امروزه در جهانی به‌هم‌پیوسته زندگی می‌کنیم که دیجیتالی‌ شدن به یکی از ارکان اساسی آن تبدیل شده است. از زمان انقلاب‌های صنعتی تاکنون، دگرگونی‌های فناورانه همواره مسیر تحولات اقتصادی و سیاسی را تعیین کرده‌اند، اما در عصر حاضر، تحول دیجیتال به برگ برنده دولت‌ها و کشورها تبدیل شده است. به‌عبارت‌دیگر، کشوری که بتواند زیرساخت‌های دیجیتال را توسعه داده و از ظرفیت‌های آن به‌درستی بهره ببرد، در رقابت جهانی گامی بلندتر از سایر رقبا بر خواهد داشت.

در حال‌ حاضر، اقتصاد دیجیتال جهانی در سال ۲۰۲۵ حدود ۱۶ تریلیون دلار ارزش دارد و به‌عنوان یکی از موتورهای محرک اصلی رشد اقتصادی در جهان شناخته می‌شود. بنابراین، باتوجه به اهمیت روزافزون تحول دیجیتال، به‌ویژه نقش هوش‌مصنوعی در اقتصاد، بررسی ابعاد و الزامات توسعه اقتصاد دیجیتال ضرورتی انکارناپذیر است. در ادامه، به این موضوع پرداخته و نشان داده می‌شود که چگونه اقتصاد دیجیتال مبتنی بر هوش‌مصنوعی می‌تواند به‌عنوان مزیتی راهبردی برای دولت‌ها عمل کند.

اقتصاد دیجیتال چیست؟

اقتصاد دیجیتال (Digital Economy) به مجموعه‌ای از فعالیت‌های اقتصادی اطلاق می‌شود که با بهره‌گیری از فناوری‌های دیجیتال، به‌ویژه اینترنت و ابزارهای مرتبط، در زمینه‌های مختلف انجام می‌گیرد. این فعالیت‌ها شامل تجارت‌الکترونیک، خدمات آنلاین و بکارگیری داده‌ها و اطلاعات دیجیتال در فرآیندهای تولید و توزیع است.

اقتصاد دیجیتال مبتنی بر هوش‌مصنوعی به‌معنای بکارگیری الگوریتم‌ها و سیستم‌های هوش‌مصنوعی در این فعالیت‌ها است. هوش‌مصنوعی با تحلیل داده‌ها، خودکارسازی و هوشمندسازی وظایف و بهبود فرآیندهای تصمیم‌گیری، نقش اساسی در تحول اقتصادی ایفا می‌کند. استفاده از هوش‌مصنوعی می‌تواند کارآیی را افزایش داده، هزینه‌ها را کاهش دهد و زمینه‌ساز نوآوری‌های چشمگیر در حوزه‌های مختلف شود.

مروری بر اقتصاد دیجیتال مبتنی بر هوش‌مصنوعی در جهان

براساس گزارش منتشرشده در Crunchbase News، سرمایه‌گذاری در شرکت‌های فعال در حوزه هوش‌مصنوعی در سال‌های اخیر شاهد رشد چشمگیری بوده است. سال ۲۰۲۱ به‌عنوان سال رکوردشکنی در جذب سرمایه برای استارت‌آپ‌های هوش‌مصنوعی ثبت شد و این روند همچنان ادامه دارد. افزایش تعداد معاملات و سرمایه‌گذاری‌های کلان در این حوزه، نشان‌دهنده اعتماد فزاینده سرمایه‌گذاران به این فناوری و نقش بی‌بدیل آن در شکل‌گیری آینده اقتصاد دیجیتال است.

یکی از نکات کلیدی این گزارش، تغییر الگوهای سرمایه‌گذاری و تمرکز بیشتر بر استارت‌آپ‌های نوآور در زمینه هوش‌مصنوعی است. سرمایه‌گذاران به‌طورخاص بر فناوری‌های نوین و کاربردهای عملی هوش‌مصنوعی در صنایعی همچون بهداشت، مالی و رباتیک متمرکز شده‌اند. این روند حاکی از آن است که هوش‌مصنوعی نه‌تنها یک فناوری پیشرو، بلکه یک عامل تعیین‌کننده در تحول دیجیتال و رشد اقتصادی جهانی محسوب می‌شود.

مروری بر اقتصاد دیجیتال مبتنی بر هوش‌مصنوعی در ایران

اقتصاد دیجیتال مبتنی بر هوش‌مصنوعی (AI) در ایران طی سال‌های اخیر رشد قابل‌توجهی داشته است، اما همچنان با چالش‌ها و فرصت‌های زیادی روبه‌روست. این تحول نه‌تنها فرصت‌های جدیدی را برای توسعه فناوری‌ها و اشتغال فراهم کرده، بلکه به عواملی همچون سیاست‌های دولتی و زیرساخت‌های دیجیتال نیز بستگی دارد. در ایران، شاهد ظهور استارت‌آپ‌های فعال در حوزه هوش‌مصنوعی هستیم که شرکت‌هایی مانند «دیجی‌کالا» و «اسنپ» از این فناوری‌ها برای بهبود خدمات خود بهره می‌برند. در کنار این، دانشگاه‌های کشور برنامه‌های آموزشی و پژوهشی در حوزه AI را توسعه داده‌اند که به تربیت نیروی متخصص کمک می‌کند. همچنین، حمایت‌های دولتی شامل ارائه تسهیلات مالی و ایجاد پارک‌های فناوری، برای تسریع این روند بسیار موثر بوده است. باوجود این پیشرفت‌ها، تحریم‌های بین‌المللی همچنان دسترسی به فناوری‌های پیشرفته و منابع مالی جهانی را محدود می‌کند. علاوه بر این، زیرساخت‌های دیجیتال در کشور در حال توسعه است و به سرمایه‌گذاری بیشتری نیاز دارد. همچنین، فقدان قوانین جامع و شفاف در حوزه هوش‌مصنوعی، از جمله چالش‌های اصلی است که می‌تواند مانعی برای رشد این صنعت محسوب شود. با این حال، ایران از بازار داخلی بزرگ و جمعیت جوان و تحصیلکرده‌ای برخوردار است که ظرفیت بسیاری برای توسعه و پذیرش فناوری‌های مبتنی بر هوش‌مصنوعی ایجاد می‌کند. علاوه بر این، باوجود تحریم‌ها، همکاری با کشورهای منطقه و دیگر کشورهای در حال توسعه به‌عنوان یک فرصت مهم برای گسترش این فناوری‌ها مطرح است. کاربردهای متنوع هوش‌مصنوعی در بخش‌های سلامت، کشاورزی، صنعت و خدمات مالی می‌تواند به رشد سریع این فناوری‌ها و خلق ارزش‌افزوده‌های بالا در تولید ناخالص داخلی کشور کمک‌های شایانی کند. در مجموع، اقتصاد دیجیتال مبتنی بر هوش‌مصنوعی در ایران ظرفیت بالایی برای رشد دارد. تحقق این ظرفیت، نیازمند سرمایه‌گذاری بیشتر در زیرساخت‌ها، توسعه قوانین مناسب و رفع موانع بین‌المللی است. باتوجه به نیروی انسانی متخصص و تحصیلکرده که روزبه‌روز از جمعیت آن نیز کاسته می‌شود، ایران می‌تواند به یکی از بازیگران مهم در این حوزه در منطقه تبدیل شود و نقش خود را در آینده اقتصاد دیجیتال ایفا کند. این مهم، نیازمند عزم و دغدغه‌مندی حاکمیت و اتخاذ تدابیر مهمی در راستای جلوگیری از خروج نخبگان این حوزه و در نتیجه از دست ندادن فرصت‌های مذکور است. در دنیای امروز، توسعه اقتصاد دیجیتال مبتنی بر هوش‌مصنوعی به یکی از ارکان اصلی تحولات اقتصادی و اجتماعی تبدیل شده است. این تحول تنها به‌عنوان ابزاری برای افزایش بهره‌وری و نوآوری شناخته نمی‌شود، بلکه به‌عنوان یک استراتژی کلیدی برای تقویت تاب‌آوری اقتصادی و مقاوم‌سازی اقتصاد در برابر چالش‌ها و شوک‌های داخلی و خارجی نقش‌آفرینی می‌کند. ایران نیز باوجود چالش‌های متعددی که در مسیر توسعه قرار دارد، ظرفیت بالایی برای تبدیل شدن به یکی از بازیگران مهم در این حوزه دارد.