این در حالی است که در پنج‌ماهه نخست ۱۴۰۳، بیشترین میزان صادرات گمرکی ایران به کشورهای چین با ۵.۹میلیارد دلار، عراق با ۴.۵ میلیارد دلار، امارات‌متحده‌عربی با ۲.۹ میلیارد دلار، ترکیه با ۲.۱ میلیارد دلار و افغانستان با ۸۳۹ میلیون دلار، انجام گرفته است.

همچنین براساس آخرین گزارش گمرک از صادرات کالاهای غیرنفتی در سال ۱۴۰۲ به غیر از چین و هند، کشورهای همسایه خریدار اصلی کالاهای ایرانی هستند. حال باتوجه به اهمیت تجارت و برقراری روابط تجاری با سایر کشورهای جهان لازم است تجارت سایر کشورها را به‌ترتیب شرکای تجاری ایران بررسی کنیم.

نخستین گزارش از سلسله‌گزارش‌های تجارت کشورهای جهان که چهارشنبه هر هفته به آن می‌پردازیم، مربوط به تجارت چین به‌عنوان بزرگ‌ترین شریک تجاری کشور است.

اقتصاد چین

فعالیت کارخانه‌ای چین در ماه اوت و برای چهارمین ماه متوالی با کاهش همراه شد. موضوعی که تازه‌ترین نشانه از این مسئله است که دومین اقتصاد بزرگ جهان ممکن است در رسیدن به هدف رشد اقتصادی سال جاری میلادی با چالش مواجه شود.

اقتصاد ۱۷تریلیون دلاری چین با چالش همراه بوده، چراکه بحران ادامه‌دار مسکن، باعث تاثیر منفی بر مصرف‌کنندگان و کسب‌وکارها شده است. تلاش‌های دولتی اخیر شامل کاهش نرخ بهره در راستای رشد اعتماد در میان شهروندان چینی، هنوز نتایج مطلوب در پی نداشته است؛ این بدان معناست که اقتصاد این کشور برای رسیدن به هدف رشد اقتصادی تعیین‌شده باید همچنان به تولید و صادرات متکی باشد.

باتوجه به اینکه دیدگاه اقتصاددانان نسبت به چشم‌انداز اقتصادی چین منفی‌تر شده، بعید است این کشور بتواند در سال جاری میلادی از فشارهای مرتبط با تورم منفی رها شود. کارشناسان انتظار دارند شاخص نرخ مصرف‌کننده در سال ۲۰۲۴ میلادی تنها ۰.۶ درصد رشد کند، در حالی که پیش‌بینی می‌شود شاخص نرخ تولیدکننده یک درصد کاهش یابد که هر دو از تخمین‌های ماه مه ‌کمتر هستند.

این منعکس‌کننده بی‌میلی مصرف‌کنندگان برای خرج کردن پول است؛ شرایطی که در بحبوحه نگرانی شهروندان چینی از امنیت شغلی، چشم‌اندازهای درآمدی و ارزش رو به کاهش املاک به‌وجود آمده است.

شرکای بزرگ تجاری چین

چین به‌عنوان یک بازیگر قدرتمند در عرصه تجارت جهانی نقش‌آفرینی کرده و از نفوذ خود در جایگاه بزرگ‌ترین صادرکننده کالا در جهان استفاده می‌کند. با شبکه پیچیده‌ای از مشارکت‌های تجاری که بیش از ۲۰۰ کشور را در بر می‌گیرد، دومین اقتصاد بزرگ جهان، هم متحدان و هم دشمنان قابل‌توجهی در روابط اقتصادی خود دارد.

در طول سال ۲۰۲۲، چین مجموعا ۳.۵۷ تریلیون دلار صادرات و ۲.۷۱ تریلیون دلار واردات داشته که مازاد تجاری ۸۵۷ میلیارد دلاری این کشور را به‌همراه داشته است.

وقتی صادرات یک کشور بیشتر از واردات آن باشد، مازاد تجاری شکل می‌گیرد. به‌عبارت‌دیگر تراز تجاری مثبت است و از طرفی وقتی صادرات کمتر از واردات باشد، کسری تجاری انجام می‌گیرد که همان تراز تجاری منفی است. تراز مثبت زمانی رخ می‌دهد که صادرات از واردات بیشتر باشد و به‌عنوان مازاد تجاری (trade surplus) از آن یاد می‌شود.

چین با اکثریت قریب به اتفاق شرکای تجاری خود، مازاد تجاری داشت؛ ۱۷۴ کشور از ۲۳۴ کشور. این مازاد تجاری به‌ویژه در روابط تجاری چین با بسیاری از بزرگ‌ترین اقتصادهای جهان، از جمله ایالات‌متحده و هند، با ۴۰۱.۱ میلیارد دلار و ۱۰۰.۳ میلیارد دلار مازاد، قابل‌مشاهده است.

اما تراز منفی این کشور با اقتصادهای بزرگ آسیایی دیده می‌شود که بیشترین آن مربوط به تایوان است که عمدتا واردکننده تراشه‌های الکترونیک به چین است. چین همچنین بیشترین واردات را از ژاپن( ۱۱.۹- میلیارد دلار) و کره‌جنوبی( ۳۷.۸ - میلیارد دلار) دارد که عمدتا به‌دلیل واردات قطعات الکترونیک و ماشین‌آلات است.

سایر کسری‌های تجاری (واردات بیشتر از صادرات) این کشور مربوط به نیازهای استراتژیک است. به‌عنوان‌مثال، چین واردات زیادی از کشورهای تولیدکننده نفت مانند روسیه و عربستان‌سعودی دارد، همچنین استرالیا، تامین‌کننده اصلی کالاهای خام مانند آهن، طلا، لیتیوم و گاز مایع چین است.

محصولات تجاری

این کشور با تمام فعالیت‌های زیادی که در زمینه تولید و صادرات دارد، باز هم به وارد کردن محصولات مختلف برای برطرف کردن نیازهای داخلی بازار خود، احتیاج دارد. محصولات عمده کشاورزی مانند برنج، گندم، ذرت و ارزن، محصولات عمده معدنی مانند پنبه، الیاف، پشم، ابریشم، نفت‌خام، سنگ‌آهن، ماشین، طلا و مدارهای مجتمع هستند که عمده واردات چین از مناطق آسیایی تامین می‌شود.

کشورهایی مانند کره‌جنوبی (۱۴۹ میلیارد دلار)، ژاپن (۱۳۶ میلیارد دلار)، ایالات‌متحده‌امریکا (۱۳۳ میلیارد دلار) و آلمان (۹۵ میلیارد دلار)، از جمله مهم‌ترین نقاطی هستند که صادرات به چین از جانب آنها انجام می‌گیرد.

اما درباره ایران باید بدانید، اقلامی که از جانب ایران به این کشور طی تجارت با چین صادر می‌شود، شامل مواردی مانند قطعات منفصله برای تولید خودروهای سواری، قطعات منفصله برای تولید اتومبیل سواری ام وی ام، گوشی تلفن‌همراه، الکترود گرافیتی، قطعات منفصله برای تولید اتومبیل سواری ردیف ۸۷۰۳ بنزینی با حجم سیلندر ۲۰۰۰cc، تجهیزات، قطعات و ماشین‌آلات پالایشگاهی، ماژول ال‌ای دی، قطعات دستگاه اکسس پوینت شبکه و... است.

نگاهی به تجارت چین در سال ۲۰۲۳

تجارت چین در سال ۲۰۲۳ گرچه به پایین‌ترین سطح خود در ۷ سال گذشته رسید، اما همچنان شریک تجاری شماره یک بسیاری از کشورها در سطح جهان به‌شمار می‌رود. در این راستا بانک توسعه آسیایی تاکید کرد: نظریه‌های ارائه‌شده تحلیلگران مبنی بر طرد شدن چین از اقتصاد جهانی، اغراق‌آمیز است.

به‌عقیده تحلیلگران بانک توسعه آسیایی، باوجود کاهش تجارت جهانی چین با سایر کشورهای جهان، از اهمیت این کشور در زنجیره ارزش جهانی کاسته نشده است. این سخنان در حالی است که تجارت چین با شرکای اصلی خود در سال ۲۰۲۳ کاهش یافته بود؛ زیرا در بحبوحه کاهش تجارت جهانی، تقاضا برای کالاهای چینی از سوی مصرف‌کنندگان خارجی کاهش یافت.

در راستای این بحث آلبرت پارک، اقتصاددان ارشد این بانک بیان کرد: آمارها حاکی از آن است که این کشور یک شریک جهانی برتر برای ۱۲۰ کشور در سطح جهان و همچنین بزرگ‌ترین شریک تجاری کره‌جنوبی، ژاپن، تایوان و ویتنام به‌شمار می‌رود.

از تب و تاب افتادن تجارت جهانی چین درباره کالاها و کشورهایی صادق است که در تلاش برای محدود کردن روابط تجاری خود با چین هستند، البته با استناد به مطالب فوق نیز باید گفت، روابط تجاری چین با سایر کشورها همچنان قوی است و نمی‌توان ادعا کرد به تجارت جهانی چین لطمه‌ای وارد شده است. حتی پس از درگیری تجاری این کشور با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین امریکا از سال ۲۰۱۸، اهمیت چین در زنجیره ارزش جهانی کاسته نشد.

در حالی که تنش‌های تجاری بین چین و ایالات‌متحده از سال ۲۰۱۸ با اعمال تعرفه‌های گمرکی و سایر موانع تجاری بر چین توسط ترامپ تشدید شد، چین ظرفیت خود را درباره تجارت جهانی از دست نداد و آمارها در این زمینه نشان می‌دهد که ۱۸درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی را به خود اختصاص داده است و به‌عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد تجاری جهان در نظر گرفته می‌شود.

چین در صدر گردش تجاری ایران

مجموع صادرات غیرنفتی ایران در شش‌ماهه سال ۱۴۰۳ با ۶.۵ درصد افزایش به ۲۵.۸ میلیارد دلار رسیده است. بررسی مقاصد صادراتی ایران نشان می‌دهد که در نیمه نخست امسال ۷ کشور، ۸۱ درصد از وزن و ۸۲ درصد از ارزش کل صادرات کشور را به خود اختصاص داده‌اند.

بر همین اساس چین با ۷.۲ میلیارد دلار، عراق با ۵.۲ میلیارد دلار، امارات‌متحده‌عربی با ۳.۴ میلیارد دلار، ترکیه با ۲.۴ میلیارد دلار، افغانستان با ۱.۱ میلیارد دلار، پاکستان با یک میلیارد دلار و هند با ۹۰۰ میلیون دلار از عمده‌ترین مقاصد صادراتی کشورمان در این مدت بودند.

۷ کشور نیز ۷۷ درصد از وزن و ۸۳ درصد از ارزش کل واردات کشور را به خود اختصاص داده‌اند. بر همین مبنا ارزش واردات از کشورهای امارات‌متحده‌عربی با ۱۰ میلیارد دلار، چین ۸.۵ میلیارد دلار، ترکیه ۵.۱ میلیارد دلار، آلمان ۱.۲ میلیارد دلار، فدراسیون روسیه و هند هرکدام با ۸۰۰ میلیون دلار و هنگ‌کنگ با ۶۰۰ میلیون دلار بوده‌ است.

به‌گزارش مهر، در مجموع طی نیمه نخست امسال، چین با ۱۵.۷ میلیارد دلار، امارات با ۱۳.۴ میلیارد دلار و ترکیه با ۷.۵ میلیارد دلار ۳ شریک عمده تجاری کشور بوده‌اند.

قرارداد ۲۵ساله ایران و چین

بی‌شک بزرگ‌ترین قرارداد ایران با چین «قرارداد ۲۵ساله ایران و چین» است.

۷ فروردین ۱۴۰۰ بود که قرارداد همکاری ۲۵ساله ایران و چین امضا شد. تصور برخی‌ها این‌ بود که این قرارداد روی کاغذ می‌ماند و هیچ اتفاق جدیدی رخ نخواهد داد، اما یکی از موضوعاتی که دولت سیزدهم آغاز کرد، فعال‌سازی کارگروه‌های تخصصی و به‌سرانجام رساندن این قرارداد بود که خوشبختانه اکنون این طرح، وارد فاز اجرایی شده است. البته این قرارداد بزرگ و ملی که در زمان اعلام رسمی بازتاب جهانی داشت، از سوی برخی‌ها که نسبت به این امر هیچ اطلاعات دقیقی ندارند، مورد سوال و اتهام قرار گرفت. برخی‌ها حکومت را به خاک‌فروشی و جزیره‌فروشی متهم کردند و برخی دیگر گفتند که قرار است ایران دودستی در اختیار چینی‌ها قرار گیرد، سند تنظیم‌شده بین ایران و چین که هنوز به مرحله قرارداد نرسیده، به اعتقاد آنهایی که در کارگروه‌های تخصصی همکاری با چین فعال هستند، یکی از بهترین قراردادها است و می‌توان این سند را با سایر کشورها و به‌ویژه اتحادیه اروپا امضا کرد.

زمانی که سند همکاری ایران و چین امضا شد، شبکه‌های خارجی نوشتند: «چین در ادامه گسترش ابتکار چندتریلیون دلاری کمربند و راه خود این‌بار با ایران یک قرارداد همکاری ۲۵ساله امضا کرد. پکن و تهران هردو رقیب واشنگتن و متحد دیرین یکدیگر هستند و آنچه به‌امضا رسید، نتیجه سال‌ها تلاش حکومت بود.» در آن مقطع زمانی، صادرات ایران به چین ۸.۹ میلیارد دلار و واردات آن ۹.۷ میلیارد دلار بود، اما اکنون تراز تجاری به‌نفع ایران مثبت ۱.۸ میلیارد دلار شده است.