هنر چانه‌زنی در زمین دیپلماسی
«نقش مذاکره در پایان دادن به منازعات یا نهادینه کردن دستاوردها است. مذاکره پایان‌دهنده بحران است. نباید مذاکره را به‌عنوان یک امر ضدارزش و مساوی با تسلیم تلقی کرد.»
این عبارات تعریف محمدجواد ظریف از سیاست خارجه و مذاکره است. او شاید برای نسلی یکی از کلیدی‌ترین دیپلمات‌هایی است که نامش به سیاست خارجه گره خورده است.
در مصاحبه‌ای در سال ۹۷ سیاست خارجی جمهوری اسلامی را نتیجه توجه مردم نسبت به وضعیت خارجی کشور می‌داند؛ توجهی که منجر به انقلاب سال ۵۷ شد. در ادامه توضیح می‌دهد که مردم نسبت به وضعیت کشورشان در جهان همواره آگاه و بیدار هستند و همین بیداری نسبت به جایگاه جهانی است که از دل آن دیپلمات‌ها، مذاکرات، سیاست‌ورزی و دیپلماسی در راستای برآوردن مطالبات مردم شکل می‌گیرند.
روز یکشنبه اول مهر، رئیس دولت چهاردهم برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل عازم نیویورک شد؛ سفری که می‌تواند در شرایط کنونی ایران در منطقه و باتوجه به سیاست‌های اقتصادی دولت چهاردهم مهم، چالش‌برانگیز و نقطه عطفی در تاریخ سیاست‌ورزی کشور باشد.
اگرچه بسیاری شخص پزشکیان را بیش از سیاستمدار، طبیب و همدرد مردم می‌دانند، اما در این بزنگاه تاریخی در منطقه خاورمیانه و در کشور، او به‌عنوان رئیس دولت چهاردهم برگزیده شده است. از 2 روز گذشته، سفر مسعود پزشکیان به نیویورک در صدر اخبار رسانه‌ها است. مردم، سیاست‌ورزان کشور و دولت‌ها و رهبران در کشورهای مختلف هــرکدام به‌دنبال نتایج مذاکرات، ملاقات‌های رسمی و غیررسمی در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل هستند.
نتایج و دستاوردهای رئیس دولت چهاردهم، دیپلمات‌ها و سیاست‌ورزان همراهش می‌توانند زنجیره‌ای از اتفاقات را در تاریخ سیاسی، اقتصادی و منطقه‌ای کشور رقم بزنند.صمت در همین زمینه و درباره اهمیت سفر چهاردهمین رئیس دولت به مجمع عمومی سازمان ملل با علی بیگدلی، کارشناس مسائل بین‌المللی، تاریخدان و پژوهشگر معاصر گفت‌وگو کرده است که در ادامه می‌خوانید.
باتوجه به سفر رئیس‌جمهور به نیویورک و اصلاحات اقتصادی که آقای پزشکیان وعده آن را داده‌اند، به‌نظر می‌رسد ایران به‌دنبال مذاکراتی برای احیای برجام یا بازگشت ایران به مسئله FATF است. ارزیابی شما از بازتاب و دستاوردهای رئیس دولت چهاردهم از نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد چیست؟
آقای عراقچی چند روز گذشته اشاره کرده‌اند که در این سفر درباره مسئله تحریم‌ها، FATF، جنگ روسیه و اوکراین با مقامات اروپایی صحبت می‌کنند. رئیس‌جمهوری هم گفته‌اند به‌دنبال این هستند که FATFرا به مسیر بازگردانند. البته این بیانات او، موج انتقاداتی را علیه ایشان در مجلس ایجاد کرد. به‌عنوان یک کارشناس می‌گویم که این سفر و حضور ایران در مجمع عمومی سازمان ملل، آخرین شانس ما است و بهتر است مسعود پزشکیان سیاست انعطاف‌پذیری را در پیش نگرفته باشد و فقط به یک سخنرانی تشریفاتی در این مجمع بسنده نکند. در حال حاضر جامعه ما دیگر تحمل چنین شرایط سخت معیشتی را ندارد. پزشکیان باید با رهبران 3 کشور انگلیس، فرانسه و آلمان ملاقات کند و با دولت‌های منطقه‌ای مانند عربستان، مصر و اردن هم ملاقات داشته باشد. انتظار ما این است که این ملاقات‌ها هم رخ دهد. ضمن اینکه به‌نظر می‌رسد سیاست‌های کلان جدید هم به‌دنبال تعامل بیشتر با جهان نسبت به گذشته است. ملاقات‌های رسمی و غیررسمی که در این سفر انجام خواهد شد، بسیار مهم است؛ یک‌سری ملاقات‌های رسمی برای بالا بردن وجاهت دستگاه سیاسی کشور و یک‌سری ملاقات‌ها در راستای حل مشکلات کشور. ممکن است مسعود پزشکیان با مکرون ملاقات داشته باشد، اما با تیم همراه او به‌طورغیررسمی و بیرون از دایره دوربین‌ها این ملاقات‌ها انجام شود. باید تیمی که عازم نیویورک شدند، این سفر را به‌عنوان آخرین شانس در نظر بگیرند.
سفر مسعود پزشکیان با سفر تمام روسای‌جمهوری که از اول انقلاب به مجمع عمومی سازمان ملل رفتند، متفاوت خواهد بود. مسئولیت بسیار سنگینی برعهده ایشان قرار دارد. ایشان در مناظرات انتخاباتی خودشان، هم از برجام و هم ازFATFصحبت کرده‌اند و باید بخشی از موافقت مقامات ارشد ما برای تعامل بیشتر را به‌دست بیاورند.
آیا ایران به‌دنبال به‌دست آوردن حاصل جمعی مطلوب از مجمع سازمان ملل برای تحقق اهداف اقتصادی است و تصمیم دارد در دیپلماسی مبتنی بر سازش و مذاکره گام بردارد؟ این سوال را باتوجه به صبر استراتژیک ایران در برابر تحرکات در منطقه می‌پرسم!
در حال حاضر اتفاقات در منطقه بسیار پیچیده شده است. توجه داشته باشید که هیچ‌کدام از کشورهای عربی واکنش چندانی درباره اقدامات وحشیانه‌ای که اسرائیل چند روز گذشته درباره پیجرها داشته است، نشان نداده‌اند. می‌توان گفت تقریبا هیچ کشور اسلامی این کار را به‌طوررسمی محکوم نکرده است. اگر ما سیاست صبر و شکیبایی را در پیش گرفته‌ایم، نشان می‌دهد که می‌خواهیم با آرامش وارد مجمع شویم. اما اگر نتوانیم به نقاط مطلوب خود در سیاست خارجه‌مان برسیم، ضرورتا به این معنا نیست که ایران در بازگشت از نیویورک دست به یک اقدام انتقام‌جویانه خواهد زد. ضمن اینکه تلاش سیاست خارجه ایران هم این است که این جنگ دامنه‌اش وسیع‌تر از آنچه اکنون هست، نشود. اقتصاد جنگ‌زده، اقتصاد ویرانگری است و اقتصاد ما تحمل یک جنگ تمام‌عیار را ندارد. توجه داشته باشید اسرائیل در طول ۱۱ماه گذشته، ۲۷۰ میلیارد دلار برای جنگ هزینه کرده است. این رقم یک عدد سنگین و ویرانگر است. این را در نظر بگیرید که ممکن است یک دیپلماسی پنهانی هم میان ما و برخی کشورها برای کنترل جنگ وجود داشته باشد.
باتوجه به وضعیت کنونی جهان، منطقه و انتخابات پیش‌روی امریکا، حضور ایران در مجمع سالانه نیویورک را تا چه حد فرصتی مناسب برای مسعود پزشکیان و حل مسائل اقتصادی می‌دانید؟
همان‌طور که پیش از این اشاره کردم، مسائل خاورمیانه به‌قدری درهم‌تنیده و پیچیده شده است که نمی‌توان یک رأی قاطع داد. از طرفی، نتانیاهو به این دلیل که طرفدار ترامپ است، می‌خواهد این جنگ را در دوره بایدن ادامه بدهد تا ضربه‌ای به کامالا هریس زده باشد. در حال حاضر نمی‌توان یک رأی و یک نظر قاطع داد. امیدواریم رئیس‌جمهور با دست پر به کشور برگردند.
انتخابات امریکا وبرنده این انتخابات، چقدر بر دیپلماسی و شیوه‌های تصمیم‌گیری‌های ایران، چه در بعد اقتصاد و چه در بعد سیاست، تاثیر خواهد داشت؟
تلاش این است که کامالا هریس به کاخ سفید بیاید، چراکه در دوره بایدن به ما اجازه صادرات نفت داده شد، در حالی که ترامپ آمد و برجام را پاره کرد. اگر دوباره ترامپ انتخاب شود، باز هم همان اتفاقات خواهد افتاد. اگر کامالا هریس روی کار بیاید، باتوجه به بحران در منطقه، 2 مشکل اساسی با او خواهیم داشت؛ یک مشکل مسئله بحران در خاورمیانه است؛ باتوجه به اثری که ما در منطقه داریم و مسئله دیگر، جنگ اوکراین و روسیه است که آنجا هم مسئله ارسال و دریافت تجهیزات نظامی مطرح می‌شود که این به زیان کامالا هریس است. ترامپ هم روی همین 2 موضوع دست گذاشته است؛ یکی ناتوانی در حل موضوع خاورمیانه در دوران بایدن و دیگری کمک‌های سخاوتمندانه‌ای که بایدن در برابر روسیه به اوکراین داشته است. در مناظره‌اش با کامالا هریس هم مدعی شده است، این جنگ را تمام می‌کند، اما نگفته است چطور. چنین پیچیدگی‌ها و به‌هم‌ریختگی‌هایی در منطقه وجود دارد. ما در این شرایط اگر انعطاف و عقلانیت سیاسی به خرج دهیم، می‌توانیم این فضا را به‌نفع خودمات تغییر دهیم.
ارزیابی شما در رابطه با موفقیت ایران در حل مسئله برجام و شروع مذاکرات در دیدارهای حاشیه نشست سالانه سازمان ملل چیست؟
ببینید، با خروج امریکا از برجام، آن برجام که در سال ۲۰۱۵ تصویب شد و آن رشدی که ما در فرآیند غنی‌سازی و سانتریفیوژها داشتیم، از بین رفت و اکنون باید برجام جدیدی تهیه شود. باتوجه به شرایط زمانی و تغییرات اساسی که در ماهیت برجام ایجاد شده، آن را کاملا از حالت اولیه دور کرده است.
سفر محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی به وین و استقبال آژانس از همکاری هسته‌ای با ایران و ملاقاتش با گروسی خود حکایت از یک واقعیت دارد. آمدن گروسی به ایران می‌تواند در احیای برجام اثرگذار باشد و امتیاز بزرگی برای ما به‌دنبال داشته باشد. با آمدن گروسی به ایران، فضای برجام مقداری تلطیف خواهد شد و امیدوارم گزارشی که در بازگشت از ایران به شورای حکام می‌دهد، به‌نفع ما باشد و اجازه دهیم تعداد بیشتری از کارشناسان آژانس به مراکز هسته‌ای ما بیایند. در تمامی این اتفاقات، نشانه‌هایی از انعطاف در روابط ما با اروپایی‌ها هم به‌چشم می‌خورد.
خروج ایران از لیست سیاه FATF عمدتا در مواجهه با کنوانسیون پالرمو با شکست روبه‌رو شده است. باتوجه به تحرکات در منطقه فکر می‌کنید ایران چطور می‌تواند از این مانع عبور کند؟
پالرمو دو پیام دارد؛ یکی در زمینه پولشویی و دیگری هم درباره حمایت از تروریسم. در هر دو مورد، مشکلاتی وجود دارد، اما مهم‌تر از آن، مسدود شدن شبکه‌های بانکی جهانی به روی ما است که اقتصاد ما را زمینگیر کرده است. این محدودیت، سرنوشت ۸۵ میلیون جمعیت ما را با تاریکی روبه‌رو کرده و اگر بخواهیم عضو پالرمو بشویم و FATF را بپذیریم، باید تکلیف خودمان را مشخص کنیم تا به شبکه بانکی جهانی متصل شویم. اینکه سرنوشت جوانانی را که در حال حاضر در فضای تنگ بیکاری به‌سر می‌برند، به سرنوشت اتفاقات منطقه گره بزنیم، خیلی عقلانی نیست. بسیاری از خشونت‌های اجتماعی نتیجه همین فشارهای اقتصادی است و باید به این موضوع توجه کرد. موضوعیت قطعنامه ۲۲۳۱ که در کنوانسیون پالرمو مطرح شده، در اکتبر ۲۰۲۵ از بین می‌رود. براساس قطعنامه ۲۲۳۱ نباید فروش اسلحه انجام بگیرد، اما همه اینها بهانه است. در حال حاضر امریکا، فرانسه و بریتانیا به اسرائیل کمک می‌کنند. باید نوع نگاه‌مان به دنیا تغییر کند. در برخی از موارد هسته‌های مقاومتی که در برابر دنیا ایجاد کرده‌ایم، باعث صدمه در سیاست خارجی‌مان شده و باید تکلیف‌مان را نوع ارتباط با جهان روشن کنیم. اگر بخواهیم سراغ حل مسئله برجام برویم، باید نوع نگاه‌مان تغییر کند، در غیر این‌صورت این محدودیت همچنان باقی می‌ماند.
