در حال‌ حاضر، بحث انتقال پایتخت دوباره در مجلس شورای اسلامی مطرح شده است. این موضوع پس از اظهارات مسعود پزشکیان، رئیس جمهور، در بازدید از پروژه‌های زیربنایی و زیرساختی قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا مطرح شد. وی در این بازدید تاکید کرد، ادامه روند فعلی برای توسعه کشور کافی نیست و اینکه همچنان منابع اولیه را از جنوب کشور و دریا به مرکز منتقل و تبدیل به محصول کنیم و دوباره برای صادرات به جنوب بفرستیم، به‌شدت توان رقابت ما را کاهش می‌دهد.

انتقال پایتخت از تهران به یکی از شهرهای دیگر ایران، موضوعی است که در سال‌های اخیر به‌طورجدی موردتوجه و بررسی قرار گرفته است.

 این تصمیم به دلایل مختلفی از جمله مشکلات زیست‌محیطی، ترافیک، افزایش جمعیت و همچنین نیاز به توزیع بهتر امکانات و منابع در سطح کشور مطرح شده است. به‌نظر می‌رسد انتقال پایتخت به معادله چندمجهولی تبدیل شده که نیازمند برنامه‌ریزی در سطح کلان و هماهنگی بین ارگان‌های بالادستی است. بسیاری از کارشناسان بااشاره به تجربه برخی کشورها برای انتقال یا جداسازی پایتخت اقتصادی از سیاسی بر برنامه‌ریزی در این حوزه تاکید دارند.

یکی از نهادهایی که باید در زمینه انتقال پایتخت فعال شود، مجلس شورای اسلامی است. مجلس باید طرح‌های مرتبط با انتقال پایتخت را مورد بررسی قرار داده و جوانب مختلف آن را ارزیابی کند. این ارزیابی شامل تحلیل هزینه‌ها، مزایا و تاثیرات اجتماعی ـ اقتصادی خواهد بود. از این‌رو صمت در این گزارش چالش‌های انتقال پایتخت را از نگاه نمایندگان مجلس شورای اسلامی بررسی کرده است.

چالش‌های جدی بر سر راه انتقال پایتخت

ایده انتقال پایتخت که همواره به‌عنوان راه‌حلی برای مشکل تراکم جمعیت تهران مطرح می‌شد، بار دیگر از سوی پزشکیان بیان شد. با این حال، این بار به‌جای شهرهای مرکزی مانند اصفهان، مناطق جنوبی و نزدیک به دریا به‌عنوان گزینه‌های پیشنهادی مطرح گردید.

در مواجهه با این ایده که رئیس‌جمهور ارائه داده است، سوالات زیادی به ذهن می‌رسد، از جمله اینکه اگر سیاست انتقال پایتخت پذیرفته شود، این ایده باید در چه چارچوبی دنبال شود و چه الزامات و شرایطی دارد؟

تهران به عنوان پایتخت کشور با چالش‌های جدی زیست‌محیطی روبه‌رو است. آلودگی هوا، کمبود آب و افزایش دما از جمله مسائلی هستند که بر زندگی روزمره شهروندان تأثیر گذاشته‌اند. بر اساس گزارش‌ها، آلودگی هوای تهران در سال‌های اخیر به حدی رسیده که در بسیاری از روزها وضعیت اضطراری اعلام می‌شود. به عنوان نمونه، در سال ۱۴۰۰، تهران ۱۷ روز در وضعیت اضطراری آلودگی هوا قرار داشت. انتقال پایتخت می‌تواند به کاهش فشار بر منابع طبیعی و بهبود کیفیت زندگی در تهران کمک کند.

آمارهای جمعیتی استان تهران نشان می‌دهد که در سال ۱۳۹۵، جمعیت این استان به ۱۳ میلیون و ۲۶۷ هزار و ۶۳۷ نفر رسیده است و براساس برآوردهای مرکز آمار ایران، پیش‌بینی می‌شود که جمعیت تهران در سال ۱۴۰۳ به ۱۴ میلیون و ۴۲۵ هزار نفر افزایش یابد. این داده‌ها نشان‌دهنده روند افزایشی جمعیت در این کلانشهر هستند. طبق پیش‌بینی‌ها، جمعیت ایران در سال ۱۴۱۴ به حدود ۹۱ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر خواهد رسید که این امر تغییرات قابل توجهی را برای تهران به همراه خواهد داشت.

تهران به عنوان پایتخت سیاسی و اقتصادی ایران، از منابع و امکانات بیشتری نسبت به سایر شهرها برخوردار است. این توزیع ناعادلانه موجب بروز نارضایتی‌های اجتماعی و اقتصادی در دیگر نقاط کشور شده است. طبق آمار، ۴۰ درصد از بودجه کشور به تهران اختصاص می‌یابد. انتقال پایتخت می‌تواند به بهبود توزیع امکانات و توسعه مناطق کمتر توسعه‌یافته کمک کند.

همچنین این سوال مطرح است که اگر طرح انتقال پایتخت با شکست روبه‌رو شود یا به مرحله اجرا نرسد، آیا باید مانند رئیس‌جمهور هر اقدام دیگری را بی‌فایده تلقی کرد، یا اینکه می‌توان گزینه‌های دیگری را به موازات ایده انتقال پایتخت برای بهبود مشکل تراکم جمعیت در مرکز شهر در نظر گرفت؟

درحال‌حاضر زیرساخت انتقال پایتخت را نداریم

هادی محمدپور، ناظر مجلس شورای اسلامی در شورای رقابت در خصوص چالش‌های انتقال پایتخت صمت گفت: متاسفانه در کشور، بستر مناسبی برای انتقال پایتخت به یک شهر دیگر را نداریم. حتی برای این پیشنهاد شوراهای زیادی نیز در مجلس تشکیل شده، اما آن چیزی که مشخص است به ما می‌گوید که در وضعیت فعلی این اتفاق شدنی نیست.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: بنده با این صحبت‌ها سعی در واقع‌نگری دارم و مخالفتی با این طرح ندارم. اتفاقا به‌نظر من این طرح خوبی است و بسیار با آن موافق هستم؛ اما باید با برنامه درباره یک موضع صحبت کنیم. ما در دنیا شاخصی به نام swot داریم که تصمیم‌گیری را برای ما راحت‌تر می‌کند.

نماینده مردم گناباد و بجستان در دوره دوازدهم مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: SWOT یکی از ابزارهای ساده در عین حال قدرتمند برای تدوین استراتژی برای موضوع جابه‌جایی پایتخت است. این تجزیه و تحلیل به ما کمک می‌کند، با در نظر گرفتن تمامی نقاط قوت و ضعف این اتفاق و همچنین فرصت‌ها و تهدیدهایی که در بازار با آن روبه‌رو می‌شویم، یک استراتژی قوی را تدوین کنیم. در این زمان است که می‌توانیم درباره تاثیر انتقال پایتخت بر بازار مسکن نظر درستی دهیم.

این استاد دانشگاه با ضرورت شفاف‌سازی مسائل مهم به صمت گفت: این مهم است که درک کنیم شاید تا ۵ سال دیگر در کلانشهر تهران، آب نداشته باشیم. روند جمعیتی تهران به ما هشدار بی‌آبی می‌دهد. از سویی، زمین برای ساخت‌وساز پیدا نمی‌شود. در این شرایط نمی‌شود که به دل کوه زد و خانه ساخت!

این نماینده مجلس عنوان کرد: چاره فعلی برای ما این است که حداقل برخی وزارتخانه‌ها را جابه‌جا کنیم. چه اشکالی دارد که وزارت آموزش و پرورش به مشهد منتقل شود یا وزارت میراث و گردشگری به اصفهان برود؟ مسلما با این اتفاقات می‌توانیم تراکم جمعیت در تهران را کم کنیم و به‌تبع آن نیز، تقاضای مسکن در تهران را سر و سامان دهیم.

وی در خاتمه خاطرنشان کرد: امیدوارم که خانم صادق با ارائه عملکرد مطلوب و همراه با موفقیت به مسیر خود در وزارت راه و شهرسازی ادامه دهد.

کشور در زمینه شهرسازی با مشکلات مختلفی روبه‌رو است که برای حل آنها نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و مناسب از سوی دولت وجود دارد. آشکار است که توسعه شهرها بدون توجه به زیرساخت‌ها می‌تواند عواقب جدی برای کشور به‌همراه داشته باشد.

به‌عنوان‌مثال، در طرح نهضت ملی مسکن، شهرها در حال گسترش هستند، اما برخی مناطق مانند شهر گناباد، با مشکلات زیرساختی مانند آب و فاضلاب مواجهند. باتوجه به زیرساخت‌ها، طرح‌های ملی می‌تواند در آینده نزدیک موفقیت‌های چشمگیری را به‌همراه داشته باشد.

انتقال پایتخت هزینه‌بر است

ولی داداشی، دبیر کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی درباره شرایط کشور برای جابه‌جایی پایتخت به صمت توضیح داد: معتقدم بحث انتقال پایتخت نمی‌تواند تاثیر چشمگیری در کاهش برخی از تقاضاها مانند بخش مسکن داشته باشد. افزایش تقاضا در شهر تهران به پایتخت بودن آن مرتبط نیست. شرایط، امکانات و امتیازهای شهر تهران وجه تمایزی در تقاضا برای بازار مختلف در کشور را رقم زده که با هیچ استانی قابل‌قیاس نیست.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: درست است که امتیازهای شهری تهران ناشی از پایتخت بودن آن است، اما فکر نمی‌کنم بحث افزایش تقاضا در تهران با انتقال آن به شهر دیگر قابل‌حل باشد. اینکه بخواهیم پایتخت را جابه‌جا کنیم، نیاز به تحقیق و پژوهش‌های متعدد دارد. بنابراین موضوعی نیست که به‌یک‌باره درباره‌اش صحبت کنیم و بخواهیم در اسرع‌وقت پایتخت را از تهران به یک شهر دیگر ببریم.

نماینده مردم آستارا در مجلس با تاکید بر هزینه‌بر بودن انتقال پایتخت به صمت گفت: مسلما باید در هر پروژه سبک و سنگینی، کار کارشناسی را لحاظ کنیم. بنده امیدوارم که دولت چهاردهم با پشتکار و همدلی مردم بتواند مشکلات بخش مسکن را حل کند و یک تعادل نسبی در عرضه و تقاضای این بازار ایجاد کند.

داداشی تصریح کرد: مرکز پژوهش‌های مجلس هم وظیفه دارد تا در کنار دولت روی موضوع انتقال پایتخت کار کند و بهترین تصمیم را بگیرد. انتقال پایتخت شدنی است و جنبه‌های مثبتی نیز با خود به‌همراه دارد. باید در این موضوع صبور باشیم و هدفمند عمل کنیم. نکته مهم هم این است که در این زمینه باید نظر افکار عمومی و مردم را هم جویا شویم و موافقت شهروندان را نیز همه‌پرسی کنیم.

این نماینده مجلس در پایان بیان کرد: امکان انتقال پایتخت وجود دارد، اما درحال‌حاضر زیرساخت آن دیده نمی‌شود. حالا اگر بتوانیم در شهرهای دیگر، زیرساخت‌های مستحکمی مهیا کنیم، ان‌شاالله هم انتقال پایتخت میسر می‌شود و هم چالش‌های گوناگون که یکی از آنها مسکن است نیز، حل و فصل می‌شود. می‌توانیم با توان خود بر بزرگ‌ترین مشکلات غلبه کنیم و باید به آینده امیدوار باشیم.

سخن پایانی

تجربه کشورهای مختلف نشان می‌دهد که تغییر پایتخت می‌تواند تاثیرات مثبتی بر توسعه اقتصادی و اجتماعی داشته باشد.

 به عنوان نمونه، انتقال پایتخت پاکستان از کراچی به اسلام‌آباد منجر به توزیع بهتر امکانات و کاهش ترافیک در کراچی شد. همچنین، انتقال پایتخت برزیل از ریو دو ژانیرو به برازیلیا با هدف توزیع عادلانه‌تر منابع انجام گرفت.

 به تازگی، پایتخت اندونزی نیز همزمان با روز استقلال این کشور تغییر کرد. دلیل این تغییر، خطر زیر آب رفتن بخش‌های زیادی از جاکارتا و غرق شدن سریع آن است. نوسانتارا، پایتخت جدید، در ۱۳۰۰ کیلومتری جاکارتا و در جزیره بورنئو واقع شده است.

هزینه ساخت این پایتخت جدید حدود ۳۳ میلیارد دلار برآورد شده و یکی از بزرگترین پروژه‌های زیربنایی اندونزی به شمار می‌آید.

با توجه به چالش‌های زیست‌محیطی، ترافیک و توزیع ناعادلانه منابع در تهران، انتقال پایتخت می‌تواند به عنوان یک راهکار برای مواجهه با این مسائل مطرح شود. با این حال، برای موفقیت این طرح، همکاری کامل و هماهنگی میان دولت، مجلس و مردم ضروری است.

انتقال پایتخت از تهران یک تصمیم مهم و پیچیده است که نیازمند بررسی‌های دقیق و برنامه‌ریزی جامع می‌باشد. مجلس شورای اسلامی به عنوان نهاد قانون‌گذاری باید با دقت به این موضوع پرداخته و تمامی جوانب آن را مد نظر قرار دهد