مشکلات ناتمام مرگ!
بیش از ۵۰ سال از تاسیس آرامستان و گلزار بهشت‌زهرا (س) می‌گذرد و چند سالی است که می‌گویند ظرفیت دفن اموات در این بزرگ‌ترین آرامستان ایران رو به تکمیل است.
سازمان بهشت‌زهرای تهران زیر نظر معاونت خدمات شهری شهرداری تهران فعالیت می‌کند. این نهاد مبتنی بر اساسنامه مصوب، آیین‌نامه‌های مالی و اداری و نظارت هیات‌مدیره‌ای مرکب از مدیران شهرداری تهران به‌صورت بازرگانی اداره می‌شود.ریاست هیات‌مدیره بهشت‌زهرا برعهده معاون خدمات شهری شهرداری تهران بوده و با اداره‌هایی نظیر «فضای سبز»، «تولیدات بتنی»، «اداره غرفه‌ها»، «حمل متوفی در تهران و انتقال به شهرستان» و «خدمات صندلی و چادر برای انجام مراسم، اکو و مداح» ماموریت‌هایش را دنبال می‌کند. سازمان بهشت زهرا بودجه‌ای از شهرداری دریافت نمی‌کند و از طریق ارائه خدماتی نظیر فروختن قبر، فروش گل، اجاره غرفه و نظایر این درآمدزایی می‌کند. صمت در این گزارش به مشکلات آرامستان ۵۰ساله پایتخت و بازماندگان اهل قبور پرداخته است.
امکان توسعه بهشت‌زهرا وجود ندارد
به‌گفته مدیرعامل سازمان بهشت‌زهرا (س) براساس برنامه سوم جامع شهرداری تهران از گذشته طراحی و جانمایی آرامستان‌های جدید در دستور کار قرار گرفته و درحال‌حاضر جانمایی و تملک محل برای احداث آرامستان‌های جدید انجام شده است. محمدجواد تاجیک درباره احداث آرامستان جدید در تهران می‌گوید: باتوجه به ترافیک شدید جنوب شهر و موقعیت جغرافیایی بهشت‌زهرا نمی‌توان دیگر در این محل آرامستان را توسعه داد. به‌گفته این مقام شهری، ۴ پهنه از شهر تهران از شمال‌شرق، جنوب‌غرب، شمال‌غرب و جنوب‌شرق برای احداث آرامستان در نظر گرفته شده است و پس از تملک در این ۴ پهنه، ۴ آرامستان جدید احداث شود. مدیرعامل سازمان بهشت‌زهرا (س) درباره نرخ قبور برای ۱۴۰۲ نیز گفت: در ناحیه یک (قطعات قدیمی) نرخ هر قبر مبلغ ۳۸ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان، در ناحیه ۲ مبلغ ۲۳ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان و در ناحیه ۳ مبلغ ۱۴ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان است.
بزرگ‌ترین آرامستان تهران؛ از دیروز تا امروز
بهشت‌زهرا (س) بزرگ‌ترین آرامستان تهران واقع در جنوب پایتخت بیش از ۵۰ سال پیش (۱۳۴۹ هجری شمسی) با مساحت ۳۱۴ هکتار میزبان اموات بسیاری بوده، اما سال‌ها است که لزوم ساخت آرامستان‌های جدید در تهران باتوجه به هشدار چندباره راجع به تکمیل ظرفیت بهشت‌زهرا (س) مطرح می‌شود. نخستین تلاش‌ها برای طراحی، اجرا و احداث آرامستانی به نام بهشت‌زهرا، با هدف پایان دادن به مسئله تعدد آرامگاه‌ها در سطح شهر تهران، در سال ۱۳۴۵ انجام پذیرفت. در این تصمیم‌گیری‌ها، که با حضور شهردار وقت تهران و معاونان و روسای سازمان گورستان‌های پایتخت انجام گرفت، قطعه زمینی در مسیر تهران ـ قم به مساحت ۳۱۴ هکتار به این امر اختصاص یافت و برای فعالیت‌های عمرانی و فضای سبز نیز بلافاصله اقدام شد. بهشت‌زهرا در سال ۱۳۴۹ تاسیس شد، اما در ابتدا به‌علت وجود گورستان‌های متعدد فعال در محله‌های تهران با عدم‌اقبال عمومی برای دفن اموات مواجه و سرانجام با دفن نخستین متوفی به‌نام محمدتقی خیال در قطعه یک ردیف یک شماره یک که متعلق به خانواده‌ای ارتشی و متنفذ بود، به‌طوررسمی مورد بهره‌برداری قرار گرفت. مراسم نام‌گذاری و وقف آن روز ۱۵ تیر ۱۳۴۹ در منزل احمد خوانساری با حضور نمایندگان انجمن شهر و معتمدین بازار انجام شد و گورستان جدید شهر تهران به نام «بهشت‌زهرا» نام‌گذاری شد. بهشت‌زهرا روز ۲۵ تیر ۱۳۴۹ به‌طوررسمی با حضور مقامات شهری افتتاح شد.
در سال‌های اخیر، بسیاری از زمین‌های همجوار بهشت‌زهرا (س) تملک و قطعات جدید احداث شد؛ در سال‌های ۱۳۷۸ و ۱۳۸۸ به‌ترتیب ۱۶۰ و ۱۱۰ هکتار به مساحت بهشت‌زهرا افزوده شد تا در نهایت مساحت آن به ۵۸۴ هکتار برسد، اما ظهور بیماری کووید و همه‌گیری کرونا و به‌تبع آن، افزایش مرگ‌ومیر در سال‌های اخیر موجب شد تا این راهکار هم خیلی جوابگو نباشد. از سوی دیگر، طرح چندطبقه کردن قطعات قدیم هم مطرح و اجرایی شد که البته باتوجه به جمعیت بیش از ۹ میلیونی شهر تهران که با جمعیت حومه به ۱۲ میلیون می‌رسد؛ این طرح نیز به مسکنی موقتی می‌ماند. در طول سال‌های اخیر، مدیران شهری و البته بهشت‌زهرا (س) لزوم احداث آرامستان‌های جدید برای تهران را یادآور شدند، چرا که بیش از یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر در این بزرگ‌ترین آرامستان کشور دفن هستند؛ البته گفته می‌شود ۳ تا ۵ آرامستان جدید هم در نقاط مختلف حاشیه تهران ساخته می‌شود.
شاخص‌های تعیین نرخ خانه ابدی
به‌گزارش صمت، همسایه غسالخانه و بخش اداری بودن، قدیمی بودن قطعه، فضای سبز، نبش بودن، دسترسی به ورودی‌های اصلی، همجواری با مترو، نزدیکی به انشعابات آب و برق، دکه تنقلات، گلفروشی و... مواردی است که قبرها را گران می‌کند؛ درست مانند زمانی که به‌دنبال محله مناسبی برای خرید خانه می‌گردید که دسترسی به مراکز خرید و مترو بسیار اهمیت دارد. نکته جالب‌تر این است که درست مانند زندگی شهری، بهشت‌زهرا نیز به‌نوعی بالاشهر و پایین‌شهر دارد و برخی قطعات آن مخصوص ازمابهتران است. همچنین، برخی افراد دوست دارند در مقبره‌های خانوادگی خود دفن شوند که آنها نیز بنا بر موقعیت مکانی قیمت‌های بالایی دارند. علاوه بر این، سازکار پیش‌فروش مسکن به مردگان هم رسیده و به‌تازگی سازمان بهشت‌زهرا (س) شرایط جدید پیش‌فروش قبر را اعلام کرده است که بر این اساس، هزینه ۲ طبقه از یک قبر ۳طبقه پیش‌فروش‌شده، در زمان فروش دریافت خواهد شد و هزینه یک طبقه دیگر در زمان نخستین دفن، به نرخ مصوب از خانواده متوفی دریافت خواهد شد. کمی عجیب به‌نظر می‌رسد؛ اما در تهیه خانه ابدی نیز در برخی موارد چشم‌وهم‌چشمی وجود دارد و دیگر مهم نیست چقدر پول خرج می‌شود. تنها این مهم است که بگویند «قبر فلانی میلیاردها تومان ارزش دارد». نکته موردتوجه این است که قیمت‌های اعلامی از سوی مدیران بهشت‌زهرا (س) اصلا نزدیک به قیمت‌های حقیقی نیست. به‌نظر می‌رسد دلالان که از هیچ بازاری برای کسب درآمد نمی‌گذرند، به این بازار نیز وارد شده‌اند و اینجا برای مردگان خریدوفروش می‌کنند. در ظاهر تورم بخش مسکن زندگان به خانه مردگان هم سرایت کرده و قیمت‌های نجومی برای قبرها تعیین می‌شود.
قیمت‌های مصوب سازمان بهشت‌زهرا
سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۱ در قطعات جدید که قبرها به صورت ۳طبقه واگذار می‌شود، طبقه پایین رایگان است و از بازماندگان پول گرفته نمی‌شود، تنها هزینه خدمات حدود یک میلیون و ۲۰۰هزار تومان محاسبه و دریافت می‌شود. قیمت ۲ طبقه بالا، طبقه‌ای ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان و در مجموع ۵ میلیون تومان است و این کف نرخ قبرهای بهشت‌زهرا (س) است. ناحیه ۲ بهشت‌زهرا (س) که از قطعه ۲۰۰ تا ۲۵۸ است، طبقه‌ای ۱۴ میلیون و ۱۰۰ هزار تومان است که در مجموع ۳طبقه، رقمی معادل ۴۲ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان می‌شود. ناحیه یک که از قطعه یک تا ۱۱۲ است، طبقه‌ای ۲۵ میلیون تومان و در صورت واگذاری قبر ۳ طبقه ۷۵ میلیون تومان محاسبه می‌شود که این کف و سقف نرخ قبر در سازمان بهشت‌زهرا (س) است. همچنین دفن اموات در قطعه هنرمندان با مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی امکان‌پذیر است، در این وزارتخانه واحدی مربوط به اموات هنرمندان وجود دارد که مجوز دفن در قطعه هنرمندان را صادر می‌کند. دفن در قطعه نام‌آوران نیز نیازمند هماهنگی یا صدور نامه از شهردار پایتخت یا رئیس شورای اسلامی شهر تهران و نهادهایی مثل کمیته ملی المپیک است.
فروش قبر در فضای مجازی
امروزه خرید قبر در تهران مانند خرید مسکن هزینه‌بر و پرچالش است. در گذشته، انتشار آگهی فروش قبر در فضای مجازی مجاز و در مقطعی تعداد آگهی‌ها به‌شدت زیاد شده بود؛ بازاری که بیشتر شبیه بازار سیاه بود که خریدوفروش در آن به‌صورت زیرزمینی و قاچاقی انجام می‌شد. پیگیری‌های خبرنگار صمت نشان می‌دهد؛ قبر در قطعات قدیمی که خوش آب‌وهوا هستند و درختان کهنسال بر سر مزارها سایه انداخته‌اند و دسترسی به آنها آسان است، قیمت‌های سرسام‌آوری دارد؛ به‌طوری که بهای یک قبر در این قطعات از هزینه خرید مسکن در بسیاری از نقاط تهران گران‌تر است. به سایت‌های اینترنتی که آگهی‌های فروش قبر در آنها منتشر شده، سری زدیم. محدوده قیمتی عنوان‌شده در این آگهی‌ها از ۲۰۰ میلیون تا یک میلیارد تومان بود.
در نگاهی به آگهی‌های فروش قبر به آگهی‌های جالبی برمی‌خوریم؛ برای مثال، در یکی از این آگهی‌ها ذکر شده بود: قبر برای پدرم است که ۴۰ سال پیش فوت شده؛ تنها فروشنده واقعی تماس گیرد یا فروشنده‌ای دیگر نوشته بود: می‌توانید ماشین خود را کمی جلوتر از مزار پارک کنید.برای اطلاع بیشتر با یکی از فروشندگان قبر تماس می‌گیریم. آقای فروشنده با لحنی محکم از موقعیت مکانی خوب قبر می‌گوید؛ گویی بهترین ملک در شمال تهران را به ما می‌فروشد. این فروشنده اظهار می‌کند: این قبر ۳طبقه است و در بهترین قطعه بهشت‌زهرا قرار دارد. دسترسی آسان به مترو و سرویس‌بهداشتی و همچنین رمپ برای ویلچر دارد. مهم‌تر از همه محیط آن آرام و دنج است؛ چون واقعا قصد فروش دارم با تخفیف، ۸۰۰ میلیون تومان به شما می‌دهم. فروشنده بعدی خانمی است که قبر قدیمی یکی از بستگان خود را می‌فروشد و اکنون در شمال زندگی می‌کند. با لحنی آرام ماجرای افراد دفن‌شده را در کنار موقعیت خوب قبر بیان می‌کند. او می‌گوید: این قبر برای ۲ خواهر من است که در ۸سالگی در اثر آتش‌سوزی از دنیا رفته‌اند. جای بسیار خوبی در بهشت زهرا قرار دارد و با قدمت ۴۳ساله آماده ۳طبقه شدن است، به همین دلیل این قبر را به نرخ ۲۰۰ میلیون تومان می‌فروشم. نرخ ۲۰۰ میلیون تومان به‌نسبت مبالغ نجومی دیگر آگهی‌ها کمی منطقی‌تر به‌نظر می‌رسد. این در حالی است که معاون مجتمع عروجیان سازمان بهشت‌زهرا (س) تهران با تاکید بر اینکه خانه ابدی لوکس و خاصی در این سازمان وجود ندارد، درباره افزایش نرخ خرید خانه ابدی در امسال گفت: در سنوات گذشته، قبور در ۳ ناحیه با ۲۵ درصد افزایش واگذار می‌شد، اما امسال برای رعایت حال هموطنان، این افزایش با شیبی ملایم‌تر اتفاق افتاد و در ناحیه یک، با ۱۰ درصد افزایش، در ناحیه ۲ با ۲۰ درصد و در ناحیه ۳ با ۲۵ درصد افزایش روبه‌رو بود و خدمات نیز با ۲۵ درصد افزایش نرخ به مردم شریف و داغدار واگذار می‌شود.
آخرین کار بازماندگان برای یک عزیز
از موقعیت مکانی قبر که بگذریم، خرید سنگ قبر و ظاهر مجلل آن برای برخی بسیار اهمیت دارد. به این منظور، سراغ سایت‌های فروش سنگ مزار می‌رویم. با یک گذر کوتاه، محدوده قیمت‌ها دست‌مان می‌آید. در سایت‌های اینترنتی نرخ سنگ مزار از ۵ میلیون تومان شروع و به ۱۸۰ میلیون تومان می‌رسد. برای تکمیل اطلاعات به سراغ یکی از فروشندگان سنگ مزار رفتیم.
آقای فروشنده درباره نرخ سنگ قبرها به صمت گفت: نرخ سنگ مزار بستگی به جنس سنگ و ضخامت آن دارد. نرخ سنگ‌های مزار از ۳ میلیون و ۵۰۰ تومان شروع می‌شود و سقف مشخصی ندارد و به بیش از ۲۰۰ میلیون تومان می‌رسد. برخی از افراد خرید سنگ قبر را آخرین کار برای عزیزی می‌دانند که آن را از دست دادند؛ پس منطقی است که همه تلاش خود را برای خرید بهترین سنگ قبر انجام دهند.
وی درباره متراژ سنگ موردنیاز بیان کرد: ابعاد استاندارد سنگ مزار ۱۸۰ در ۶۰ است که باتوجه به فضا و سلیقه افراد، میزان سنگ به‌کاررفته متفاوت است. نصب سنگ مزار نیز برعهده سازمان بهداشت‌زهرا (س) است که برای این کار پیمانکار دارد و هزینه‌ای برای مشتری ندارد.
آقای فروشنده بااشاره به کاهش تقاضای سنگ‌های گرانقیمت اظهار کرد: قدرت خرید مردم مانند سال‌های گذشته نیست. در گذشته حدود ۷۰ درصد متقاضیان میل به خرید سنگ مزار گرانقیمت داشتند، اما اکنون این آمار به کمتر از ۳۰ درصد رسیده است و بیشتر افراد به‌دنبال سنگ قبرهای ارزان هستند.
مشکلات خانه ابدی یکی دوتا نیست
یکی از ویژگی‌های بهشت‌زهرای تهران، درختان سرسبز و تنومندی است که سایه‌بان زیارت‌کنندگان اهل قبور می‌شوند. این سایه‌ساران سبز تنومند در قطعات قدیمی‌تر با حجم انبوه‌تری خودنمایی می‌کنند. برخی از شهروندانی که در یک ماه اخیر گذرشان به بهشت‌زهرا تهران افتاده است با پدیده‌ای ناخوشایند مواجه شده‌اند؛ تصویری از درختان سوخته که داغ آرامستان را بیشتر می‌کند. گفته می‌شود درختان را می‌سوزانند تا زمین را برای خانه آخرت انسان‌ها آماده کنند.
خبرنگار صمت برای پیگیری این موضوع به‌سراغ مسئولان ورودی بهشت‌زهرا رفت که این افراد سوزاندن درختان را به معتادان نسبت داده و پاسخ بیشتری در این رابطه نداده‌اند. یکی دیگر از مشکلاتی که به‌تازگی و برای مردم پیش آمده، دریافت پول سنگین برای اجازه ورود سنگ قبر از بیرون محوطه به داخل است. به‌گفته سنگ‌فروشان بیرون از سازمان بهشت‌زهرا؛ در گذشته با پرداخت ۶۰ هزار تومان، اجازه حمل سنگ قبر به داخل محوطه داده می‌شد که درحال‌حاضر، این مبلغ به ۳۷۰ هزار تومان افزایش یافته است. سنگ‌تراشان و سنگ‌فروشان بیرون محوطه بهشت‌زهرا با گلایه از این سیاست می‌گویند؛ این اقدام کاسبی سنگ‌فروشان بیرون از سازمان را کساد کرده است و در بسیاری از موارد، خانواده‌های متوفیان برای کاهش هزینه مجبور می‌شوند از سازمان بهشت‌زهرا سنگ قبر تهیه کنند.
پیشنهاد اخذ عوارض از اهل قبور بهشت‌زهرا
بعد از بررسی حال و روز خانه ابدی، بازخوانی پیشنهاد مدیرعامل بهشت‌زهرای تهران برای اخذ عوارض از اهل قبور بهشت‌زهرا که به‌گفته خودش هم‌اکنون در حد پیشنهاد به شورای شهر ارائه شده، نیز جالب‌توجه است. محمدجواد تاجیک ۱۶ بهمن ۱۴۰۱ در گفت‌وگو با سایت بهارستان ایران گفت: دریافت عوارض در برخی آرامستان‌های کشور، مرسوم است. در پیش‌نویس یک لایحه، نرخ خدمات بهشت‌زهرا به شورای شهر تهران، پیشنهاد شده است. وی افزود: دریافت هزینه از بازماندگان اهل قبور درباره نگهداشت و رسیدگی به قبور در برخی از آرامستان‌های کشور، مرسوم است.
تاجیک تصریح کرد: حدود ۳۰ الی ۴۰ سال است که سازمان بهشت‌زهرا مبالغی را از بازماندگان اهل قبور خانوادگی، دریافت می‌کند و این موضوع جدیدی نیست؛ چون هزینه‌های نگهداشت قبرستان، امنیت آرامستان، نظافت خیابان‌های بهشت‌زهرا و … بالا است و باید این مبالغ از منبعی تامین شوند. مدیرعامل بهشت‌زهرا بیان کرد: این پیشنهاد سازمان بهشت‌زهرا هنوز به کمیسیون محیط‌زیست و خدمات شهری شورای تهران، ارسال نشده است تا بعد از آن به صحن شورا راه پیدا کند و اعضای شورای شهر درباره تصویب یا رد آن، تصمیم‌گیری کنند. وی افزود: هزینه پیشنهادی بهشت‌زهرا ۱۶۴ هزار تومان است.
