکنندگان و تامین‌کنندگان برنج ایران، وی همچنین در خصوص حمایت‌های دولت مطرح کرده است: براساس تفاهمنامه میان دولت و بخش خصوصی مقرر شده بود، مشارکت‌کنندگان در طرح خرید برنج ایرانی، مشوق‌هایی دریافت کنند تا طرح تداوم یابد و شرایط برای رونق وتوسعه بازار و بهبود کمی و کیفی برنج ایرانی فراهم شود. براساس تفاهمنامه منعقده با استاندار مازندران و ابلاغ دستورالعمل نحوه مشارکت بخش خصوصی در خرید برنج ایرانی به روسای سازمان‌های جهاد کشاورزی 3 استان شمالی و دستور وزیر جهادکشاورزی وقت، مشارکت‌کنندگان در طرح خرید برنج ایرانی، مشمول مساعدت برای واردات برنج می‌شوند.

کشاورز با تاکید بر اینکه هرساله میزان واردات برنج متناسب با وضعیت تولید تعیین می‌شود، توضیح ‌داد: تشویقی که قرار بود به‌عنوان مشوق واردات برنج به شرکت‌ها داده شود، از محل واردات تعیین‌شده در نظر گرفته می‌شد و قرار نبود این تشویق به افزایش واردات برنج منتهی شود. بر این اساس، قرار بود سازمان‌های جهادکشاورزی 3 استان شمالی گزارشی از مجموع برنج خریداری‌شده توسط هر شرکت آماده کنند و در اختیار وزارت جهادکشاورزی قرار دهند تا معاونت توسعه بازرگانی این وزارتخانه براساس عملکرد شرکت‌ها به ایشان مساعدت واردات برنج اختصاص دهد. دبیر انجمن تولیدکنندگان و تامین‌کنندگان برنج ایران بااشاره به اینکه از دی سال ۱۴۰۲ تاکنون، هنوز هیچ گزارشی ارائه نشده است؛ اظهار کرد: در این زمینه چندین جلسه با مدیران وزارت جهادکشاورزی برگزار و آخرین بار در روزهای آغازین ماه شهریور جاری با حضور معاون توسعه بازرگانی و مدیران جهادکشاورزی استان‌های شمالی نشستی برگزار و مصوب شد که در اسرع وقت گزارش خود را ارائه دهند، اما همچنان چون ۸ ماه گذشته، هیچ گزارشی ارائه نشده است.

سخن پایانی

بسیاری از تولیدکنندگان و تامین‌کنندگان برنج، حمایت از تولید داخل را در اولویت می‌دانند و باور دارند حمایت از تولید داخل و واردات برای حمایت از مصرف‌کننده باید منطقی و با در نظر گرفتن اولویت‌ها باشد. در ابتدای سال ۱۴۰۲ به خواست و دعوت وزارت جهادکشاورزی و استاندار استان شمالی، شرکت‌های عضو انجمن در طرح خرید برنج ایرانی مشارکت کردند، این مشارکت از یک‌سو مانع رسوب برنج تولید سال ۱۴۰۱ در انبار کشاورزان شد و از سوی دیگر،تعدیل و کاهش چشمگیر نرخ برنج ایرانی و بازگشت آن به سفره خانوار ایرانی را فراهم کرد. با تصویب و ابلاغ دستورالعمل، با مشارکت شرکت‌های بزرگ و توانمند که امکان فرآوری و توزیع مستقیم در فروشگاه‌های زنجیره‌ای خود را دارند، در طرح خرید برنج ایرانی در ابتدای زمستان سال گذشته، بازار برنج ایرانی با شوکی مثبت و رونق روبه‌رو شد. این در حالی است که تعلل و تاخیر مدیران جهاد کشاورزی 3 استان شمالی، آسیب‌هایی جدی را متوجه بازار برنج کشور کرده است. این تعلل و بدقولی از یک‌طرف موجب شده است تا شرکت‌ها تمایلی به مشارکت دوباره در طرح خرید برنج ایرانی نداشته باشند و از طرفی هم موجب افزایش نرخ برنج ایرانی می‌شود و معطل ماندن واردات برنج برای تامین کسری بازار کشور، به سفره بیش از ۵۰ میلیون نفر جمعیت کشور که در دهک‌های کم‌برخوردار قرار می‌گیرند، آسیب می‌زند.