حفظ محیط‌زیست در اولویت است
معادن و محیط‌زیست رابطه مناسبی با یکدیگر دارند و این موضوع تا جایی پیش رفته است که معدنکاران، اولویت حفاری و استخراج خود را، رعایت اصول زیست‌محیطی دانسته‌اند.
اگرچه معدنکاری به‌صورت مستقیم با زمین سر و کار دارد، اما آن‌طور که مشخص شد، طی چند وقت اخیر، معدنکاری با حفظ منابع‌طبیعی انجام گرفته است. معدنکاری و محیط‌زیست، ۲ روی یک سکه هستند و ارتباط نزدیک با یکدیگر دارند. هردو این مباحث، یکی از مهم‌ترین شروط توسعه اقتصادی هستند و باید توجه ویژه‌ای به آنها کرد. معدنکاری و محیط‌زیست در بسیاری از مواقع، نزدیک به یکدیگر شده و اصطکاک پیدا می‌کنند و در چنین شرایطی، نیاز است تا توجه به محیط‌زیست در اولویت باشد.
لزوم توجه به محیط‌زیست
حفظ محیط‌زیست در فعالیت‌های معدنی و صنایع‌معدنی، یکی از الزاماتی است که باید به آن توجه شود. در سال‌های اخیر، کشورها و شرکت‌های معدنی به‌دنبال تحقق اهداف زیست‌محیطی هستند تا علاوه بر انجام فعالیت‌های خود و درآمدزایی، بتوانند خسارت‌های وارده بر محیط‌زیست را به کمترین حد خود رسانده و همچنین با اقداماتی موثر بخشی از صدمات را جبران کنند. یک شرکت بزرگ فولادی نیز در همین راستا با انجام اقداماتی نظیر احداث تصفیه‌خانه پساب صنعتی، نیروگاه‌های خورشیدی و سیکل ترکیبی با راندمان بالا و توسعه فضای سبز سعی بر حفظ محیط‌زیست دارد. توسعه معدنکاری یکی از امور تاثیرگذار بر محیط‌زیست است. معمولا معادن در قلب طبیعت قرار دارند. نخستین مرحله برای دسترسی به معدن، احداث راه و جاده است که گاهی با تخریب طبیعت در ارتباط است. معدنکاری معمولا به تخریب پوشش گیاهی و خاک منجر می‌شود، این امر به خودی خود اثرات مخربی روی زیستگاه‌ها دارد که معدنکار و صاحب‌امتیاز بهره‌برداری باید در ازای تخریب زیستگاه و پوشش گیاهی به بازسازی طبیعت بپردازند، به‌عنوان‌مثال زمانی که قرار است جاده‌ای احداث شود که به‌خاطر آن، چندین درخت قطع خواهند شد، در ازای آن باید نهال کاشت. از طرف دیگر، حضور انسان در برخی زیستگاه‌ها نیز مخرب است و می‌تواند زندگی حیوانات را مختل کند، این علت می‌تواند افزون بر دستکاری طبیعت، تخریب محیط‌زیست را چندین برابر کند. باید توجه داشت، علاوه بر اهمیت اقتصادی معادن باید بر اهمیت اکوسیستم و محیط‌زیست نیز پافشاری کرد. نکته مهم اینجاست که بهره‌برداری از معادن و منابع‌طبیعی هر کشوری بدون تخریب محیط‌زیست امکان‌پذیر نیست، اما باید در ابتدا اقدامات پیشگیرانه انجام گیرد تا کمترین میزان تخریب رخ دهد و سپس باید به بازسازی محیط‌زیست پرداخت تا خسارت‌های واردشده بر محیط‌زیست، جبران شود. البته برخی مناطق محیط‌زیست، غیرقابل‌بازسازی هستند که در این صورت باید سازمان محیط‌زیست برای صدور یا عدم‌صدور مجوز فعالیت معدنکاری در مناطق خاص تصمیم‌گیری کنند. طبق گزارش دنیای اقتصاد، خوشبختانه در سال‌های اخیر اغلب بهره‌برداران در قالب فعالیت‌های اجتماعی به جبران صدمات وارده بر محیط‌زیست می‌پردازند و همچنین بخشی از درآمد خود را صرف تغییر رویه‌ها برای سبزتر شدن روند تولید می‌کنند.
علاوه بر معدنکاری، صنایع‌معدنی نیز بر محیط‌زیست آثار منفی دارند. صنایع پس از شبکه حمل‌ونقل، دومین منبع انتشار آلاینده‌های زیست‌محیطی هستند، بنابراین توجه به حفاظت از محیط‌زیست، صرف‌نظر از الزامات قانونی، زیربنای ادامه فعالیت اقتصادی و توسعه پایدار به‌شمار می‌آید. آلودگی ناشی از گازهای گلخانه‌ای (اکسیدهای کربن، اکسیدهای گوگرد، اکسیدهای نیتروژن)، هدر رفتن آب و آلودگی با فلزات سنگین اصلی‌ترین موارد آن هستند. تولید گازهای گلخانه‌ای و انتشار کربن، تاثیر بسیاری بر گرمایش کره زمین دارد، فولادسازی یکی از صنایعی است که میزان زیادی از این گازها را تولید می‌کند.
رابطه مستقیم معدنکاری و محیط‌زیست
شوذب جباری، عضو هیات‌مدیره انجمن سنگ ایران در ارتباط با موضوع معدنکاری و توجه به محیط‌زیست به صمت گفت: معدنکاری و محیط‌زیست، ارتباط مستقیم و موثری با یکدیگر دارند و چنین موضوعی را نمی‌توان انکار کرد. قطعا همه ما وظیفه داریم تا در حفظ محیط‌زیست، تلاش و کوشش کنیم که چنین امری در بحث معادن، باید بیشتر رعایت شود. بقای انسان‌ها و دیگر موجودات کره زمین، بستگی به حفظ محیط‌زیست دارد و معدنکاران همواره در تلاش هستند تا با حفظ محیط‌زیست، فعالیت‌های معدنی و اکتشافی خود را انجام دهند.
جباری ادامه داد: معادن، چالش‌های بسیاری را در گذشته با بحث محیط‌زیست و معدنکاری داشته‌اند. موضوع اصلی، ایجاد شفافیت در مسائل زیست‌محیطی و رابطه آن با معدنکاری است که باید به‌صورت جدی پیگیری شود تا به نتیجه موردنظر برسد. نتیجه آن باید ایجاد راه‌حل پایدار برای طرفین در راستای بهره‌برداری از معادن و مسائل زیست‌محیطی باشد. مورد دیگر، پرداخت جریمه‌های سنگین تخریب محیط‌زیست و منابع‌طبیعی و همچنین دریافت مبلغی به‌عنوان حقوق دولتی به‌صورت ثابت و سالانه از بهره‌برداران معادن در راستای بازسازی مناطق تخریب‌شده محیط‌زیست در بهره‌برداری از معدن است. لازم به‌ذکر است که این مبلغ به‌صورت‌کامل به سازمان‌های مربوطه پرداخت نشده است.
نگاه درآمدزایی دولت به معادن
وی گفت: متاسفانه در مواقعی، دیده شده است که نگاه دولت به معادن، یک نگاه درآمدزایی است که اگر چنین موضوعی ادامه‌دار باشد، مسائل محیط‌زیست و منابع‌طبیعی نادیده گرفته می‌شود و خسارت‌های جبران‌ناپذیری به زمین و منابع‌طبیعی وارد خواهد شد. موضوع نبود شفافیت، در بسیاری از مواقع، سبب تقابل میان بهره‌بردار و محیط‌زیست می‌شود که نیازمند هستیم، چنین امری با جدیت و شفافیت دنبال و اصلاح شده و قانون مدون تنظیم شود. در این مورد و سایر موارد مشابه، توسعه پایدار و سرمایه‌گذاری در بخش معادن، آسیب بزرگی خواهد دید و سرمایه‌گذاران حاضر به سرمایه‌گذاری نمی‌شوند و در ادامه، منابع‌طبیعی و محیط‌زیست، آسیب‌های جدی خواهند دید.
وی افزود: موضوع موردبحث دیگر، تدوین قوانین مدون در این حوزه و ایجاد فضای کسب‌وکار مناسب و سرمایه‌گذاری و استفاده از ظرفیت‌های معدنی و ایجاد معدنکاری سبز توسط بهره‌برداران است که باید به‌درستی انجام گیرد. معدنکاران باید معدنکاری سبز را در دستور کار خود قرار دهند تا آسیب به محیط‌زیست کاهش پیدا کند. معدنکاری سبز، نوع مدرنی از الگوی معدنکاری است که به‌طور فراگیر، کارآیی استخراج منابع و اثرات زیست‌محیطی را مدنظر قرار داده و بیشینه‌کردن کارآیی معدنکاری (بازیابی منابع)، کمینه‌کردن آثار زیست‌محیطی و ایجاد توازن و بهینه‌سازی منافع سرمایه‌گذاری و جامعه را دنبال می‌کند. می‌توان اشاره کرد معدنکاری سبز، مجموعه‌ای از روش‌های علمی و فنی برای کاهش اثرات زیانبار محیط‌زیستی معدنکاری در مراحل اکتشاف، استخراج، فراوری، بهره‌برداری و رهاسازی معادن متروکه است.
معادن و محیط‌زیست، ۲ روی یک سکه
سعید صمدی، دبیر انجمن زغال‌سنگ ایران در ارتباط با موضوع معدنکاری و توجه به محیط‌زیست به صمت گفت: معدنکاری و محیط‌زیست را می‌توان ۲ روی یک سکه دانست که از شروط توسعه پایدار اقتصادی هستند. باید اشاره کرد، معدنکاری و محیط‌زیست برای توسعه پایدار ضروری بوده و با یکدیگر ارتباط متقابل دارند و به‌همین‌دلیل، توجه به مسائل زیست‌محیطی در معدنکاری باید موردتوجه قرار گیرد. چنین موضوعی بستگی به آن دارد که بانظر به قوانین و مقررات موجود در کشور، این ارتباط چگونه تعریف می‌شود.
صمدی ادامه داد: معدنکاری برای توسعه اقتصادی کشور، خودکفایی و همچنین ایجاد اشتغال، سودهای بسیاری دارد و باید تحت هر شرایطی حفظ و پروتکل‌های آن رعایت شود. معدنکاری و محیط‌زیست در بسیاری از مواقع، نزدیک به یکدیگر شده و نقاط اصطکاک پیدا می‌کنند. در چنین مواردی، طبیعی خواهد بود که محیط‌زیست در اولویت باشد. توجه به محیط‌زیست، لازمه بقای معدن است و هر میزان محیط‌زیست و منابع‌طبیعی سالم‌تری داشته باشیم، معدنکاری به شیوه اصولی‌تر انجام خواهد گرفت. قانون و مقررات تفسیرناپذیر می‌تواند کمک بزرگی برای نزدیکی معادن و محیط‌زیست باشد.
اهمیت تعیین پروتکل‌های زیست‌محیطی
وی گفت: نزدیکی و اصطکاک معادن را باید براساس اصل فایده تعریف کرد و دید که آیا یک معدن اگر بخواهد در یک منطقه خاص به‌بهره‌برداری برسد، تا چه میزان می‌تواند ثروت ملی کشور را افزایش دهد و توسعه و اشتغال ایجاد می‌کند، همچنین باید تاثیرات معدنکاری در محیط خاص را روی محیط‌زیست در نظر گرفت که تا چه میزان می‌تواند منابع‌طبیعی را درگیر چالش کند. هر اقدامی در ارتباط با معدنکاری، با زمین سر و کار دارد و براساس سوددهی و منافعی که برای کشور دارد، باید پروتکل‌های محیط‌زیستی تعیین شود.
وی افزود: اگر قرار باشد بدون در نظر گرفتن وزن معدن، پروتکل‌های محیط‌زیستی تعریف شود، قطعا شاهد ضررهایی خواهیم بود که گریبانگیر معدنکار می‌شود. رابطه میان استخراج و تولید مواد معدنی و محیط‌زیست بسیار نزدیک و وابسته به یکدیگر است و جدا کردن این دو از یکدیگر ناممکن است، زیرا از یک‌طرف، به محیط‌زیست دست‌اندازی می‌کنیم و از طرف دیگر، می‌خواهیم از آن نگهداری و محیطی سالم برای آیندگان به‌جا بگذاریم، بنابراین بحث استخراج، برداشت و آسیب آن به محیط‌زیست تضادی میان فعالیت اجتماعی ما ایجاد می‌کند. بزرگ‌ترین معضلی که در زمینه معدن وجود دارد، این است که ساختار اکوسیستم چندین میلیون ساله زمین را بر هم می‌زند و باعث از بین رفتن تعادلی می‌شود که در درازمدت به‌نفع انسان و محیط زندگی تمامی جانوران شده است. البته آسیب‌های معادن به محیط‌زیست، کمتر از آسیب‌هایی است که شهرسازی و دست‌اندازی در محیط شهری به محیط‌زیست وارد می‌کنند.
سخن پایانی
آسیب‌هایی را که محیط‌زیست به‌واسطه فعالیت انسانی دیده است، نمی‌توان نادیده گرفت. اصولا تمام فعالیت‌های انسانی می‌تواند سبب تخریب محیط‌زیست شود. معدنکاری یکی از اقداماتی است که به‌طورمستقیم با زمین سر و کار دارد. اگر با رعایت اصول زیست‌محیطی نباشد، می‌تواند آسیب‌های بزرگی را به منابع‌طبیعی بزند. آن‌طور که مشخص شد، معدنکاری در کشور با رعایت اصول زیست‌محیطی انجام می‌شود و گویا کمترین آسیب را به محیط‌زیست وارد می‌کند. البته آن‌طور که از صحبت‌های مسئولان امر در حوزه معدنکاری مشخص شده است، جریمه‌هایی را برای آسیب به محیط‌زیست به‌واسطه معدنکاری در نظر گرفته‌اند که این مبالغ می‌تواند جبران خسارت و ترمیم محیط‌زیست باشد. امید است، آن‌طور که می‌گویند، باشد و معدنکاری کمترین آسیب را به محیط‌زیست وارد کند و برای این آسیب‌های وارده، خسارت پرداخت شود. زمین، میراث آیندگان است و همه ما باید برای حفظ و بقای آن تلاش کنیم.
